Kontent qismiga oʻtish

Tojikistonda islom

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Dushanbe markaziy sobori masjidi

Islom Tojikistonda eng keng tarqalgan din hisoblanadi. 2009-yilda Tojikiston Oliy Majlisi hanafiy mazhabini mazhab sifatida hamda islomni rasmiy din sifatida talqin qilish uchun ovoz berdi[1]. AQSh Davlat departamentining 2009-yildagi ma'lumotlariga ko'ra, Tojikiston aholisining 99 foizi musulmonlar (95 foizi - sunniylar, 5 foizi - shialar va bir qismi so'fiylar )[2]. Tojikiston musulmonlari rahnamolari, ulamolari hukumatning doimiy qattiq nazorati ostida.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islom dinini Oʻrta Osiyoga VII asrda arab voizlari olib kelishgan. Shu vaqtdan boshlab islom dini tojik madaniyatining ajralmas qismiga aylanadi. Somoniylar davlati IX-X asrlarda islom-fors madaniyatining markaziga aylanadi. Tojik millatining otasi sanalgan Ismoil Samoniy mintaqadagi musulmonlarning targ`ibot faoliyatiga hissa qo'shgan.

Hozirgi ahvol

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Istaravshandagi madrasa .

Postsovet davrida islom diniy muassasalar tarmogʻi respublikada keskin kengaydi: 2014-yilda Tojikistonda 3424 ta masjid, shu jumladan 344 ta sobor va 40 ta markaziy sobor[3]. 2005-yilning oktabr oyida Tojikiston Ta’lim vazirligi maktablarda islomiy libos kiyishni (ya'ni hijob o`rashni) taqiqlagan edi. Tojikiston taʼlim vaziri Abdujabbor Rahmonov umumtaʼlim maktablarida oʻquvchi-qizlarning hijob oʻrash holatlari koʻpayib borayotganini tanqid qilib, bu “Tojikistonning taʼlim toʻgʻrisida”gi qonunining uchinchi moddasiga zid ekanligini taʼkidlaydi. Unga ko`ra barcha oʻrta, oliy va kasb-hunar taʼlim muassasalarida diniy mafkura taqiqlanadi[4].

Tojikiston hukumati muntazam ravishda noqonuniy masjidlarni yopib keladi[5]. Davlat "xavfli" masjidlarni yopib, fuqarolarga g'amxo'rlik qilayotganini da'vo qiladi, shu bilan bir qatorda, ba'zi ekspertlar mamlakatda islom taqib ostida ekanligini aytishadi[5]. 2010-yillarda mamlakatda islom dinini dunyoviy hokimiyatga qattiq bo‘ysundirishga qaratilgan siyosat olib boriladi. 2011-yildan beri Tojikistonda 1500 dan ortiq masjidlar yopilgan, bolalar uchun hijob taʼqiqidan tashqari, azon uchun ovoz kuchaytirgichlardan foydalanish va ayollarning masjidlarga borishi taqiqlangan[6]. Hukumat xorijda islomiy ta’lim olayotgan talaba va imomlar ustidan monitoringni joriy qildi va masjidlarda va’z qilish uchun ruxsat etilgan mavzularning rasmiy ro‘yxatini tasdiqladi[7]. Din ishlari boʻyicha qoʻmita tomonidan imom-xatiblar uchun yilning har bir haftasi uchun ixtiyoriy-majburiy asosda qoʻllaniladigan “52 ta juma maʼruzasi” - maxsus qoʻllanma ishlab chiqildi[8]. Xorijda o‘qishni nazorat qilishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2011-yildan boshlab, vasiylik va homiylik organlarining roziligisiz voyaga yetmaganlarni chet elga o'qishga yuborish taqiqlanadi[9]. 2013-yilda Liviya, Saudiya Arabistoni, Eron va Misrdan 2705 nafar talaba Tojikistonga chaqirib olingan[10]. Din ishlari boʻyicha qoʻmita vakillari barcha diniy tadbirlarda hozir boʻlish va masjidlar imom-xatiblari saylovini muvofiqlashtirish huquqiga ega[11]. Davlat maktabgacha ta'lim muassasalari va davlat maktablarida, shuningdek, xususiy uylar va kvartiralarda va'z qilish taqiqlanadi[11]. Nihoyat, 2014-yildan boshlab masjid imom-xatiblari davlatdan maosh olishmoqda[11]. Voyaga yetmaganlarning masjidlarga borishi taqiqlanadi[9].

2017-yilning avgust oyida Tojikiston Taʼlim va fan vazirligi maktab oʻquvchilari uchun kiyinish qoidalarini eʼlon qildi, unda qizlar uchun hijob, oʻgʻil bolalar uchun soqol qoʻyish taqiqlangan[12].

