Tyavan
 | Bu maqola oʻzbek tilining imlo qoidalariga muvofiq yozilmagan. Qarang: VP:ORFO. |
_with_Hare%27s_Fur_Pattern_LACMA_M.51.2.1.jpg)
Tyavan (yaponcha: 茶碗, — choy piyolasi) — yapon xalqida choy marosimi uchun ishlatiladigan idish - piyola hisoblanadi. Piyolalar marosimning muhim elementi hisoblanadi. Xususan, choy ichgandan soʻng, uning ichiga nazar tashlash va uni keyingi mehmonga topshirish odat tusiga kirgan. Koʻpchilik tyavanlar yapon kulolchilik asarlari va baʼzi milliy xazinalar maqomi bilan teng turadi. Mashhur choy idishlari oʻz nomlariga ega boʻlib, koʻpincha ular muzeylarda saqlanishi bilan birga maishiy hayotda qoʻllanilishda ham davom etmoqda.
Tarixi va tuzilmasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]XVI asrdagi kulollar choy marosimi uchun maxsus tyavanlarni ishlab chiqara boshlashgan[1]. Ayniqsa raku, seto, hagi, karatsu, sigaraki va oribe[1] uslublarida ishlab chiqarilgan tyavanlar mashhur.
Tyavanlardan yengil va silliq ichki yuzaga ega boʻlishi talab etiladi. Shu bilan birga, tyavanlarda „nomukammallik“ muhim jihat sifatida baholanadi: kulol barmoqlarining izlari, sirtdagi notekis naqshlar va boshqalar [2]. Tyavanning oʻlchami aylantirishga, qoshiq va salfetka joylashishiga imkon berishi kerak, ammo ayni paytda kaftlarda qulay joylashishi ham kerak. Piyolaga qarab, tomoshabin uning yuqori qirrasi, tuzilishi va asosi uygʻunligiga baho beradi[2].
Marosimdagi roli
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tyavan choy marosimida boshqa idishlar kabi alohida oʻrin tutadi. U teran ramziy ma'nolarga ham egaː yaʼni chashkaga boʻlgan munosabat — choy ziyofatida ishtirok etayotgan kishilarga bo'lgan munosabatini eslatadi. Eng mashhur chashkalarga nom berilgan[1][2].
Tyavan maxsus qutida saqlanadi va maxsus ipak bilan oʻraladi va chashkaning tarixi devorlarga yozib qoʻyiladi. Shuningdek, ular orasida, dizayni xususiyatlari bilan belgilanadigan ierarxiya ham mavjud: uslubning qatʼiyligi, oʻziga xos kulolchilik ustaxonalari anʼanalari bilan bogʻliqligi, kelib chiqish joyi va boshqalar. Baʼzi ustalar birinchi oʻrinni koreys идо (yaponcha: 井戸型) uslubidagilarga berishadi („quduq“ degan maʼnoni anglatadi, bu chashkaga qaraganida chuqurlik hissini aks ettiradu[3]), boshqalari raku chashkalari boʻlib, Karatsu kulollari ham uni yuqori baholashadi[2]. Ierarxiya boʻyicha boshqalardan ustun turadigan chashka eng muhim mehmonga beriladi, alohida hollarda esa choydan keyin u yodgorlikka aylanadi va oʻz maqsadiga koʻra boshqa ishlatilmaydi[2].
Choyni tatib koʻrgandan soʻng, tyavan salomdan boshlab tekshiriladi; idish bir mehmondan ikkinchi mehmon qoʻliga uzatiladi[2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Edmonds 2008.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Чу Фэн Лей 2007.
- ↑ Со-Оку 2010.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Richard Louis Edmonds, et al.. Japan, §XV: Tea ceremony, Grove Art Online. Издательство Оксфордского университета, 2008. (subscription required)
- Sen So-oku „Chapter 6 The Essentials of Chanoyu Implements“, . Tea – Seeking the Missing Link to Rikyu, Shinchosha, Tokyo, 2010. (Inglizcha)