Sistoni xalqi
 | Bu maqolaga boshqa birorta sahifadan
ishorat yoʻq. (May 2024) |
| Dini | Shialik |
|---|
Sistoniylar (tarixda " Sekzai " deb ham ataladi).[1] Ular, asosan, Eronning janubi-sharqidagi va tarixan Afgʻonistonning janubi-gʻarbiy qismidagi Siston nomli mintaqada istiqomat qiluvchi eroniy [2][3] etnik guruhdir.[4] Ularning tili fors va Siston lahjasidir .[5]
Rolinson irq nuqtai nazaridan Hirotlik Jamshidiylar bilan bir qatorda Sistoniylarni oriy irqining sof namunasi deb biladi.[6][7]
Oʻtmishda Siston aholisi parfiya pahlaviy, oʻrta fors ( sosoniy pahlaviy ) kabi oʻrta fors lahjalarida soʻzlashgan boʻlsa, hozirda Sistoniy deb nomlanuvchi fors lahjasida soʻzlashadi.Sistaniylar skif qabilalaridan omon qolganlardir.[8] Skiflar milodiy 128 yilda vafot etgan ariylarning oxirgi guruhi edi.Eronga kirdilar [8][9] .
Ular Siston va Balujiston viloyatining markaziy va shimoliy qismlarida yashaydilar. So'nggi o'n yilliklardan beri ular turli siyosiy va iqlimiy sabablarga ko'ra Eronning boshqa mintaqalariga ko'chib ketishgan.[10]
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sistoniylar oʻz nomini Sekastandan (“Sakalar oʻlkasi”) olgan. Saklar Eron platosiga koʻchib kelgan skif qabilasi edi. Mintaqaning qadimgi forscha nomi - saklar hukmronligidan oldin - Zaranka yoki Drangiana ("suv mamlakati") edi.
til[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sistoni xalqi Fors tili lahjalaridan biri boʻlgan Sistoniy lahjasida soʻzlashadi.
Bir tomondan, bu sheva mavjud va o‘tmishdagi Xurosoniy shevasi va undan tashqari Mavra Al Nahriy va tojikning o‘lik shevalari bilan bugungi kunda eng leksik va grammatik qarindoshlikka ega.[11]
Lugʻatshunoslar Sistoniy shevasini tark qilingan toʻrtta fors shevalaridan biri sifatida tilga olganlar. Abu Rihon Beruniy “As-Saidna” asarida eski Sistoniy tilidan baʼzi soʻzlarni keltirgan.[12] Sistoniyning ko‘p so‘zlari ming yil avvalgidan ko‘p o‘zgarmagan.[13] Garchi asl til, ehtimol Segazi, allaqachon yo'q bo'lib ketgan va faqat uning shevasi qolgan.[14]
kiyim[tahrir | manbasini tahrirlash]
“Siston kiyimi” Siston aholisining anʼanaviy va mahalliy kiyimi boʻlib, madaniyat, geografiya va oʻtmish va hozirgi tabiat bilan minglab yillar davomida birga yashashdan olingan.[15][16][17]
Erkaklar kiyimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Siston erkaklar kiyimi, asosan, qoʻlqop, bosh kiyim, koʻylak va shimlardan iborat.[18][19] Dastar mahalliy lahjada Langote deb ataladi, asosan oq rangga ega. Erkaklar ko'ylagi uzun va tizzagacha. Ushbu ko'ylaklar 3 ta pli, sari va yirtilgan modellarda qo'llaniladi. Odatda, ko'ylakning shaklidan qat'i nazar, shimlar ham tekis yoki plitkali bo'ladi. Ipak kashtalari badavlat kishilarning kiyimlariga tikilgan.[20] Sistonning mahalliy lahjasida shimlar Temo yoki Tumon, ko‘ylak esa Paner, yorilgan turi esa Chel Treez deb ataladi, u yengning pastki qismidan pastga qarab kamida 34 ta yoriqdan iborat. Bundan tashqari, Sistoni erkaklar ko'ylagi ustidan jilet kiyib yurishadi, uni Jalzgah deb atashadi.[21]
