Taxtakoʻpir tumani

Taxtakoʻpir tumani
Тахтакупырский район

tuman
Tarkibida	Qoraqalpogʻiston
Maʼmuriy markazi	Taxtakoʻpir
Asos solingan sanasi	1930
Hokim	Jambul Adilov
Rasmiy tillar	Qoraqalpoq
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Xaritada

Taxtakoʻpir tumani - Qoraqalpogʻiston Respublikasidagi tuman. 1928-yil may oyida tashkil qilingan. 1963-yil Taxtakoʻpir tumani tugatilib, Chimboy tumaniga birlashtirilgan. 1965-yil oʻz nomi bilan Chimboy tumanidan ajralib chiqqan.

Taxtakoʻpir tumani janubdan Beruniy, jan, sharqsan Ellikqalʼa, gʻarbdan Qoraoʻzak, shim.gʻarbdan Moʻynoq tumani, shim.sharqdan Qozogʻiston Respublikasi va sharqsan Navoiy viloyati bilan chegaradosh. Maydoni 21,1 ming km². Aholisi 42,6 ming kishi (2004). Tumanda 1 shaharcha (Taxtakoʻpir), 8 ovul fuqarolar yigʻini (Beltov, Janadaryo, Mulik, Otakoʻl, Taxtakoʻpir, Qoraoy, Qorateran, Qoʻngʻirotkoʻl) bor. Markazi — Taxtakoʻpir shaharchasi.

Tabiati

Tuman hududi Amudaryo quyi oqimi chap sohilida joylashgan. Relyefi, asosan, tekislik va Beltov qirlaridan iborat. Shim.sharqi Qizilqum choʻli bilan tutashadi. Tumanda Borshining togʻi (balandligi Qorateran koʻlining yuzasidan 35–37 m, Qizilqum bilan tutashgan joyda), Miskin, Jalanash qumi, Amanda, Oqqum tepaliklari, Qorataqir, Shertaktaqir tekisliklari mavjud.

Qizilqum choʻli qoʻylar uchun asosiy yaylov hisoblanadi. Beltovda qurilish materiallaridan gips, shagʻal va boshqa bor. Iqlimi keskin kontinental. Yozi issiq, qishi sovuq. Yillik oʻrtacha temperatura 11°. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi —6°, eng past temperatura —35°. Iyulning oʻrtacha temperaturasi 27°, eng yuqori temperatura 43°. Yillik yogʻin miqdori 100 mm, asosan, qish va bahorda yogʻadi. Tuman ekinzorlari Qizketgan kanalidan ajralib chiqqan Quvonchyorma kanali va uning tarmoklari (Timpiy, Boʻzyop, Jilvonyop, Badrakyop)dan sugʻoriladi. Eng yirik Qorateran koʻlida (maydoni 126 km²) baliq urchitiladi. Togʻ etagidagi bu koʻl sohillari dam olish joyi hisoblanadi. Undan tashqari Otakoʻl, Mavdak, Echkioʻlgan, Qorakoʻl, Aqbas va boshqa koʻllar bor. Tuproqpari botqoq, oʻtloqi botqoq, shoʻr, boʻz, taqir, sur, qoʻngʻir va qumli tuproklardan iborat. Qumliklarda saksovul, selin, quyonsuyak, qizilcha, yantoq, oqbosh, ajriq, qoraborak, turangʻil, jiyda, yulgʻun, tol, Beltov qirlarida oqshuvoq va shoʻralar oʻsadi. Yovvoyi hayvonlardan qobon, quyon, jayran, boʻri, tulki, chiyaboʻri, boʻrsiq, qoʻshoyoq, koʻrsichqon; sudraluvchilardan ilonlar, har xil kaltakesaklar, toshbaqa; qushlardan tuvaloq, toʻrgʻay, chumchuq, qargʻa, burgut, boyoʻgʻli, toʻqaylarda qiryuvul, qarchigʻay, qirgʻiy, koʻllarda gʻoz, oʻrdak va boshqa uchraydi. Baliqlardan sazan, laqqa, oq amur, oq qayroq (jerex) va boshqa koʻp, ondatra ham bor.

Aholisi

Aholisi ning asosiy qismini qoraqalpoq va qozoqlar tashkil etadi, shuningdek, oʻzbek, qirgʻiz, tatar, rus va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km²ga 2 kishi. Shaharliklar 17,1 ming kishi, qishloq aholisi 25,5 ming kishi.

Xoʻjaligi

Tuman iqtisodiy negizini paxtachilik va chorvachilik tashkil etadi. Taxtakoʻpir tumanida „Taxtakoʻpirdon“ sanoat korxonasi, 123 ta kichik va oʻrta xususiy korxonalar, 7 aksiyadorlik jamiyati, Qoraqalpogʻiston — Qozogʻiston „Taxtaqishloqmash“ qoʻshma korxonasi, qurilish tashkilotlari, avtokorxona, savdo, madaniy, maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari bor. Elektr energiya Taxiatosh issiklik elektr styasidan olinadi.

Tuman qishloq xoʻjaligi. asosan, paxtachilik, gallachilik va chorvachilikka ixtisoslashgan. Sholikorlikka va qorakoʻlchilikka ham jiddiy eʼtibor berilmoqda, shuningdek, bogʻdorchilik, sabzavot va polizchilik ham rivojlangan.

Taxtakoʻpir tumanida 32,7 ming ga maydonda dehqonchilik qilinadi. Paxta, don, sholi, kartoshka, sabzavot va poliz, yemxashak ekinlari ekiladi. Tumanda 10 shirkat, 264 fermer xoʻjaligi, 1 fermer xoʻjaliklar uyushmasi mavjud. Shundan 4 shirkat xoʻjaligi qorakoʻlchilikka ixtisoslashgan, qolganlarida, paxta, sholi bugʻdoy yetishtiriladi. 264 fermer xoʻjaligidan 254 tasi dehqonchilik, 3 tasi bogʻdorchilik, 7 tasi chorvachilik bilan shugʻullanadi. Tuman xoʻjaliklariga 5 muqobil MTP xizmat koʻrsatadi.

Tuman va jamoa shaxsiy xoʻjaliklarida 3997 qoramol (shundan 1316 sigir), 40255 qoʻy boqiladi (2004), shuningdek, tuya, yilqi, echkilar ham bor. 2003/2004 oʻquv yilida 23 umumiy taʼlim maktabida 10446 oʻquvchi taʼlim oldi. Musika maktabi, 2 kasbhunar kolleji, choʻpon bolalar maktabinternati, test markazi mavjud. Madaniyat uyi, 25 kutubxona, 10 klub muassasasi faoliyat koʻrsatadi.

Tuman markaziy kasalxonasi (235 oʻrin), bolalar kasalxonasi, qishloq kasalxonasi, stomatologiya poliklinikasi, 13 feldsherakusherlik punkti, 6 qishloq vrachlik punkti ishlab turibdi (2004). Taxtakoʻpir tumanida „Aydos qala“ sanatoriysi bor. „Taxtakoʻpir tongi“ tuman gaz. (qoraqalpoq tilida) chiqadi.