Villa Petrolea

Villa Petrolea
Asos solingan sana	1884-yil
Joylashuvi	Boku, Ozarbayjon
Koordinatalari	40°22′48″N 49°53′38.4″E / 40.38000°N 49.894000°E

40°22′48″N 49°53′39″E / 40.38000°N 49.89417°E / 40.38000; 49.89417

Villa Petrolea Ozarbayjon poytaxti Boku shahrining Keshla munitsipalitetida joylashgan tarixiy tuman. 1882-yil Aka-uka Nobellar neft mahsulotlari kompaniyasi (Branobel) tomonidan kompaniya ishchilarini joylashtirish maqsadida qurilgan. Ayni paytda u yerda bir qator ofis va korxonalardan tashqari, aka-uka Nobellar muzeyi sifatida faoliyat yuritadi.

Tarixi

Oʻn toʻqqizinchi asrning oxiriga kelib, Bokuning sharqiy qismlari (oʻsha paytda Rossiya imperiyasining asosiy neft qazib olish markazi) kuchli ifloslanishi tufayli aholi yashashi uchun yaroqsiz boʻlgan sanoat mintaqasini tashkil etdi. Yagona inshootlar neftni qayta ishlash zavodlari, port binolari va neftchilar uchun vaqtinchalik turar joy edi^[1]^[2]^[3]. Branobel kompaniyasining maʼmuriy-texnik xodimlarini (jumladan, Shvetsiya, Norvegiya va Germaniyadan kelgan mutaxassislarni) ushbu hududga joylashtirish uchun bu yerda qulay yashash sharoitlarini taʼminlaydigan aholi punkti qurildi. U Qora shahar sanoat mahallasining sharqiy chekkasida, Keshla qishlogʻi yaqinida joylashgan edi^[4]^[5]. U Branobel tomonidan keshlalik dehqonlardan 49 yilga ijaraga olingan yerga qurilgan^[6].

Villa Petrolea (lotincha „neft mulki“) deb nomlangan aholi punkti hududi 1884-yilda qurib bitkazilgan va nomaʼlum meʼmor tomonidan loyihalashtirilgan Nobel oilasining turar-joy binolari, shved-german maktabi, teatr, kasalxona va oilaviy uyni oʻz ichiga olgan. Saroy 1920-yillarda milliylashtirilgunga qadar Nobel egalari tasarrufida qoldi^[7].

Branobel xodimlari poydevori toshdan qurilgan bir yoki ikki qavatli yogʻoch kottejlarda yashashgan. Eng katta binoning pastki qavatlarida ofis joylashgan boʻlsa, yuqori qavatlarida klub, dam olish xonalari va kutubxona mavjud edi. Xonalar mahalliy sharoitda toʻqilgan va Forsdan keltirilgan qimmatbaho gilamlar bilan bezatilgan^[8]. Kottejlar Kaspiy qirgʻogʻiga tushadigan qiyalikda joylashgan edi, shuning uchun har bir yozgi uyning derazasi dengizga qaraydi. Binolar Vizantiya uslubida qurilgan^[6]. 1890-yillarda bu yerda bouling zali, basseyn zali va tennis korti kabi koʻproq dam olish maskanlari qurilganligi sababli aholi punkti oʻsib bordi. 1911-yilga kelib, aholi koʻplab koʻngilochar va sport klublarini tashkil etishdi^[6].

Birinchi jahon urushi boshlanishi bilan, Germaniya va Avstriya-Vengriya fuqarolari Rossiya imperiyasidan quvib chiqarilgach, Villa Petroleadagi hayot pasayib ketdi. Aholi punkti 1919-yilda milliylashtirildi^[6].

Parki

Villa Petrolea parki 10,5 gektar maydonga ega boʻlib, polshalik landshaft meʼmorlari tomonidan loyihalashtirilgan. Neftga toʻyingan yer Ozarbayjonning subtropik qismi boʻlgan Lenkorandan olib kelingan unumdor tuproq bilan qoplangan. Chuchuk suv muammosi Astraxandan ketayotgan kemalarda doimiy ravishda Volgadan suv olib kelish orqali hal qilingan, undan qum qoplari oʻrniga balast sifatida foydalanilgan^[4]^[9].

Oʻsimliklar Kavkazning subtropik qismlaridan, shuningdek, Rossiya va Yevropaning turli shaharlaridan keltirildi. Bogʻda jami 80 ming tupga yaqin koʻchatlar, jumladan, mevali daraxtlar ekildi.

Sovet hokimiyati oʻrnatilgandan soʻng, bogʻ 15 gektarga kengaytirildi va 1931-yilda u Rote Fahne (nemischa „Qizil bayroq“) deb nomlandi, bu Boku neftchilarining 1925-yilda Berlin proletariatiga Qizil bayroqning topshirilishini nishonladi. 1941-yilda fashistlarning Sovet Ittifoqiga hujumi munosabati bilan bogʻ Nizomiy parki deb oʻzgartirildi va bu nom hozirgi kungacha saqlanib kelmoqda^[6].

