Talgʻat Tojuddin

Talgʻat Tojuddin
	Тәлгать Сафа улы Таҗетдинев
Birinchi Oliy muftiy, Rossiya musulmonlari markaziy diniy boshqarmasi raisi
	Mansab davri; 1992-yildan beri
Oʻtmishdoshi	lavozimi ta'sis etilgan
Muftiy, SSSR Yevropa qismi va Sibir musulmonlari diniy boshqarmasi raisi
	Mansab davri; 1980-yil 19-iyun – 1992
Oʻtmishdoshi	Gabdulbariy Isayev
Vorisi	lavozim tugatilgan
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	1948-yil 12-oktyabr; Qozon, RSFSR, SSSR
Fuqaroligi	Rossiya
Turmush oʻrtogʻi	Saniya Abdraufovna
Bolalari	qizlari: Noilya, Zulfiya; o‘g‘illari: Zufar, Muhammad, Gumar
Taʼlim	Mir Arab madrasasi
Dini	islom

Talgʻat Tojuddin (tatarcha: Тәлгать Таҗетдин, Talgʻat Safich Tazetdinov, tatarcha: Тәлгать Сафа улы Таҗетдинев; 1948-yil 12-oktyabr, Qozon) — sovet va rus diniy va jamoat arbobi, musulmonlar markaziy diniy boshqarmasi raisi, Rossiya Oliy muftiysi.

Tarjimai holi

Talgʻat Safich 1948-yil 12-oktyabrda Qozon shahrida mehnatkash tatar oilasida tug‘ilgan^[1]^[2].

1966-yilda Buxorodagi Mir Arab madrasasiga oʻqishga kirib, bu yerda diniy taʼlim olgan, uni 1973-yilda aʼlo baholar bilan tugatgan^[1].

1978-yilda Qohiradagi al-Azhar islom universitetida tahsil olgan, tahsil olayotgan paytda Hajga ziyorat qilgan^[1]. 1973-yilda Qozon „Marjoniy“ jome masjidining ikkinchi imom-xatibi, keyinchalik 1978-yilda bosh imom etib saylangan^[1].

1980-yil 19-iyunda SSSR va Sibirning Yevropa qismi (DUMES) muftiysi va musulmonlari diniy boshqarmasi raisi etib saylangan^[1] ^[3].

1990-yil may oyida SSSR musulmonlari diniy idoralari rahbarlarining yig‘ilishida (1991-yilgacha ularning soni 4 ta boʻlgan) SSSR musulmon tashkilotlari xalqaro aloqalar bo‘limi raisi etib saylangan (1991-yildan buyon musulmon tashkilotlari tashqi aloqalar assotsiatsiyasi), hozirda ushbu tashkilot raisidir^[1].

1990-yil 6-8-iyunda Ufa shahrida boʻlib oʻtgan SSSRning Yevropa qismi va Sibir musulmonlarining V qurultoyida yana muftiy va DUMES raisi etib saylangan.

1992-yilda Rossiya musulmonlarining navbatdan tashqari VI qurultoyida DUMES tuzilmasini Rossiya va MDH Yevropa mamlakatlari musulmonlari markaziy diniy boshqarmasiga aylantirish toʻgʻrisida qaror qabul qilingan. Yirik mintaqaviy diniy markazlar (muxtasibatlar) musulmonlar maʼnaviyat idoralariga aylantirilgan (hozirda ellikdan ortiq muftiylar) va Talgʻat Tojuddinga oliy muftiylik unvoni berilgan^[1].

1990-yillar Talg‘at Tojuddin boshchiligidagi Markaziy diniy idoradan ko‘plab jamoalarning ajralib chiqishi, ular negizida parallel muftiylar tashkil etilishi, hokimiyat tomonidan qo‘llab-quvvatlanmasligi, tanqid qilinishi munosabati bilan qiyin kechdi. 1994-yilda hatto bir necha oyga lavozimidan chetlatilgan^[3]. Shunga qaramay, 2000-yilga kelib, uning mavqei mustahkamlangan, TsDUMda jamoalarning yarmini saqlab qolishga muvaffaq boʻlgan^[3] .

Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi Diniy birlashmalar bilan hamkorlik boʻyicha Kengash aʼzosi, Rossiya Dinlararo Kengashi Prezidiumi aʼzosi, MDH Dinlararo Kengashi Prezidiumi maslahat aʼzosi. MDH mamlakatlari musulmonlari kengashi, Rossiya Federatsiyasi Milliy harbiy jamgʻarmasi Vasiylik kengashi aʼzosi^[1].

2013-yil oktyabr oyida Ufa shahrida Oliy muftiy Talgʻat Tojuddin tavalludining 65 yilligi va Orenburg maʼnaviyat assambleyasi imperatori Yekaterina II ning 1788-yildagi farmoni bilan tashkil etilganining 225 yilligiga bagʻishlangan tantanalar boʻlib oʻtgan. Assambleyaning davomchisi Rossiya musulmonlari markaziy diniy boshqarmasi boʻlib, unda dunyoning 33 davlatidan 500 dan ortiq mehmonlar va Rossiya Federatsiyasining 40 dan ortiq subʼyektlaridan delegatlar ishtirok etgan. Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Vladimir Putinning ishtiroki bayram tantanalarining markaziy voqeasiga aylangan. Tantanali tadbirlar doirasida davlat rahbari Talgʻat Tojuddin bilan uchrashgan^{[manba kerak]}.

1989-yildan beri Oliy muftiy Talgʻat Tojuddin har yili Bulgar shahriga (Tatariston Respublikasining Spasskiy tumani) — „Izge Bolgar Shoker Jiena (bolgarlardagi Muqaddas Shukronalik sobori)“ ziyoratini tashkil qiladi. Tadbir 922-yilda Bulgar shahrida Xon Almush tomonidan zamonaviy tatarlarning ajdodlari bo‘lmish Volga bo‘yi bulg‘orlari tomonidan islom dinini ixtiyoriy qabul qilganligining bir yilligiga bag‘ishlangan. Vaqt oʻtishi bilan jamiyat Rossiya chegaralaridan tashqariga yoyilgan va xalqaro miqyosga ega boʻlgan. Shunday qilib, Bulgar Kengashi-2015 ga dunyoning 20 dan ortiq davlatidan 50 mingga yaqin musulmonlari tashrif buyurgan^[3].

Hozirda Talgʻat Tojuddin Rossiya Federatsiyasi musulmonlarining YUNESKO, Islom konferensiyasi tashkiloti, Yevropa musulmonlari ligasi va boshqa yirik xalqaro tashkilotlardagi rasmiy vakilidir^[1].

2015-yilning 24-dekabrida Talgʻat Tojuddin o‘z lavozimini tark etish niyatida ekanligini maʼlum qildi va o‘rniga Tatariston muftiysi lavozimiga Komil Samigullinni tayinlagan. Bu haqda Bulgarda Muhammad payg‘ambar (Mavlid an-Nabiy) tavallud kuniga bag‘ishlangan tantanalar chog‘ida jurnalistlarga maʼlum qilgan^[4]. Biroq, 2016-yil 20-fevralda Ufa shahrida boʻlib oʻtgan Musulmonlar markaziy diniy boshqarmasi prezidiumining kengaytirilgan yigʻilishida ikkinchi marta rad etilganligi sababli K.Samigullinni Rossiya Oliy muftiysi lavozimiga tayinlash toʻgʻrisidagi farmon farmonini bekor qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilingan. Shunday qilib, T. Tojuddin oʻz lavozimida qolgan^[1].