Ayollar kiyimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sistani ayollar kiyimlari ham sodda va naqshli. Ayollar kiyimlari erkaklarnikiga o'xshab uzun va keng. Sistonlik ayollar o‘zlarining an’anaviy va kundalik kiyimlari bilan bir qatorda bayram va tantanalar uchun ham qandaydir kiyim-kechak tayyorlaydilar.[19] Sistonlik ayollarning kundalik kiyimlariga xos xususiyatlardan biri koʻylakning yoqasi va manjetlarida qoʻllaniladigan, mahalliy shevada siah dozi deb ataladigan tikuvchilik turidir. Ushbu kiyim ko'ylak va keng shimlardan iborat. Ko'ylakning uzunligi tizzadan pastroq bo'lib, u beliga burilishli. To‘rtburchak shakldagi ro‘mol ham o‘rashadi. Tantanalar va quvnoq tadbirlar uchun kiyim-kechak, burmali shimlardan iborat, ikki tomonida ikkita tirqishli tizzagacha ko'ylak.[22] Shuningdek, ular Temu deb ataladigan va tizzagacha bo'lgan plili yubka kiyishadi. Etekning kengligi 9 metrga etadi. Ushbu kiyimda ishlatiladigan tutqich uchta quloqdir. Bu libosning namunasi Xuroson ayollarining milliy liboslarida ham kuzatilgan. Shuningdek, ikki boʻyinli koʻylak, tojik koʻylagi, toʻr va chador Sistonlik ayollarning mahalliy kiyimlariga kiradi.[23][24][25]
Resurslar[tahrir | manbasini tahrirlash]
 | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (May 2024) |
- ↑ Barthold, Vasilii Vladimirovich. An Historical Geography of Iran (en). Princeton University Press, 2014-07-14 — 69 bet. ISBN 978-1-4008-5322-9.
- ↑ A Study of the Sistani People's Culture in Iran // Afro Asian Journal of Anthropology and Social Policy. — 2013. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — ISSN 2229-4414. Архивировано 14 mart 2023 года.
- ↑ Mehri Mohebbi, Zahra Mohebbi. Demography of Race and Ethnicity in Iran(ingl.) // The International Handbook of the Demography of Race and Ethnicity / Rogelio Sáenz, David G. Embrick, Néstor P. Rodríguez. — Dordrecht: Springer Netherlands, 2015. — Andoza:Бсокр. — ISBN 978-90-481-8891-8. — DOI:10.1007/978-90-481-8891-8_18.
- ↑ India, Survey of. General Report (en), In these days the Sakas of Mushki, and the Sakazai, the chief section of the fast diminishing Sajadi clan, all claim to be Brahuis., 1893.
- ↑ بهاری، محمدرضا.
- ↑ بارتلد، ویلهلم (۱۳۷۷). جغرافیایی تاریخی ایران. ترجمهٔ همایون صنعتی زاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. ص. ص۸۲.
- ↑ مشکور، محمدجواد (۱۳۷۱). جغرافیای جهان باستان. تهران: دنیای کتاب. ص. ص۶۵۱.
- ↑ 8,0 8,1 مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
- ↑ عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.
- ↑ Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.
- ↑ افشار، ایرج، سیمای ایران، ص۳۰۲، بی تا، بی جا
- ↑ Farhang Mo'yn, 5-jild, "Sistoniy" nomi ostida.
- ↑ Muhammadi Xamek, Javad, "Matikan Sistan"da "Sistani shevasi tarjimasida" maqolasi, Sistoniy maqolalar to'plami, Mashhad va Ajiron, 1378, 471-bet.
- ↑ Bahor, Muhammad Tagi, stilistika. 1-jild, Tehron, Amir Kabir, 1355, 29-bet.
- ↑ اصالت چندین هزار ساله لباس سیستانی، ایسنا
- ↑ لباس اصیل سیستانی، نشان تمدن و اصالت مردم سیستان، باشگاه خبرنگاران جوان
- ↑ سبک زندگی اقوام، جامه و لباس، شماره: ۱۹۹، ۱۴۰۰/۱۰/۰۶–۱۱:۱۱، نسخه چاپی
- ↑ Andoza:یادکرد وبAndoza:پیوند تابناک سیستان و بلوچستان
- ↑ 19,0 19,1 سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان، ص۷۰و۷۱
- ↑ Andoza:یادکرد وبAndoza:پیوند
- ↑ عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران.
- ↑ Andoza:یادکرد وبAndoza:پیوند
- ↑ آشنایی با لباس زنان سیستان، همشهری آنلاین
- ↑ زهرا دولت یاری، پروین دولت یاری. هنرهای سنتی سیستان با استفاده از الیاف گیاهی و حیوانی.
- ↑ یعقوبی، حمیده. هنرهای دستی زنان؛ پوشاک زنان سیستانی.