Zamonaviy davr

Nobel saroyini rekonstruksiya qilinishi

Sovet davrida binolar yaroqsiz holga kelgan. Ularning turar-joylari vayron boʻlgan, teatr va klub esa yongʻinda vayron boʻlgan. Saroy 2000-yillarga qadar qarovsiz qolgan^[5]. 2004-yilda Boku Nobel merosi fondi nomli jamoat tashkiloti tashkil etildi. Uning rahbarligida Nobel saroyi toʻliq tiklandi va taʼmirlandi. 2008-yil 25-aprelda u oʻzining birinchi tashrif buyuruvchilari uchun eshiklarini ochdi^[7].

Muzeyi

Rekonstruksiyadan soʻng Villa Petrolea Boku Nobel neft klubi, Xalqaro konferensiyalar zali va Shvetsiyadan tashqarida joylashgan birinchi Aka-uka Nobellar muzeyi joylashgan.^[7]^[10]. Muzeyda Nobel oilasining ashyolari mavjud. Garchi qasrning ichki qismi oila Bokudan ketgunga qadar boʻlganiga toʻliq mos kelmasa ham, baʼzi elementlar, masalan, kaminlar juda aniq qayta ishlangan^[11].

Asosiy voqealar

1888-yil 9-oktyabrda Rossiya imperatori Aleksandr III oilasi bilan Villa Petroleaga tashrif buyurdi va u yerda aholi punkti asoschilaridan biri, yaqinda vafot etgan Lyudvig Nobelning farzandlari bilan uchrashdi.

2010-yil 17-dekabrda Lyudvig Nobelning nevarasi Filip Nobel Ozarbayjonda ilm-fanni rivojlantirishga qaratilgan Nobel xalqaro birodarlik jamgʻarmasining tashkil etilishi munosabati bilan maxsus tadbir uyushtirdi^[7].

Galereya

Aka-uka Nobellar muzeyining orqa tomoni
Muzeyning ovqatlanish xonasi
Muzeyning Sharq xonasi

Manbalar

↑ Azeri women in transition: women in Soviet and post-Soviet Azerbaijan. Farideh Heyat. Routledge, 2002 str 47
↑ Russian Azerbaijan, 1905—1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Tadeusz Swietochowski. Cambridge University Press, 2004. str 21
↑ Baku, an eventful history. James Dodds Henry. Ayer Publishing, 1905
↑ ^4,0 ^4,1 Sh. Fatullaev. GRADOSTROITYeLSTVO BAKU XIX — nachala XX vekov. AKADYeMIYa NAUK AZYeRBAYDJANSKOY SSR INSTITUT ARXITYeKTURI I ISKUSSTVA
↑ ^5,0 ^5,1 Azerbaijan International. The Nobels in Baku. Swedes' Role in Baku’s First Oil Boom (by Brita Asbrink)
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Tamara Humbatova. Villa Petrolea, Monument to Nobel Family’s Good Deeds in Baku (Wayback Machine saytida May 25, 2012, sanasida arxivlangan). Echo. 8 May 2012.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Vebsayt Baku Nobel Heritage Fund (BNHF) and the Baku Nobel Oil Club (BNOC)
↑ Manaf Suleymanov. Dni minuvshie (Istoricheskie ocherki)^{[sayt ishlamaydi]}
↑ K. I. Djafarov, F. K. Djafarov. TOVARIЩYeSTVO NYeFTYaNOGO PROIZVODSTVA BRATYeV NOBYeL (Wayback Machine saytida November 2, 2013, sanasida arxivlangan)
↑ Izvestiya. Starie traditsii i novie proekti
↑ Perviy kanal. Xochu znat. Vipusk ot 15 iyulya 2010

[1] Azeri women in transition: women in Soviet and post-Soviet Azerbaijan. Farideh Heyat. Routledge, 2002 str 47

[2] Russian Azerbaijan, 1905—1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Tadeusz Swietochowski. Cambridge University Press, 2004. str 21

[3] Baku, an eventful history. James Dodds Henry. Ayer Publishing, 1905

[autogenerated1-4] 4,0 ^4,1 Sh. Fatullaev. GRADOSTROITYeLSTVO BAKU XIX — nachala XX vekov. AKADYeMIYa NAUK AZYeRBAYDJANSKOY SSR INSTITUT ARXITYeKTURI I ISKUSSTVA

[autogenerated3-5] 5,0 ^5,1 Azerbaijan International. The Nobels in Baku. Swedes' Role in Baku’s First Oil Boom (by Brita Asbrink)

[echo-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Tamara Humbatova. Villa Petrolea, Monument to Nobel Family’s Good Deeds in Baku (Wayback Machine saytida May 25, 2012, sanasida arxivlangan). Echo. 8 May 2012.

[autogenerated2-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Vebsayt Baku Nobel Heritage Fund (BNHF) and the Baku Nobel Oil Club (BNOC)

[8] Manaf Suleymanov. Dni minuvshie (Istoricheskie ocherki)^{[sayt ishlamaydi]}

[9] K. I. Djafarov, F. K. Djafarov. TOVARIЩYeSTVO NYeFTYaNOGO PROIZVODSTVA BRATYeV NOBYeL (Wayback Machine saytida November 2, 2013, sanasida arxivlangan)

[10] Izvestiya. Starie traditsii i novie proekti

[11] Perviy kanal. Xochu znat. Vipusk ot 15 iyulya 2010

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]