Oilasi

Turmush qurgan, ikki qiz va uch oʻgʻli bor:

55 yildan beri birga yashab kelayotgan rafiqasi Saniya Abdrauf qizi (Saniya Abdraufovna) ham qozonlik, otasi Qozon shahridagi Azimov masjidi imom-xatibi bo‘lib xizmat qilgan.
Katta qizi Nailya (1969-yilda tugʻilgan) turmush oʻrtogʻi va besh farzandi bilan Ufa shahrida yashaydi.
Qizi Zulfiya (1970-yilda tug‘ilgan) va uning oilasi ham Ufa shahrida istiqomat qiladi, turmush o‘rtog‘i bilan uch farzandni tarbiyalaydi. Kuyovi Nail bank tizimida ishlaydi.
O‘g‘li Zufar (1972-yilda tug‘ilgan) o‘rta maktabni tamomlagandan so‘ng Ufa madrasasi, Turkiyada o‘qigan. Markaziy musiqa maʼnaviyat maktabi bosmaxonasi direktori lavozimida ishlaydi.
Oʻgʻli Muhammad (1976-yilda tugʻilgan) oʻrta maktabni tugatgandan soʻng Quvaytda oʻqigan. Rossiya Markaziy Maʼnaviyat boshqarmasi maʼmuriyati rahbari, Boshqirdiston Respublikasi Respublika maʼnaviyat boshqarmasi rahbari, arab tilida soʻzlashadi.
O‘g‘li Gumar (1979-yilda tug‘ilgan) o‘rta maktabni tugatgach, Turkiyada o‘qigan.

Mukofotlari

Davlat mukofotlari

III darajali „Vatanga xizmatlari uchun“ ordeni (2019-yil 29-aprel) – maʼnaviy madaniyatni rivojlantirish, jamiyatda millatlararo va konfessiyalararo tinchlik va totuvlikni mustahkamlashga qoʻshgan ulkan hissasi uchun
IV darajali „Vatanga xizmatlari uchun“ ordeni (2013-yil 19-oktyabr) – mehnat yutuqlari, koʻp yillik vijdonli mehnati va faol ijtimoiy faoliyati uchun
„Shon-sharaf“ ordeni (2008-yil 12-oktyabr) – maʼnaviy madaniyatni rivojlantirish va xalqlar oʻrtasidagi doʻstlikni mustahkamlashdagi xizmatlari uchun^[5]
Doʻstlik ordeni (1998-yil 21-sentyabr) – xalqlar oʻrtasidagi doʻstlik va hamkorlikni mustahkamlashga qoʻshgan ulkan hissasi uchun^[6]

Rossiya Federatsiyasi subyektlarining mukofotlari

„Mehnat jasorati uchun“ medali (2022, Boshqirdiston Respublikasi)
Tatariston Respublikasiga xizmatlari uchun ordeni (2022, Tatariston) ^[7]
Salavat Yulayev ordeni (2020, Boshqirdiston)
„Mari Elga xizmatlari uchun“ ordeni (2019, Mari El Respublikasi)
„Duslik“ ordeni (2018, Tatariston) ^[8]
„Boshqirdiston Respublikasi oldidagi xizmatlari uchun“ ordeni (2018, Boshqirdiston Respublikasi)
I darajali „Shon-sharaf va shon-sharaf“ nishoni (2017, Astraxan viloyati)
„Astraxan viloyatiga xizmatlari uchun“ ordeni (2016, Astraxan viloyati)
Kirov viloyati hukumatining faxriy yorligʻi (2013 yil, Kirov viloyati)
„Chelyabinsk viloyatiga xizmatlari uchun“ koʻkrak nishoni (2010, Chelyabinsk viloyati)
Xalqlar doʻstligi ordeni (2008, Boshqirdiston)^[9].
Boshqirdiston Respublikasining faxriy diplomi (1998, Boshqirdiston)

Konfessiyaviy mukofotlari

1-darajali „Shon-sharaf va shon-sharaf“ ordeni (2018-yil, Rus pravoslav cherkovi)
„Abu Bakr raziyallohuanhu“ darajali „Al-Izzat“ ordeni (2018-yil 23-oktyabr, TsDUM)^[10]
II darajali „Shon-sharaf va shon-sharaf“ ordeni (ROC, 2013-yil 13-oktyabr) – dinlararo tinchlik va totuvlikni mustahkamlash borasidagi ishlarga eʼtibor uchun^[11]. Rus pravoslav cherkovi
II darajali moskvalik Muqaddas Knyaz Daniil ordeni (ROC, 2008-yil) – dinlararo tinchlik va totuvlikni mustahkamlash borasidagi ishlarga eʼtibori uchun^[12].

