Turkiya Davlat qabristoni

Davlat qabristoni 1988-yilda foydalanishga topshirilgan boʻlib, u yerda Turkiya mustaqillik urushi davrida boʻlinma qoʻmondoni boʻlgan va Turkiya Respublikasi prezidentlari Bosh shtabning siyosiy mezonlariga javob bergan 61 nafar qoʻmondon qabri oʻrnatilgan^[1]. (Masalan: Sakalli Nurettin Posho) Yodgorlik park shaklidagi qabriston hisoblanadi. U Anqarada, Otaturk Orman fermasi yerlari ichida joylashgan^[2]. 536 ming kvadrat metr maydonda va 356 ming kvadrat metr yashil maydonda joylashgan bogʻ jamoatchilik uchun ochiq. U Milliy Mudofaa vazirligi tomonidan boshqariladi.

Turkiyada Davlat qabristonining qurilishi uchun 1981-yil 6-noyabrdagi 2549-sonli qonun 1981-yil 11-noyabrda Rasmiy gazetada chop etilgan. Milliy Mudofaa vazirligi tomonidan 1982-yilda qabriston uchun ochilgan tanlov natijasida 42 loyiha orasidan tanlab olingan Y. Eng. Arxitektor Özgür Ecevit bilan, Y. Qishloq xoʻjaligi Eng. Ekrem Gürenlining loyihasi amalga oshirildi. Ushbu loyihada islom madaniyatiga mos dabdabali qabrlardan saqlandi, ishlamaydigan monumental shakllardan foydalanilmadi, qaygʻuli muhit yaratmaslikka harakat qilindi. 1988-yil 30- avgustda davlat qabristoni tantanali marosim bilan foydalanishga topshirildi.

2006-yil 8-noyabrda Turkiya Buyuk Millat Majlisida amalga oshirilgan huquqiy tartibga solish bilan Turkiya Buyuk Millat Majlisi rahbarlari bilan birga bosh vazir oilalari Davlat qabristoniga dafn qilina boshladi. Mustafo Bulent Ejevit prezident va shtab qoʻmondonlaridan tashqari bu tarzda dafn etilgan birinchi bosh vazir (2006-yil 11-noyabr) edi^[3].

Respublika tarixi yoʻli

Bog‘da 1919-yil 19-maydan Turkiya Respublikasi tashkil topishigacha bo‘lgan davrdagi mamlakat tarixidagi muhim voqealar haykal va ramzlar bilan jonlantirildi. „ Respublika tarixi yoʻli“ deb nomlangan ushbu hudud Turkiyadagi birinchi yirik haykaltaroshlik aranjirovkasidir. Ushbu tartibga solish uchun 600 tonna Marmara marmari ishlatilgan. Qabristondagi haykallar, prof. Dr. Rahmi Aksungur tomonidan tayyorlangan. Haykal aranjirovkasini amalga oshirishda quyidagi haykaltarosh rassomlar ham hissa qoʻshgan: Ayla Aksungur, Oʻmer Yavuz, Elvide Akdag, Ulaş Korkmaz, Mustafo Yilmaz, Deniz Erol, Ferit Yazıcı.

Respublika tarixi yoʻlidagi birinchi haykal Otaturkning Samsunga koʻtarilishini ifodalovchi qoyadir. Qoyaning soyasi xaritada Samsun portining siluetini ochib beradi. Toshdagi teshik soyada yorugʻlik paydo boʻlishiga olib keladi. Ayniqsa, 11:00-14:00 oraligʻida bu yorugʻlik Otaturkning profili sifatida paydo boʻladi. Shunday qilib Otaturkning Samsunga chiqishi yerga tushayotgan nur kabi jonlantirildi. 19-may boʻlimidan keyin „Kongress boʻlimi“ mavjud. Ushbu boʻlimdagi ikkita qadam Kongresslar natijasida Assambleyaning tashkil etilishini anglatadi. Kongresslar boʻlimidan keyin „Urushlar boʻlimi“da 5 ta ustun mavjud. Ustunlarda Nutukdan soʻzlar bor. Bob oxiridagi haykal Lozanna shartnomasini ramziy ifodalaydi; oʻng va chapdagi relyeflarning har biri urushni tasvirlaydi. Oxirgi haykaltaroshlik bo‘limida „Respublika“ yagona mavhum haykal bilan timsollangan.

Davlat qabriston muzeyi

Davlat qabristonida joylashgan muzeyda mustaqillik uchun kurashgan Prezidentlar va sarkardalarga tegishli buyumlar, rasmlar va jurnallar namoyish etilmoqda.

Qora dengiz hovuzi

1931-yilda Otaturk tomonidan qurilgan „Qora dengiz hovuzi“ nomli hovuz Davlat qabristoni qurilishi jarayonida qayta tiklandi. Uning atrofi dam olish hovuzi sifatida ishlatiladi.

