Kontent qismiga oʻtish

Uyqu falaji

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Uyqu falaji – Uyqu va uygʻoqlik orasida sodir boʻladigan oʻtish holati boʻlib, mushaklar atoniyasi (holsizligi) bilan tushuniladi. Uyqu falaji odatda normal holatdir, u kishining tushida qilayotgan harakatlarini uxlab yotgan joyida qilmasligini taʼminlaydi. Biroq baʼzan odam keskin uygʻonsa uyqu falaji hali oʻtib ketmagan boʻlishi va natijada kishi oʻzini juda ham holsiz, qimirlashga va ovoz chiqarishga kuchi yetmaydigandek his qilishi mumkin. Buzilgan uyqu falajiga narkolepsiya, bosh ogʻrigʻi, depressiya va apnoe (havo yetishmasligi) sabab boʻlishi mumkin, biroq u himoyalangan holatda ham roʻy berishi kuzatilgan[1]. Tez-tez qaytariluvchi uyqu falaji buzilishi holatlarida shifokorga murojaat qilish tavsiya etiladi[2].

Belgilari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uyqu falajining asosiy belgisi – uygʻonish paytida harakat qila olmaslik yoki gapira olmaslik[3]. Uyqu falaji paytida gʻichirlash, xirillash, statik va shovqin kabi tasavvur qilingan tovushlar haqida xabar beriladi[4]. Ovozlar, pichirlash va boʻkirish kabi boshqa tovushlar ham tajribaga ega. Shuningdek, epizod paytida koʻkragiga bosim va boshida kuchli ogʻriqni his qilishi mumkinligi ham maʼlum[5]. Ushbu alomatlar odatda qo'rquv va vahima kabi kuchli his-tuygʻular bilan birga keladi[6]. Odamlar, shuningdek, toʻshakdan sudralib ketish yoki uchish, uyqusizlik va ularning tanasida elektr toki urishi yoki tebranish hissini his qilishadi[7]. Kutish falaji gallyutsinatsiyalarni oʻz ichiga olishi mumkin, masalan, xonaga bostirib kirish yoki qorongʻu shakl. Bular odatda uyqu falaji jinlari sifatida tanilgan. Bu, shuningdek, boʻgʻilish yoki odamning koʻkragiga bosim hissi va nafas olish qiyinlishuvi bilan birga boʻlgan qoʻrquv hissini oʻz ichiga olishi mumkin[8].

Patofiziologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uyqu falajining patofiziologiyasi haqida bir nechta nazariyalar mavjud[9]. Ulardan birinchisi uyqu falaji REM va uyquning uygʻonish bosqichlarining disfunktsional moslashuvi natijasida kelib chiqadigan parasomniya ekanligini tushunishdan kelib chiqadi[10]. Polisomnografik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, uyqu falajiga duchor boʻlgan odamlarda REM uyqu kechikishlari odatdagidan koʻra qisqaroq, NREM va REM uyqu davrlarining qisqarishi va REM uyqusining parchalanishi[11]. Ushbu tadqiqot muntazam uyqu rejimining buzilishi uyqu falaji epizodini keltirib chiqarishi mumkinligi haqidagi kuzatuvni qoʻllab-quvvatlaydi, chunki REM uyqusining parchalanishi odatda uyqu rejimi buzilganida sodir boʻladi va hozirda uyqu falaji bilan birgalikda kuzatilgan[12]. Yana bir asosiy nazariya shundan iboratki, uyquni tartibga soluvchi neyron funktsiyalari turli xil uyqu holatlarining bir-biriga mos kelishiga olib keladigan tarzda muvozanatdan chiqib ketgan. Bunday holda, xolinergik uyqu „yoqilgan“ nerv populyatsiyalari giperaktivlanadi va serotonerjik uyqu „oʻchirilgan“ nerv populyatsiyalari kam faollashadi[13]. Natijada hujayralar uyqu holatidan toʻliq qoʻzgʻalishga imkon beradigan signallarni yuborishga qodir, serotonergik nerv populyatsiyalari, miyani uyqu holatida ushlab turadigan hujayralar tomonidan yuborilgan signallarni engishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Oddiy REM uyqusida qoʻzgʻalish uchun qoʻzgʻatuvchining chegarasi sezilarli darajada oshadi. Oddiy sharoitlarda medial va vestibulyar yadrolar, kortikal, talamik va serebellar markazlar bosh va koʻz harakati, kosmosdagi orientatsiya kabi narsalarni muvofiqlashtiradi[14][15]. Uyqu falaji haqida xabar bergan shaxslarda ekzogen stimullarning bloklanishi deyarli yoʻq, yaʼni stimulning odamni qoʻzgʻatishi ancha oson. Ayniqsa, vestibulyar yadrolar uyquning REM bosqichida tush koʻrish bilan chambarchas bogʻliqligi aniqlangan. Ushbu gipotezaga koʻra, vestibulyar-motor disorientatsiya, gallyutsinatsiyalardan farqli oʻlaroq, qoʻzgʻatuvchilarning butunlay endogen manbalaridan kelib chiqadi[16][17].