Manbalar

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 „Таджуддин, Талгат“. Энциклопедия ТАСС. Qaraldi: 2023-yil 4-yanvar.
↑ „Талгат Таджутдин“. islamtat.ru. 2010-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 23-may.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Филатов 2005.
↑ „Верховный муфтий России Талгат Таджуддин заявил о намерении покинуть свой пост // Власть | novosti bashinform.rf“. www.bashinform.ru. 2016-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 29-dekabr.
↑ Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 12 oktabrya 2008 goda № 1456 „O nagrajdenii ordenom Pochyota Tadjuddinova T. S.“^{[sayt ishlamaydi]}
↑ Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 21 sentyabrya 1998 goda № 1122 „O nagrajdenii ordenom Drujbi Tadjuddinova T. S.“
↑ „Указ Президента Республики Татарстан № УП-346 от 19 мая 2022 года «О награждении орденом „Дуслык“»“. Президент Республики Татарстан (19 мая 2022). Qaraldi: 22 мая 2022.^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Указ Президента Республики Татарстан № УП-724 от 12 октября 2018 года «О награждении орденом „Дуслык“»“. Президент Республики Татарстан (12 октября 2018). 2022-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 мая 2022.
↑ „Верное дело. Правительство республики пообещало поддержку духовным лидерам традиционных конфессий“. 2014-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 6-avgust.
↑ „Орден «Аль-’Иззат» («Слава, честь и достоинство») ЦДУМ России“. 2019-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-oktyabr.
↑ „Предстоятель Русской Церкви возглавил церемонию открытия XVII Всемирного русского народного собора“. 2013-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-oktyabr.
↑ „Глава Центрального духовного управления мусульман России Талгат церковным орденом св. князя Даниила Московского, II степени“. 2008-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 23-oktyabr.

Havolalar

Tojuddin Talgʻat. (Wayback Machine saytida 2019-05-31 sanasida arxivlangan) Dinlar dunyosi veb-saytida
Выступление Т. Таджуддина на 4-м Всемирном курултае башкир YouTubeda

[tass.ru/encyclopedia-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 „Таджуддин, Талгат“. Энциклопедия ТАСС. Qaraldi: 2023-yil 4-yanvar.

[islamtat-2] „Талгат Таджутдин“. islamtat.ru. 2010-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 23-may.

[FOOTNOTEФилатов2005-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Филатов 2005.

[4] „Верховный муфтий России Талгат Таджуддин заявил о намерении покинуть свой пост // Власть | novosti bashinform.rf“. www.bashinform.ru. 2016-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 29-dekabr.

[5] Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 12 oktabrya 2008 goda № 1456 „O nagrajdenii ordenom Pochyota Tadjuddinova T. S.“^{[sayt ishlamaydi]}

[6] Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 21 sentyabrya 1998 goda № 1122 „O nagrajdenii ordenom Drujbi Tadjuddinova T. S.“

[7] „Указ Президента Республики Татарстан № УП-346 от 19 мая 2022 года «О награждении орденом „Дуслык“»“. Президент Республики Татарстан (19 мая 2022). Qaraldi: 22 мая 2022.^{[sayt ishlamaydi]}

[8] „Указ Президента Республики Татарстан № УП-724 от 12 октября 2018 года «О награждении орденом „Дуслык“»“. Президент Республики Татарстан (12 октября 2018). 2022-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 мая 2022.

[9] „Верное дело. Правительство республики пообещало поддержку духовным лидерам традиционных конфессий“. 2014-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 6-avgust.

[10] „Орден «Аль-’Иззат» («Слава, честь и достоинство») ЦДУМ России“. 2019-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-oktyabr.

[11] „Предстоятель Русской Церкви возглавил церемонию открытия XVII Всемирного русского народного собора“. 2013-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-oktyabr.

[12] „Глава Центрального духовного управления мусульман России Талгат церковным орденом св. князя Даниила Московского, II степени“. 2008-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 23-oktyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]