Tojikistonda diniy arab-musulmon nomlari anʼanaviy tojik nomlariga qaraganda koʻproq mashhur boʻla boshladi[13]. Bu tojik rasmiylarini arabcha nomlarni taqiqlashga majbur qildi[14][15][16]. Tojikiston prezidenti Imomali Rahmon fors tilidagi “ Shohnoma ” dostonidan tojiklar nomlari uchun asosiy manba sifatida foydalanish kerakligini taʼkidladi[17]. U paranji yopingan ayollarni ham tanqid qilgan[18].

2009-yil Tojikistonda musulmon olami Ulug' olimi, ulamosi Abu Hanifa yili sifatida nishonlandi. Dushanbeda Abu Hanifaga bagʻishlangan xalqaro simpozium boʻlib oʻtdi, unda dunyoning turli mamlakatlaridan ilm-fan va diniy yetakchilar yigʻildi[19]. 2009-yilning oktyabr oyida Dushanbe shahrida Markaziy Osiyodagi eng yirik Dushanbe markaziy sobori masjidining birinchi toshi qo'yildi, u 120 mingdan ortiq kishini sig'dira oladi. Qurilish Qatar hukumati tomonidan moliyalashtirilgan. 2019-yilda masjid qurilishi yakunlandi[20]. 2010-yilda Tojikistonda Islom hamkorlik tashkilotining sessiyasi boʻlib oʻtdi, unda 56 davlatning vakillari ishtirok etishdi[21].

Va shuningdek...

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eslatmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Ханафитский мазхаб объявлен официальным в Таджикистане“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  2. ↑ „Tajikistan“ (en). U.S. Department of State. 2011-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-fevral.
  3. ↑ Рудов Г. А. Ислам в Центральной Азии: масштабы и перспективы влияния // Научно-аналитический журнал Обозреватель — Observer. — 2014. — № 6 (293). — С. 63
  4. ↑ „Минобразования Таджикистана против ношения хиджаба в школах“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Tajik govt. targets unlicensed mosques : World“. 2018-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  6. ↑ Goble, Paul. „Tajik Officials Have Closed 1500 Mosques Since Start Of 2011“. Eurasia Review (2011-yil 2-iyun). 2011-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ „Tajik Government To Issue List Of Approved Sermon Topics“ (en). Radio Liberty. 2016-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  8. ↑ Егоров Е. Н. Борьба с религиозным экстремизмом в Таджикистане: законодательный уровень // Актуальные вопросы общественных наук: социология, политология, философия, история. — 2014. — № 35. — С. 33 — 34
  9. ↑ 9,0 9,1 Егоров Е. Н. Борьба с религиозным экстремизмом в Таджикистане: законодательный уровень // Актуальные вопросы общественных наук: социология, политология, философия, история. — 2014. — № 35. — С. 34
  10. ↑ Егоров Е. Н. Борьба с религиозным экстремизмом в Таджикистане: законодательный уровень // Актуальные вопросы общественных наук: социология, политология, философия, история. — 2014. — № 35. — С. 32
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Егоров Е. Н. Борьба с религиозным экстремизмом в Таджикистане: законодательный уровень // Актуальные вопросы общественных наук: социология, политология, философия, история. — 2014. — № 35. — С. 33
  12. ↑ „Таджикским школьникам запретили носить бороды“. 2018-yil 19-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-avgust.
  13. ↑ Najibullah, Farangis; Navruzshoh, Zarangez. „In Tajikistan, Islamic Names Are The New Fashion“. Radio Free Europe Radio Liberty (2010-yil 6-oktyabr). 2011-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  14. ↑ Trilling, David. „Tajikistan debates ban on Arabic names as part of crackdown on Islam“. The Guardian (2015-yil 8-may). 2018-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.
  15. ↑ Trilling, David. „Tajikistan Mulls Ban on Muslim Names“. EurasiaNet.org (2015-yil 5-may). 2018-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  16. ↑ Moftah, Lora. „Tajikistan Muslim Name Ban: Parliament Considers Forbidding Arabic-Sounding Names Amid Crackdown On Islam“. International Business Times (2015-yil 6-may). 2015-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  17. ↑ Orange, Richard. „Tajik President warns parents of dangers of 'scary names'“. The Telegraph (2011-yil 3-iyun). 2015-yil 17-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  18. ↑ Pannier, Bruce. „Central Asia's Controversial Fashion Statements“. Radio Free Europe Radio Liberty (2015-yil 1-aprel). 2016-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-noyabr.
  19. ↑ „Today marks 18th year of Tajik independence and success“. TodaysZaman. 2014-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-fevral.
  20. ↑ „В Таджикистане готовятся к открытию самой большой мечети в Центральной Азии“. Sputnik (2019-yil 14-sentyabr). 2019-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-noyabr.
  21. ↑ „Top Islamic Body Holds Foreign Minister Meeting In Dushanbe“. RadioFreeEurope/RadioLiberty. 2016-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-fevral.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tojikistonda_islom&oldid=4218539" dan olindi