Vaivara konslageri

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Vaivara (estoncha: Vaivara) — konsentratsion va tranzit lageri (shuningdek, "mehnat lageri" deb ataladigan) natsistlar tomonidan bosib olingan Estoniyadagi hozirgi Vaivara cherkovi hududida, Tallindan 190 km sharqda joylashgan. 1943-yil avgustdan 1944-yil fevraligacha mavjud bo'lgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vaivara 1943-yilda sovet harbiy asirlari uchun lager sifatida tashkil etilgan. Bu Estoniya hududida turli vaqtlarda mavjud bo'lgan yigirma lager[1] majmuasining asosiy qismi edi. Lager orqali Latviya va Litvada fashistlar tomonidan uyushtirilgan turli gettolardan 20 mingga yaqin yahudiylar oʻtgan[2]. Lagerda bir vaqtning o'zida 1300 ga yaqin odam, asosan yahudiylar saqlangan. Ayni paytda mahkumlar orasida ruslar, daniyaliklar va estonlar ham bor edi. Lagerga nemis SS zobitlari rahbarlik qilgan.

Vaivara tizim lagerlarida bir vaqtning o'zida o'rtacha mahbuslar soni 10 mingga yaqin bo'lgan[3].

Ma'muriyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lager komendanti SS-Hauptsturmfürer Hans Aumeier edi. Lagerda hauptsharfürer Maks Dahlmann, gauptsharfürer Kurt Panike va lagerfyurer Helmut Shnabel ham xizmat qilgan. Bosh shifokor - Frans von Bodmann. Butun ma'muriy xodimlar "Totenkopf" SS bo'linmalaridan iborat edi. Lager SSning Estoniya milliy tuzilmalari tomonidan qo'riqlanardi[4].

Harbiy jinoiy sudlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1947-yilda Krakovda lager komendanti Hans Aumeier Osvensimda sodir etgan jinoyatlari uchun osib o'limga hukm qilindi. Lagerning bosh shifokori Frans fon Bodman 1945-yil may oyida o'z joniga qasd qildi[5]. 1948-yilda komendantning adyutanti de Kurt Genrix internirlash muddatini hisobga olgan holda 2 yil 10 oyga qamoq jazosiga hukm qilindi[6]. 1969-yil 8-sentyabrda Helmut Shnabel va Stefan Krut Ulmdagi viloyat sudi oldida paydo bo'ldi, ikkalasi ham 6 yilga ozodlikdan mahrum qilindi[7]. 1967-yilda Ernst Runde Duysburgdagi viloyat sudiga keltirildi, ammo u qamoqxona kamerasida o'z joniga qasd qildi. 1973-yilda Oskar Xelbigga Kyolnda ayblov qo'yildi, ammo sog'lig'i sababli sudga yaroqsiz deb topildi[8]. 1977-yilda Gannover viloyat sudi Rolf Klikerni 6 yillik qamoq jazosiga hukm qildi. Erix Sharfetter 1960-yilda Misrga qochib ketgan, unga qarshi jinoiy ish ochilgan. 1977-yilda Yevropaga qaytib kelgan va 1980-yilda Stade viloyat sudi tomonidan umrbod qamoq jazosiga hukm qilingan[9][10]. 1990-yilda Quyi Saksoniya vaziri Ernst Albrext Sharfetterni avf etdi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Белорусский республиканский фонд «Взаимопонимание и примирение» — ВЫПЛАТА БЫВШИМ УЗНИКАМ НАЦИЗМА В ЭСТОНИИ“. 2011-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 16-may.
  2. ↑ „Vaivara“. 2007-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 16-may.
  3. ↑ „Места концлагерей отметят вдвойне“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 22-may.
  4. ↑ „Vaivara“ (en). Jewish Virtual Library. The American-Israeli Cooperative Enterprise. 2015-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 24-iyul.
  5. ↑ Ernst Klee. Das Personenlexikon zum Dritten Reich: Wer war was vor und nach 1945. Frankfurt am Main: Fischer-Taschenbuch Verlag, 2007 — 57f bet. ISBN 978-3-596-16048-8. 
  6. ↑ Jens-Christian Wagner. Produktion des Todes: Das KZ Mittelbau-Dora. Göttingen: Wallstein Verlag, 2001 — 662 bet. ISBN 3-89244-439-0. 
  7. ↑ „Nazi Crimes on Trial case № 717“ (en). expofacto.nl. Qaraldi: 2019-yil 25-oktyabr.
  8. ↑ Wolfgang Benz. Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager. München: C.H. Beck, 2008 — 142 bet. ISBN 978-3-406-57237-1. 
  9. ↑ „Vaiwara“ (en). muuseum.jewish.ee. Estonian Jewish Museum. 2020-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-oktyabr.
  10. ↑ „Nazi Crimes on Trial case № 857“ (en). expofacto.nl. 2019-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-oktyabr.

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Rut Bettina Birn: Viavara - Stammlager. Volfgang Benz, Barbara Distel (Hrsg. ): Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager. bd. 8, Myunxen, 2008, ISBN 978-3-406-57237-1

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vaivara_konslageri&oldid=3448550" dan olindi