Tsvetkovich-Machek kelishuvi
1939-yil 26-avgustdagi Tsvetkovich-Machek kelishuvi (serb. Sporazum Cvetković-Machek, xorvatcha Sporazum Cvetković-Machek) — Yugoslaviya Qirolligining Bosh vaziri Dragish Tsvetkovich va Xorvatiya xristiyan partiyasi raisi Vladko Machek oʻrtasida tuzilgan Xorvatiya avtonomiyasini taqdim etish toʻgʻrisidagi bitim. Shartnoma boʻyicha muzokaralar olti oy davom etdi.
Shartnomaning asosiy nuqtalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ushbu shartnomaga koʻra, Yugoslaviya hududida eng yirik milliy-hududiy taʼlimga aylangan avtonom Xorvatiya banovinasi yaratildi. Banovina hududi zamonaviy Xorvatiyani (Istria va Italiyaning bir qismi boʻlgan boshqa qirgʻoq hududlaridan tashqari), shuningdek, Bosniya va Gertsegovinaning 40 % qismini oʻz ichiga olgan. Xorvatiya banovinaga keng oʻzini oʻzi boshqarish huquqiga ega boʻldi.
Xorvatiya banovinasining banom (hokimi) Xorvatiya xristian partiyasi raisi oʻrinbosari Ivan Shubashich edi. Ban Yugoslaviya podshohi etib tayinlandi va ikki mas’uliyatga ega edi — unga va Xorvatiya Saborga. Soborning oʻzi umumiy, toʻgʻridan-toʻgʻri va teng yashirin ovoz berish yoʻli bilan tanlanishi kerak edi.
Vlad Machek, shartnoma natijalariga koʻra, Tsvetkovichning ofisida Yugoslaviya Qirolligi bosh vazirining birinchi oʻrinbosari lavozimini oldi. Tsvetkovichning hukumatini agʻdarib tashlaganidan soʻng, Macheka Simovichning idorasida xuddi shu lavozimga tayinlandi, ammo uni qabul qilishga rozilik bermadi.
Shartnomaning oqibatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xorvatiya banovinasining yaratilishi milliy masalalarni hal qilmadi. Mustaqil Xorvatiya chegaralarida 850 ming kishilik Serb aholisining umumiy soni bilan muhim Serbiya hududlari bor edi. Bu millatlararo toʻqnashuvlarning kuchayishiga olib keldi.
Banovinaning tashkil etilishi Xorvatiya separatizmining oʻsishini toʻxtatmadi. Xorvatiya millatchilari shartnomani toʻliq mustaqillikni eʼlon qilish uchun qadam sifatida koʻrib chiqdilar.
Ushbu kelishuv bilan hal qilinmagan muammolar Yugoslaviya qirolligining yanada zaiflashishiga olib keldi, bu tez orada yagona davlat sifatida mavjud boʻlishni toʻxtatdi.
Natijada Yugoslaviya fashistlarning ishgʻoli boshlanganidan koʻp oʻtmay, 941-yil 10-aprelda Xorvatiya mustaqil davlatining ustashlari tomonidan eʼlon qilindi.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Tsvetkovich-Machek shartnomasini tuzish va Banovina Xorvatiyaning shakllanishi uchun ichki siyosiy shartlar (1934-1939) // Bolqondagi odam: hokimiyat va jamiyat: oʻzaro taʼsir tajribasi (19-asr oxiri — 20-asr boshlari): Maqolalar toʻplami. — Sankt-Peterburg: Aletheya, 2009. — 336 p. — ISBN 978-5-91419-154-9
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Gruzdev I. S. Yugoslaviya Sotsialistik Federativ Respublikasining qulashi sabablari va sabablari. Tarix fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun dissertatsiya. — M.: Moskva pedagogika universiteti, 2001-yil.
- Nosov V., Nosov V., Stefanovich S. Aprel urushi tarixi. 1918-1941-yillarda Yugoslaviya