Turkmanistonda islom

Turkmanistonda islom diniga mamlakat aholisining asosiy qismi e’tiqod qilishadi. 90 foizdan ortigʻi sunniy musulmonlar, taxminan 9 foizi xristianlar ( ROC ).

Etno-konfessional kompozitsiya

Islom diniga e’tiqod qiluvchilarning 80 foizga yaqini turkmanlar, 10 foizga yaqini o‘zbeklar, 3 foizi qozoqlar, qolganlari ozarbayjonlar, balujlar va boshqa millat vakillaridir. Eron bilan chegaradosh kichik hududlarda va Turkmanboshi shahrida shia musulmonlari istiqomat qiladi, ular eronliklar, ozarbayjonlar yoki kurdlardir^[1].

Islomlashtirish

Hozirgi Turkmaniston hududida ilk musulmonlar VI asrda arablar istilolari paytida paydo bo'lishgan. Saljuqiylar davrida keng islomlashtirish boshlangan.

Bugungi vaziyat

Mamlakatning SSSR tarkibidagi va mustaqil respublika sifatidagi davri islomning xalq hayotidagi o`rnini qattiq nazoratga olish bilan ajralib turadi.

Mamlakatda islom dinini rivojlantirish, ulamolarni tayyorlash va tayinlash, shuningdek, masjidlar qurilishi davlat nazorati ostida. Hamma imomlar davlatdan maosh oladi. Mamlakatda amaldagi hukumatga qandaydir tarzda qarshilik ko‘rsata oladigan jiddiy siyosiy kuchlar yo‘q. Turkmanistonda qo‘shni davlatlardan farqli o‘laroq, hech qachon “vahhobiy” guruhlar va ularning ta’siri bo‘lmagan. Oʻzbekiston bilan chegarada soʻfiylik (tariqat) tariqatining oʻziga xos shakli Naqshbandiya mavjud. Aksariyat turkmanlar sunniy hanafiylaridir^[2].

1991-yilda Turkmaniston mustaqillikka erishgandan so`ngSaparmurod Niyozov (Turkmanboshi) islom dinidan foydalanib yangi milliy g‘oyani quradi. 1993-yilda u Turkmaniston islomga dogmatik tamoyillarga ega din sifatida emas, balki milliy madaniyatning bir qismi sifatida qaytayotganini aytadi. 1994-yilda diniy tashkilotlar faoliyatini nazorat qilish maqsadida Prezidentga to'liq bo'ysunuvchi Din ishlari bo'yicha Gengeshi (kengashi) tuziladi^[2].

2000-yilda ekstremizmga qarshi kurash shiori ostida hukumat dissidentlarga qarshi harakat boshladi. Turkman tiliga o`girilgan 40 mingga yaqin Qur'on nusxasi yoqib yuboriladi. Tarjima Xadjaahmet Orazklychev tomonidan qilingan^[2].

Hukumat cheklovlari, 70 yillik sovet boshqaruvi va mahalliy musulmon madaniyati natijasida islom jamiyatda ustun rol oʻynamay qoldi^[1].

Ruxnamizatsiya

O`z qudrati oshgani sayin Niyozov islom ramziyligini tortib olishga harakat qiladi. U o'zining "Ruhnoma" asarini Qur'on bilan birga keltirishni talab qiladi. Koʻpgina masjidlarning devorlariga “Ruhnoma”dan iqtiboslar oʻyib yozilgan boʻlib, masjidlarning oʻzlari kitobning kamida 2 ta nusxasini saqlashlari shart edi^[2].

2003-yilda Turkmaniston muftiysi Nasrulloh ibn Ibodulloh masjidlarni Qur'on matnlari bilan birga "Ruhnoma"dan iqtiboslar bilan bo'yash buyrug'iga salbiy munosabatda bo'lgani uchun va S.Niyozovni Xudoning yerdagi soyasi ^[2] deb tan olmagani uchun 22 yilga qamalgan edi^[2].

2006-yilda Navro‘z bayramiga bag‘ishlangan bayram tantanalarida Niyozov shunday degan edi: “Mening “Ruhnoma” asarimni uch marta o‘qigan kishi aqlli bo‘ladi, tabiatni, qonunlarni, insoniy qadriyatlarni tushunadi. Va shundan keyin u to'g'ridan-to'g'ri jannatga boradi^[3].

Diniy kadrlar tayyorlash

Diniy ta'lim olish hokimiyatning qattiq nazorati ostida. 1990-yillardan buyon mamlakatga deyarli diniy adabiyotlar kirmagan. 2000-yilda Turkmanboshi barcha diniy maktab va madrasalarni yopish kerakligini e'lon qiladi. Niyozovning fikriga ko‘ra, muftiylik tasarrufida bitta madrasaning faoliyat yuritishi yetarli edi. 300 nafar xorijlik (asosan eronlik) voizlar mamlakatdan chiqarib yuboriladi^[2].

2005-yilda Turkmanistondagi yagona Ilohiyot fakulteti Tarix fakultetining ilohiyot boʻlimiga aylantirildi^[2].

Masjidlar

[[Файл:Mary mosque.jpg|thumb|200x200px| GurbanguliHoji (Maryam) masjidi .]] 2010-yilda Din ishlari boʻyicha kengash (DIK) maʼlumotlariga koʻra, masjidlar soni 398 tani tashkil etgan^[1]. .

S.Niyozov davrida hashamatli masjidlar qurilgan^[2].

Eslatmalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 REGNUM.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Нурыев А.
↑ Кирюнин, Виталий „Рай за "Рухнаму"“. Российская газета (2006-yil 21-mart). 2014-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 19-avgust.

Havolalar

Gusterin P. Islom davlatlari reytingi // Markaziy Osiyo.
Нурыев, Атагельды „Исламские институты современного Туркменистана“. Ислам в СНГ (2011-yil 10-oktyabr). 2022-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 19-avgust.
„Госдепу США, по-прежнему, неизвестен уровень активных верующих в Туркмении“. REGNUM (2010-yil 18-dekabr). 2014-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 19-avgust.

[FOOTNOTEREGNUM-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 REGNUM.

[FOOTNOTEНурыев_А.-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Нурыев А.

[3] Кирюнин, Виталий „Рай за "Рухнаму"“. Российская газета (2006-yil 21-mart). 2014-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 19-avgust.

[1]

[2]

[3]