Vengriyadagi turklar
Vengriyadagi turklar, shuningdek, turk vengerlari va vengriya turklari deb ataladi, (veng.: Magyarországi törökök , turkcha: Macaristan Türkleri) Vengriyada yashovchi etnik turklarni nazarda tutadi. Turk xalqi birinchi marta Usmonlilar Vengriya hukmronligi davrida (1541—1699) asosan Onadoʻludan koʻchib kela boshlagan. Usmonli-turk migratsiyasining ikkinchi toʻlqini 19-asr oxirida Usmonlilar imperiyasi va Avstriya-Vengriya imperiyasi oʻrtasidagi munosabatlar yaxshilanganda sodir boʻldi, buning natijasida esa muhojirlarning aksariyati Budapeshtga joylashdi.[1] Bundan tashqari, soʻnggi paytlarda Turkiya Respublikasidan, shuningdek, Usmonli imperiyasidan keyingi boshqa davlatlardan (masalan, Bolgariya) turklarning koʻchishi kuzatildi.[2]
Madaniyat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tili
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vengriya turklarining aksariyati ikki tilli boʻlib, ular turk va venger tillarida gaplasha oladi. Bundan tashqari, 16-17-asrlarda Usmonlilar hukmronligi tufayli turk tili katta venger jamiyatiga ham taʼsir koʻrsatdi. Bugungi kunda venger tilida hali ham koʻplab turkiy soʻzlar mavjud.[3]
Dini
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vengriyada arablar bilan bir qatorda turk xalqi musulmon aholisining asosiy qismini tashkil qiladi.[4] Musulmon jamoasi tomonidan bir qancha tarixiy Usmonli-Turkiya masjidlari, jumladan Pechdagi Yakovali Hasan Posho masjidi va Siklosdagi Malkoch Bey masjidi ishlatiladi.[5]
-
-
Pechdagi Posho Qosim masjidi (hozirgi cherkov). -
Siklosdagi Malkoch Bey masjidi -
Pechdagi Yakovali Hasan masjidi
Aholi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2001-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 2711 nafar aholi „turk tillari oilasi“ ostida oʻz tillarini eʼlon qilgan, ularning aksariyati (57,73 %) „usmonli turkiy“ etnikiga mansubligini bildirgan (1565).[2] Bundan tashqari, 12 kishi „turk“ va 91 nafar kishi „bolgar-turk“ deb eʼlon qilingan (Bolgar turklari); qolganlari boshqa turkiy elatlarni eʼlon qilgan.[2] 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 5209 kishi oʻzlarini „Török nyelvek“ („turk tillari“) deb eʼlon qildi; ammo nashrda turli turkiy guruhlar orasidagi farq koʻrsatilmagan.[6]
Bundan tashqari, Vengriyada Turkiyadan kelgan 2500 nafarga yaqin turk muhojirlari ham yashaydi.[7]
Tashkilotlar va uyushmalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2005-yilda turk jamiyati etnik venger musulmonlari bilan birgalikda „Muloqot platformasi“ni tashkil qildi.[8] 2012-yilga kelib, Budapesht yaqinidagi Szentendre shahrida „ Gul Baba Turk-Vengriya Madaniyati Jamiyati“ yangi turk madaniyat birlashmasi tashkil etildi.[8]
Taniqli odamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Zakariya Erzinchliogʻlu, Britaniyaning yetakchi sud entomologi[9]
- Dyordji Ekrem-Kemal, oʻta oʻng siyosatchi (otasi turk va onasi venger)[10]
- Ibrohim Pechevi, Usmonli tarixchisi va yilnomachisi (otasi turk va onasi bosniyalik)
- Can Togay, aktyor, rejissyor va Dunay qirgʻogʻidagi poyafzalning yaratuvchisi, Xolokost yodgorligi[11]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Melek, Çolak (2007), „Macaristan'da Müslümanlık ve İmam Abdüllatif Efendi (1909—1946)“ (PDF), International Congress of Asian and North African Studies, 38: 1002, 2022-10-28da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2022-10-28
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Hungarian Central Statistical Office. „Factors of the nationality of the population based on affiliation with cultural values, knowledge of languages“. Qaraldi: 21-may 2013-yil.
- ↑ Medgyes, Péter; Miklósy, Katalin (2005), „The Language Situation in Hungary“, in Kaplan (muh.), Language Planning and Policy in Europe, Multilingual Matters, 29-bet, ISBN 1853598119
- ↑ Lederer, Gyorgy (2009), „Hungary“, in Nielsen (muh.), Yearbook of Muslims in Europe, Volume 1, BRILL, 161-bet, ISBN 9047428501
- ↑ Lederer 2009, 163.
- ↑ Központi Statisztikai Hivatal. „2011. ÉVI NÉPSZÁMLÁLÁS: 4. Demográfiai adatok“. Qaraldi: 22-noyabr 2017-yil.
- ↑ Hurriyet. „Macaristan Türk yatırımcı bekliyor“. Qaraldi: 22-iyun 2016-yil.
- ↑ 8,0 8,1 Pap, Norbet (2014), „Hungary“, in Nielsen (muh.), Yearbook of Muslims in Europe, Volume 6, BRILL, 303-bet, ISBN 9004283056
- ↑ „Zakaria Erzinçlioglu“. The Telegraph (2002). — „Zakaria Erzinçlioglu who has died of a heart attack aged 50, was Britain's leading forensic entomologist...Zakaria Erzinçlioglu was born on December 30 1951 in Hungary to parents of Turkish origin.“. Qaraldi: 22-noyabr 2017-yil.
- ↑ Sørensen, Lene Bøgh; Eliason, Leslie C. (2002), Fascism, Liberalism, and Social Democracy in Central Europe: Past and Present, Aarhus University Press, 304-bet, ISBN 8772887192, „Its leader Gyorgy Ekrem Kemál - a name inherited from the Turkish father executed in 1957“
- ↑ „A Holocaust Memorial in Hungary created by a Turk“. Salom (2002). — „Born to a Turkish refugee family living in Budapest, in 1955, Can Togay (János)...“. Qaraldi: 22-noyabr 2017-yil.