Ummu al-valad
Musulmon olamida ummu al-valad (arabcha: أم ولد) unvoni xo‘jayinidan farzand dunyoga keltirgan qul-kanizakka berilgan[1]. Bu ayollar mulk sifatida qabul qilinib, egalari sotishi mumkin edi. Bu amaliyotni islom paygʻambari Muhammad maʼqullagan[2]. Biroq, Muhammad vafotidan keyin, Umar xalifalik davrida ummu valadlarni sotish yoki hadya qilishni taqiqlovchi siyosat yuritgan Egalari vafot etgandan keyin ularga ozodlik berilardi[3]. Shunga qaramay, keyinroq xalifa boʻlgan Muhammadning amakivachchasi Ali Umarning hukmiga qarshi chiqib, bu hukm Muhammad taʼlimotidan chetga chiqqan va yangi kiritilgan tushuncha boʻlib, majburiy emasligini taʼkidlagan[4].
Alining nuqtai nazari vaqtinchalik nikohni qabul qilish bilan birga shialik bilan birlashtirildi. Boshqa tomondan, barcha taniqli sunniy fiqh maktablari Umarning ummu valad sotilmasligi va xoʻjayinining oʻlimidan keyin ozod boʻlishi kerakligi haqidagi nuqtai nazarini qabul qiladi[5]. Ummu valadning xoʻjayinidan tugʻilgan bolalar erkin va qonuniy hisoblanadilar. Ularga koʻpincha xoʻjayinning ozod xotinlaridan tugʻilgan boshqa bolalar kabi munosabatda boʻlishgan[6]. 740-yilda Zayd ibn Alining xalifalik uchun muvaffaqiyatsiz urinishi qul onadan boʻlgan rahbarlar foydasiga burilish nuqtasi boʻlib, bu jarayon 744-yilda Yazid III qul onadan tugʻilgan birinchi Umaviy xalifasi boʻlishi bilan oʻzining eng yuqori choʻqqisiga chiqdi. Keyinchalik soʻnggi uchta Umaviy xalifa va Abbosiy xalifalarning aksariyati choʻri ayollardan tugʻilgan[7].
Xalifalarning onalari haqidagi ritorika hokimiyatga koʻtarilish jarayonida ularning xalifaligini ulugʻlash yoki tanqid qilishga xizmat qilgan. Ritorik taktikalardan biri qul onalarni obroʻli oiladan chiqqan chet el malikalari sifatida tasvirlab, ularning mavqeini oshirish edi. Misol sifatida oʻz nasl-nasabi oliyjanob ekanini taʼkidlagan Yazid IIIni keltirish mumkin. Ushbu xalifa onasi moʻtabar Sosoniylar sulolasidan boʻlgan fors malikasi ekanligini faxr bilan taʼkidlagan. Oʻzining ikki tomonlama ajdodi bilan maqtanib, oʻz shajarasini Sezar va Xoqon bilan bogʻlagan. Xalifalarning dushmanlari, aksincha, qarama-qarshi ritorik yondashuvni qoʻllab, ularning ajdodiga shubha qilishgan va qul ayollardan farzand koʻrishda foydalanish muhim ijtimoiy-siyosiy tartibsizliklarga olib kelishini nazarda tutishgan. Jumladan, Marvon IIga qarshi bo‘lganlar u haqiqatan ham Umaviylar shahzodasi Muhammad ibn Marvonning o‘g‘li emasligini da’vo qilib, cho‘ri onasi dushman lagerida qo‘lga olinganida allaqachon homilador bo‘lganini taxmin qilishgan[8].
Agar turmush qurmagan qul farzand koʻrsa va qul egasi ota-onalikni tan olmasa, qul zino aybloviga duchor boʻlar edi[9].
Islom fiqhi murakkab edi. Agar erkak egasi qul ayolga iqtisodiy taʼminot bermagan yoki egasi yoʻqolib qolgan taqdirda mahalliy qozi ularni ozod qilishga qaror qilmasa, qul ayolning ahvoli qaltis boʻlishi mumkin edi[9].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 301.
- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 312.
- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 308.
- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 314–5.
- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 315.
- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 229, 327.
- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 228.
- ↑ Gordon & Hain 2017, s. 230.
- ↑ 9,0 9,1 De la Puente, Cristina (2013). "Free fathers, slave mothers and their children: a contribution to the study of family structures in Al-Andalus". Free Fathers, Slave Mothers and Their Children: A Contribution to the Study of Family Structures in Al-Andalus: 27–44. https://www.torrossa.com/en/resources/an/3097698.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Gordon, Matthew; Hain, Kathryn A.. Concubines and Courtesans: Women and Slavery in Islamic History (en). Oxford University Press, 2017. ISBN 978-0-19-062218-3.