Vakuolalar

Hayvon hujayrasi

Eukaryotik hujayra organellalari: Yadrocha Hujayra yadrosi Ribosoma Vesicle Endoplazmatik toʻr Golji kompleksi Cytoskeleton Smooth endoplasmic reticulum Mitoxondriya Vakuolalar Cytosol (organellalarni o'z ichiga olgan suyuqlik; sitoplazmani o'z ichiga oladi) Lizosoma Centrosome Plazmatik membrana

Vakuolalar (frans. Vakuole, lotincha: vacuus — boʻsh) — oʻsimlik va hayvonlar hujayrasida ichi suyuqlik bilan toʻlgan, sitoplazmadan membrana bilan ajralib turadigan boʻshliq. Bir hujayralilarda ferment bilan toʻlgan hazm qilish Vakuolalari, osmoregulyatsiya va ayirish funksiyasini bajaruvchi, qisqaruvchi Vakuolalar, koʻp hujayrali hayvonlar hujayrasida esa ikkilamchi lizosomalar guruhiga mansub va oʻzida gidrolitik ferment saqlovchi, hazm qiluvchi va avtofaglovchi Vakuolalar boʻladi.

Oʻsimlik hujayralarida Vakuolalar — endoplazmatik toʻrning hosilasi boʻlib, birmuncha shaffof membranotonoplast bilan oʻralgan. Oʻsimliklardagi Vakuolalar sistemasi — vakuom yosh hujayralarda naylar va pufaklar sistemasidan iborat. Hujayra oʻsib, ixtisoslasha borishi bilan Vakuolalar ham yiriklasha boradi va hujayra umumiy hajmining 70—95% gacha qismini egallab oladi. Vakuolalar shirasi (rN darajasi 2—5 ni tashkil etadi) tarkibida erigan anorganik (fosfat, oksalat), organik birikmalar (qand, aminokislotalar, oqsillar) va moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlari (taninlar, glikozidlar, alkaloidlar), ayrim pigmentlar (mas., antotsianinlar) boʻladi. Vakuolalar hujayradagi suv-tuz al-mashinuvini boshqaradi; hujayraning turgor holatini saqlaydi; quyi mole-kulali suvda eriydigan metabolitlar va zaxira moddalarni toʻplaydi; moddalar almashinuvida hosil boʻladigan zararli moddalarni hujayradan chiqa-rib tashlaydi va boshqa baʼzi funk-siyalarni bajaradi.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil