Sobiq odamlar

„Sobiq odamlar“ yoki oddiygina „sobiq“ – 1917-yil oktyabr inqilobidan keyin ijtimoiy mavqeini yoʻqotgan odamlar: aristokratlar, chor armiyasi zobitlari, byurokratiya, ruhoniylar, savdogarlar, boy dehqonlar (kulaklar) va boshqalar. Ular avvalgi ijtimoiy mavqeini yoʻqotishdan tashqari, koʻpincha „mulksizlar“ toifasiga kirganlar .

Terminning tarixi

"Sobiq" atamasi (fransuzcha: ci-devant) Fransiyada Fransiya inqilobi davrida unvonlari va imtiyozlari bekor qilingan, sodir boʻlgan siyosiy, madaniy va ijtimoiy oʻzgarishlarni tan olishdan bosh tortgan zodagonlarga nisbatan ishlatilgan.

Bu ibora Rossiya imperiyasida 1897-yilda Maksim Gorkiyning farovonlikdan azob-uqubat tubiga tushgan odamlar haqida hikoya qiluvchi „Sobiq odamlar“ hikoyasi nashr etilgandan keyin qoʻllanila boshlandi. Agar oʻsha paytda, XIX asrning oxirida, Gorkiy uchun „sobiq odamlar“ achinish va rahm-shafqat ob’ekti boʻlgan boʻlsa, Sovet hokimiyatining oʻrnatilishi bilan „sobiq odamlar“ yangi maʼnoda turli xil taʼqiblar ob’ektiga aylandi.

SSSRda „sobiq“ larga qarshi qatagʻonlar

S. M. Kirov oʻldirilganidan keyin qatagʻon toʻlqini paytida SSSR NKVD „Sobiq odamlar“ operatsiyasini oʻtkazdi. Operatsiya davomida 1935-yil mart oyida aholining ushbu toifasiga kiruvchi 11 mingdan ortiq kishi hibsga olindi yoki Leningraddan deportatsiya qilindi (ularning partiya tashkiloti). 1935-yil 27-fevraldagi 29-sonli „aksil-inqilobiy elementni Leningrad va shahar atrofidagi tumanlardan mamlakatning chekka hududlariga koʻchirish toʻgʻrisida“ gi direktivasiga binoan amalga oshirildi. 1935-yil 1-apreldan boshlab NKVD boshqarmasi operatsiya koʻlamini kengaytirdi (NKVD direksiyasining 1935-yil 28-martdagi „Leningrad viloyati va SSSR AK chegara chizigʻini quloq va antisovet unsurlaridan tozalash toʻgʻrisida“gi buyrugʻiga asosan). Shu vaqt ichida 22 511 kishi (5 100 ta oila) chiqarib yuborildi, ular orasida 101 ta „sobiq odamlar“ oilasi boʻlgan. Keyin, 1935-yil 15-iyungacha 8000 dan ortiq odam pasport operatsiyalari boʻyicha shahar va chegara zonasidan tashqariga surgun qilindi.

Katta terror davrida Sovet hokimiyati mamlakatni „sobiq odamlardan“, keng maʼnoda, sovet tuzumining barcha toifadagi „anʼanaviy“ dushmanlaridan „tozalash“ ni amalga oshirdi. (NKVD terminologiyasida – „murosasiz ijtimoiy va siyosiy oʻtmishga“ ega boʻlgan shaxslar): „tugallanmagan“ kulaklardan, sobiq yer egalari, chor amaldorlari, oq zobitlar, „cherkovlar“, sotsialistik-inqilobchilar, mensheviklar va boshqalar. Shuningdek, retsidivist jinoyatchilar ham ushbu toifaga kiradi. Ommaviy hibsga olish va qatl qilish bilan NKVD urush boʻlgan taqdirda SSSRdagi „qoʻzgʻolonchilar bazasini“ yoʻq qilishi kerak edi.

SSSR NKVDning 1939-yil 11-oktyabrdagi 001223-son buyrugʻi bilan „antisovet va ijtimoiy begona element“ ni kuzatib borishning byurokratik tartib-qoidalari oʻrnatildi, uni „sobiq odamlar“ sifatida quyidagilar belgiladi: „sobiq chor va Oq gvardiya maʼmuriyati, sobiq zodagonlar, yer egalari, savdogarlar, yollanma ishchilar, tadbirkorlar va boshqalar“.