Parad maydoni

Qabriston chegaralaridagi marosim maydonida „otağ chodiri“ shaklida loyihalashtirilgan inshoot mavjud. „Icon“ deb nomlangan bu sakkiz burchakli inshoot marosim maydonini quyosh va yomgʻirdan himoya qiladi. Belgi ostidagi „Xotira devori“ qabristonga dafn etilganlarning ismlaridan tashkil topgan qurilishi tugallanmagan devorga o‘xshaydi. Bu devorga Turkiya Respublikasining har bir yangi Prezidenti uchun yangi tosh qoʻyiladi. Shunday qilib, Respublikaning davomiyligi ifodalanadi.

Qabristonlarga olib boruvchi yo‘lning ikki tomonida Mustaqillik urushi ramzi bo‘lgan ikki guruh haykallar, Prezidentlar dafn etilgan hududda respublika taraqqiyoti ramzi bo‘lgan haykal va uzunligi 25 metr bo‘lgan bayroq ustuni o‘rnatilgan.

Davlat qabristonida dafn etilganlar

Eslatma: Davlat qabristonida 61 nafar Mustaqillik urushi sardorlari va 60 nafar Prezidentning qabri tayyorlandi. 2006-yilda qonunga kiritilgan oʻzgartirish bilan Turkiya Buyuk Millat Majlisi Bosh vazirlari va Prezidentlari endi bu yerda dafn etilishi mumkin boʻladi.

Prezidentlar

Prezident^[4]	Tugʻilgan sanasi	Vafoti	Tushuntirish
Jamal Gursel	1895-yil	1966-yil	Uning jasadi Anitkabirning Inqilob shahidlari bo‘limiga dafn etilgan va 1988-yilda Davlat qabristoniga ko‘chirilgan^[5].
Jevdet Sunay	1899-yil	1982-yil	Uning jasadi Cebeci Asri qabristoniga dafn qilindi va 1988-yilda Davlat qabristoniga koʻchirildi.
Fahri Koruturk	1903-yil	1987-yil
Kenan Evren	1917-yil	2015-yil	Uning jasadi 2015-yil 12-may kuni Ahmet Hamdi Akseki masjidida peshin namozidan keyin Davlat qabristoniga dafn etilgan^[6]^[7].

Turkiya Buyuk Millat Majlisi Prezidentlari

Parlament spikeri	Tugʻilgan sanasi	Vafoti	Tushuntirish
Ferruh Bozbeyli	1927-yil	2019-yil	-
Doimiy Usmon Avci	1921-yil	2009-yil	-
Kamol Guven	1921 yil	2013-yil	-
Ismet Sezgin	1928 yil	2016-yil	-
Yildirim Akbulut	1935-yil	2021-yil	-

Bosh vazirlar

Bosh vazirlar ^[8]	Tugʻilgan sanasi	Vafoti	Tushuntirish
Bulent Ecevit	1925-yil	2006-yil	2006-yilda Turkiya Buyuk Millat Majlisida tomonlarning mushtarak qarori bilan Bosh vazirlarning Davlat qabristoniga dafn etilishi mumkin boʻldi.
Yildirim Akbulut	1935-yil	2021-yil

Bosh vazir xotinlari

Bosh vazirning turmush oʻrtogʻi	Tugʻilgan sanasi	Vafoti	Tushuntirish
Rahsan Ecevit	1923-yil	2020-yil	2020-yilda Turkiya Buyuk Millat Majlisida tomonlarning mushtarak qarori bilan Bosh vazirlarning turmush o‘rtoqlarining Davlat qabristoniga dafn etilishi mumkin bo‘ldi.

Manbalar

↑ http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6056843&yazarid=21
↑ Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 2, 1991: 6 KASIM 1981 CUMA. Qaraldi: 5 nisan 2022.
↑ „Arşivlenmiş kopya“. 24 aralık 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28 eylül 2010.
↑ „Devlet Mezarlığına Defnedilenler“. 30 haziran 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10 mayıs 2015.
↑ http://www.bugun.com.tr/4uncu-cumhurbaskani-gursel-mezari-basinda-anildi-mobilhaberi/1255380^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Kenan Evren'e cenaze namazında protesto“. 17 haziran 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12 mayıs 2015.
↑ „Basın açıklaması“. 13 mayıs 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 mayıs 2015.
↑ „Ecevit’e büyük jest“. 19 aralık 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10 mayıs 2015.

[1] ttp://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6056843&yazarid=21

[2] Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 2, 1991: 6 KASIM 1981 CUMA. Qaraldi: 5 nisan 2022.

[3] „Arşivlenmiş kopya“. 24 aralık 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28 eylül 2010.

[4] „Devlet Mezarlığına Defnedilenler“. 30 haziran 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10 mayıs 2015.

[5] ttp://www.bugun.com.tr/4uncu-cumhurbaskani-gursel-mezari-basinda-anildi-mobilhaberi/1255380^{[sayt ishlamaydi]}

[6] „Kenan Evren'e cenaze namazında protesto“. 17 haziran 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12 mayıs 2015.

[7] „Basın açıklaması“. 13 mayıs 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 mayıs 2015.

[8] „Ecevit’e büyük jest“. 19 aralık 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10 mayıs 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]