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Ohayon, M.; Zulley, J.; Guilleminault, C.; Smirne, S. (1999). „Prevalence and pathologic associations of sleep paralysis in the general population“. Neurology. 52-jild. 1194–2000-bet.
  2. ↑ Terrillon, J.; Marques-Bonham, S. (2001). „Does Recurrent Isolated Sleep Paralysis Involve More Than Cognitive Neurosciences?“. Journal of Scientific Exploration. 15-jild. 97–123-bet.
  3. ↑ Sharpless, BA (2016). "A clinician's guide to recurrent isolated sleep paralysis.". Neuropsychiatric Disease and Treatment 12: 1761–67. doi:10.2147/NDT.S100307. PMID 27486325. PMC 4958367. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4958367. 
  4. ↑ Thorpy, M. J. (ed.). (1990). 'Sleep paralysis'. l Classification of Sleep Disorders: Diagnostic and Coding Manual. Rochester, Minn.: American Sleep Disorders Association.
  5. ↑ Spanos N.P., McNulty S.A., DuBreuil S.C., Pires M. (1995). "The frequency and correlates of sleep paralysis in a university sample". Journal of Research in Personality 29 (3): 285–305. doi:10.1006/jrpe.1995.1017. 
  6. ↑ Blackmore Susan J., Parker Jennifer J. (2002). "Comparing the Content of Sleep Paralysis and Dream Reports". Dreaming 12 (1): 45–59. doi:10.1023/A:1013894522583. Archived from the original on 2016-04-29. https://web.archive.org/web/20160429025711/http://www.susanblackmore.co.uk/Articles/PDFs/Dreaming%202002.pdf. 
  7. ↑ Cheyne, J.; Rueffer, S.; Newby-Clark, I. (1999). "Hypnagogic and Hypnopompic Hallucinations during Sleep Paralysis: Neurological and Cultural Construction of the Night-Mare". Consciousness and Cognition 8 (3): 319–337. doi:10.1006/ccog.1999.0404. PMID 10487786. 
  8. ↑ Jalal, Baland; Romanelli, Andrea; Hinton, Devon E. (2015-12-01). "Cultural Explanations of Sleep Paralysis in Italy: The Pandafeche Attack and Associated Supernatural Beliefs". Culture, Medicine and Psychiatry 39 (4): 651–664. doi:10.1007/s11013-015-9442-y. ISSN 1573-076X. PMID 25802016. 
  9. ↑ A., Sharpless, Brian. Unusual and rare psychological disorders: a handbook for clinical practice and research. Oxford University Press, 2016-11-15. ISBN 978-0-19-024586-3. OCLC 952152912. 
  10. ↑ Goldstein, K. (2011). "Parasomnias". Disease-a-Month 57 (7): 364–88. doi:10.1016/j.disamonth.2011.04.007. PMID 21807161. 
  11. ↑ Walther, B.; Schulz, H. (2004). "Recurrent isolated sleep paralysis: Polysomnographic and clinical findings". Somnologie – Schlafforschung und Schlafmedizin 8 (2): 53–60. doi:10.1111/j.1439-054X.2004.00017.x. 
  12. ↑ Cheyne, J.; Rueffer, S.; Newby-Clark, I. (1999). "Hypnagogic and Hypnopompic Hallucinations during Sleep Paralysis: Neurological and Cultural Construction of the Night-Mare". Consciousness and Cognition 8 (3): 319–337. doi:10.1006/ccog.1999.0404. PMID 10487786. 
  13. ↑ Cheyne, J.; Rueffer, S.; Newby-Clark, I. (1999). "Hypnagogic and Hypnopompic Hallucinations during Sleep Paralysis: Neurological and Cultural Construction of the Night-Mare". Consciousness and Cognition 8 (3): 319–337. doi:10.1006/ccog.1999.0404. PMID 10487786. 
  14. ↑ Sehgal, A.; Mignot, E. (2011). "Genetics of Sleep and Sleep Disorders". Cell 146 (2): 194–207. doi:10.1016/j.cell.2011.07.004. PMID 21784243. PMC 3153991. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3153991. 
  15. ↑ Hearne, K. (1990). The Dream Machine: Lucid dreams and how to control them, p. 18. ISBN 0-85030-906-9.
  16. ↑ (Sehgal 2011)
  17. ↑ Cheyne, J. (2003). "Sleep Paralysis and the Structure of Waking-Nightmare Hallucinations". Dreaming 13 (3): 163–179. doi:10.1023/A:1025373412722.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Uyqu_falaji&oldid=5127917" dan olindi