Toshqirman tepa

Toshqirman
Manzilgoh	Xorazm
Turi	tepa
Tarix
Material	Xom gʻisht
Tashkil etilgan	Mil. avv. IV asr

Toshqirman tepa – hozirgi Oʻzbekistonning Toshqirmon vohasidagi xarobalar tepaligi. Xarobalar hozirgi Beruniy shahrining shimoli-sharqida joylashgan. Bu yerda 1996—2000-yillarda Qoraqalpoq-Avstraliya arxeologik guruhi eramizdan avvalgi IV asrga oid xorazm ibodatxonasini qazishgan. U miloddan avvalgi III asrgacha foydalanilgan. Yaqin atrofda hech qanday turar joy qoldiqlari kuzatilmagan^[1].

Meʼmorchiligi

Yodgorlik shimoldan janubga qarab choʻzilgan 100x150 metrga yaqin oʻlchamli tepalikdan iborat. Balandligi 3 metrdan 5 metrgacha yetadi. Yodgorlik yigirmatadan ziyod har xil oʻlchamdagi katta-kichik xonalarni oʻz ichiga oladi. Toʻgʻri toʻrtburchakli zal yoki hovlining oʻlchami 20 x 16 metr. Hovlining janubi-gʻarbiy tarafidagi uchta yirik xona joylashgan boʻlib, 10 x 15,8 x 15 va 8.50 x 18 metrdan iborat. Shuningdek, yana hududi kichkinaroq (4x5,30; 4,50x7,50; 5x7,6x9,50; 3,50x13,8 m) bir qancha xona va ikki yoʻlak (2,8x20,1; 40x15 m) ham mavjud^[2].

Qurilish ashyosi sifatida xom gʻishtdan foydalanilgan. Binoning markazida joylashgan zal 40-43 x 40-43 x 13-14 sm boʻlgan gʻishtlardan bino qilingan. Gʻishtlarga bir yoki ikki yondosh chiziqlar koʻrinishidagi muhr bosilgan. Qolgan xonalar oʻlchami taxminan 46-32 x 24-24 sm boʻlgan, hech qanday muhr qoʻyilmagan toʻgʻri toʻrtburchak shakldagi xom gʻishtdan tiklangan. Devorlar 1 metrdan 1,5 metrgacha qalinlikda boʻlgan^[2]. Devorga ishlatilgan gʻisht oʻlchami, sopol xususiyatlari, topilgan tosh arxitektura detallari va sopol idishlarning boʻlaklariga qarab Toshqirmanni soʻnggi arxaik va qanhgʻa davrlarida mavjud boʻlgan istehkomli manzilgoh qoldiqlari, deb taxmin qilish mumkin.

Tadqiq etilishi

Toshqirman tepa yodgorligi Gʻayraddin Xoʻja Niyozov boshchiligidagi Oʻzbekiston—Avstraliya arxeologlar qoʻshma jamoasi 1994—2012-yillarda arxeologik jihatdan tadqiq qilingan^[3]. Qoʻshma ekspeditsiya Toshqirman tepa bilan bir qatorda Oqchaxon, Qozoqqirilgan „Noʻmalum tepalik“ qal’alarini ham oʻrgangan. Toshqirman tepadan istehkomli ibodatxona inshooti topilgan.

Tekshiruvlar natijasida Toshqirman tepaligidagi qal’a devorlari qalin paxsa va yirik gʻishtlardan qurilgani, har bir gʻishtga oʻsha davr urugʻlarining tamgʻalari bosilgani maʼlum boʻldi. Umumiy maydoni 50 gektar boʻlgan qal’a yodgorligi bir-birining ichiga joylashgan tashqi va ichki qal’alardan iborat. Toʻplangan arxeologik materiallar bu yerda oʻz davrida xalq hunarmandligining koʻpgina turlari rivojlanganini koʻrsatadi^[4].

Manbalar

↑ Alison V. G. Betts, Vadim N. Yagodin: The Fire Temple at Tash-kʾirman Tepe, In: Joe Cribb, Georgina Herrmann: After Alexander, Central Asia before Islam. Oxford 2007, S. 435–453, ISBN 978-019-726384-6
↑ ^2,0 ^2,1 Ходжаниязов Ғ. Қадимги Хоразм мудофаа иншоотлари. Тошкент: OʻZBEKISTON нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2007 — 43-44-bet. ISBN 978-9943-01-175-5.
↑ „Ming qal’ali-afsonaviy o'lka“. xorazmiy.uz. Qaraldi: 31-oktabr 2023-yil.
↑ „18 aprel – Xalqaro yodgorliklarni va tarixiy joylarni asrash kuni (1983)“. zarnews.uz. Qaraldi: 31-oktabr 2023-yil.

[1] Alison V. G. Betts, Vadim N. Yagodin: The Fire Temple at Tash-kʾirman Tepe, In: Joe Cribb, Georgina Herrmann: After Alexander, Central Asia before Islam. Oxford 2007, S. 435–453, ISBN 978-019-726384-6

[mudofaa-2] 2,0 ^2,1 Ходжаниязов Ғ. Қадимги Хоразм мудофаа иншоотлари. Тошкент: OʻZBEKISTON нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2007 — 43-44-bet. ISBN 978-9943-01-175-5.

[3] „Ming qal’ali-afsonaviy o'lka“. xorazmiy.uz. Qaraldi: 31-oktabr 2023-yil.

[4] „18 aprel – Xalqaro yodgorliklarni va tarixiy joylarni asrash kuni (1983)“. zarnews.uz. Qaraldi: 31-oktabr 2023-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]