Urdu bozori qoʻzgʻoloni
1447-yil Temuriyzodalar saltanatida fuqarolar urushlari avj olgan vaqt, Shohruh vafotidan keyin Gavharshodbegim tarxonlar va Boysungʻur mirzoning oʻgʻillari boʻlmish Abulqosim Bobur Mirzoning harbiy kuchlariga qaramay, Abdal-Latif Mirzoga oʻz qoʻshiniga qoʻmondonlik qilishga ruxsat bergan. Gavharshodbegim Ulugʻbekni rozi qilmoqchi boʻlsa-da, ayni paytda aka-uka Boysungʻurni isyonga chorlagan. U Hirotda Alo ad-Davlo Mirzo bilan bogʻlanib, unga oʻz rejalarini bildirgan. Shuning uchun Abulqosim Bobur mirzo Muhammad Jahongirning oʻgʻli va Shohruxning qizi Xalil Sulton bilan birgalikda oʻz qoʻshinlari xamrohligida Urdu bozori yoki qarorgoh bozoriga bostirib kirib, Hirotdagi Alouddavla Mirzo tomon yoʻl olganlar. Abdal-Latif Mirzo bir necha suiqasdlardan soʻng qoʻshinini tartibga keltirishi bilan band boʻlgan. Oʻziga qarshi deb bilgan Gavharshod buvisi va tarxonlarni qamoqqa tashlagan[1].
Temuriylar davlati XV asrda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Temuriylar qudrati XV asrning ikkinchi yarmida tez pasayib ketdi, bu asosan temuriylar/moʻgʻullar imperiyasini boʻlib tashlash anʼanalari hamda bir qancha fuqarolar urushlari tufayli. Oqqoyunlular Eronning katta qismini temuriylardan bosib oldilar va 1500-yilga kelib boʻlinib ketgan va urushlar natijasida parchalanib ketgan Temuriylar imperiyasi oʻz hududining koʻp qismini nazoratini yoʻqotdi va keyingi yillarda u barcha jabhalarda amalda orqaga surildi . Fors, Kavkaz, Mesopotamiya va Sharqiy Anatoliya keyingi oʻn yil ichida Shoh Ismoil I tomonidan qoʻllab-quvvatlangan shia Safaviylar imperiyasiga tezda qulab tushdi. Oʻrta Osiyo yerlarining koʻp qismini Muhammad Shayboniy oʻzbeklari egallab, Samarqand va Hirotning muhim shaharlarini bosib oldilar. 1505-1507-yillarda Buxoro xonligiga asos solgan . Kobuldan Moʻgʻullar imperiyasini 1526-yilda otasi orqali Temur avlodi va onasi orqali Chingizxon avlodi boʻlgan Bobur tomonidan tashkil etilgan . U asos solgan sulola temuriylardan toʻgʻridan-toʻgʻri meros boʻlib qolgan boʻlsa-da, odatda Mugʻullar sulolasi sifatida tanilgan. XVII srga kelib, Mugʻallar imperiyasi Hindistonning koʻp qismini boshqargan, ammo keyingi asrda oxir-oqibat tanazzulga yuz tutgan. Temuriylar sulolasi nihoyat 1857-yilgi qoʻzgʻolondan soʻng Britaniya imperiyasi tomonidan Mugʻallarning qolgan nominal boshqaruvi bekor qilinganda tugadi. Balx hokimligi berilgan Abdal-Latif Mirzo otasi qoʻl ostida xizmat qildi. Shohruh vafotidan keyingi vorislik kurashida u Hirotni egalladi, garchi Ulugʻbek 1448-yil oxirida shaharni tark etganidan keyin uni Abulqosim Bobur Mirzo bosib oldi[2].
Abdulatif Mirzo davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abdal-Latif Mirzo otasiga sodiq qolmadi. Samarqand hukmronligini oʻtkazishda oʻzidan oʻtib ketishidan gʻazablanib , Ulugʻbek Xurosonni qaytarib olish uchun yurish qilayotganda qoʻzgʻolon koʻtardi . U 1449-yilning kuzida Samarqand yaqinidagi Dimashqda otasini magʻlub etdi.
Keyinchalik Ulugʻbek oʻzini taslim qilishga qaror qildi va Abdal-Latif Mirzo unga Makkaga hajga borishga ruxsat berdi, garchi u keyinchalik Ulugʻbekni yoʻlda oʻldirgan edi. Bu Abdal-Latif Mirzoga mashhur Padar-kush yoki Pedar-kush laqabini berdi (forscha „otasining qotili, pdr ḵsẖ“ dan). Bir necha kundan keyin ukasi Abdulazizni ham oʻldirdi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Maria E. Subtelny, Timurids in Transition: Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Persia, Vol. 7, (Brill, 2007), p. 49.
- ↑ John E Woods, The Timurid Dynasty (1990), p. 46