Vittorio Erspamer
 | Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʼtirof etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak. Siz maqolani tuzatishga koʻmaklashishingiz mumkin. (Shuningdek, tarjima boʻyicha tavsiyalar bilan tanishib chiqishingiz mumkin.) DIQQAT! BU OGOHLANTIRISHNI OʻZBOSHIMCHALIK BILAN OLIB TASHLAMANG! Maqolaning originali koʻrsatilinmagan. |
| Vittorio Erspamer | |
|---|---|
| Tavalludi |
1909-yil,30-iyul |
| Vafoti |
1999-yil,25-oktabr |
| Fuqaroligi | Italiya va Italiya qirolligi |
Vittorio Erspamer (1909-yil 30-iyul – 1999-yil 25-oktyabr) italiyalik farmakolog va kimyogar boʻlib, oltmishdan ortiq yangi kimyoviy birikmalarni, xususan, serotonin va oktopaminni aniqlash, sintez qilish va farmakologik tadqiqotlari bilan tanilgan.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Erspamer 1909-yilda Italiya shimolidagi Trentino munitsipaliteti Malosko shahridagi Val di Non kichik qishlogʻida tugʻilgan.[1] U Trentodagi Rim-katolik arxeparxiyasida maktabda oʻqigan va keyin Pavia shahriga koʻchib oʻtgan va u yerda Ghislieri kollejida tahsil olgan va 1935-yilda tibbiyot va jarrohlik yoʻnalishini tamomlagan. Keyin u 1361-yilda tashkil etilgan Yevropaning eng qadimgi universitetlaridan biri boʻlgan Pavia universitetida anatomiya va fiziologiya boʻyicha dotsent lavozimini egalladi. 1936-yilda u Berlin universiteti qoshidagi Farmakologiya institutida tahsil olish uchun stipendiya oldi. 1939 yilda Italiyaga qaytgach, u Rimga koʻchib oʻtdi va u yerda farmakologiya professori lavozimini egalladi. Rimda uning tadqiqotlari diqqat markazida giyohvand moddalarga aylandi va u oʻzining oʻtmishdagi biologik tajribasidan hayvon toʻqimalaridan ajratilgan birikmalarga eʼtibor qaratdi. 1947-yilda Bari universitetining tibbiyot fakultetida farmakologiya professori boʻldi. 1955-yilda u Parma universitetining tibbiyot fakultetida farmakologiya professori lavozimini egallash uchun Baridan Parmaga koʻchib oʻtdi. Erspamer birinchi italiyalik farmakologlardan biri boʻlib, samarali ilmiy tadqiqotlar kimyo va farmatsevtika sanoati bilan aloqa oʻrnatishdan foyda koʻrishini tushundi. 1950-yillarning oxirida u Farmitalia kompaniyasida kimyogarlar bilan hamkorlikni yoʻlga qoʻydi. Hamkorlik nafaqat u ajratib olgan va farmakologik jihatdan tavsiflangan yangi molekulalarning tuzilishini tahlil qilish, balki ushbu kimyoviy moddalar va ularning sintetik analoglarini keyingi sanoat sintezi uchun ham foydali boʻldi.[2]
Farmitaliyadan olingan mablagʻlar tufayli, yillar davomida Erspamer butun dunyodan dengiz organizmlarining besh yuzdan ortiq turlarini, jumladan, amfibiyalar, qisqichbaqalar, dengiz anemonlari va boshqa turlarni toʻpladi. Shu maqsadda u koʻp vaqtini sayohatlarda oʻtkazdi va hamkasblari orasida ekspeditsiyalarga puxta tayyorgarlik koʻrishi va geografiya bilimi bilan mashhur edi. Butun dunyo miqyosidagi kuzatuvlardan foydalanib, u dunyoning turli xil amfibiya turlari oʻrtasidagi geofilogenetik korrelyatsiya nazariyasini ishlab chiqdi, bu nazariya ularning terisidagi peptidlar va aminlarni tahlil qilishga asoslangan edi.[2]
Erspamerning tadqiqot faoliyati 60 yildan ortiq davom etdi va oltmishdan ortiq yangi kimyoviy birikmalar, ayniqsa polipeptidlar va biogen aminlar, shuningdek, baʼzi alkaloidlarni ajratish, identifikatsiyalash, sintez qilish va farmakologik oʻrganishga olib keldi. Ushbu birikmalarning aksariyati hayvonlardan, asosan amfibiyalardan ajratilgan. 50-yillarning oxirlarida uning tadqiqotlari peptidlarga oʻtdi. Rim universiteti Tibbiy farmakologiya instituti laboratoriyalarida u amfibiyalar va mollyuskalardan ellikdan ortiq yangi bioaktiv peptidlarni ajratib oldi. Ular Yevropa va Shimoliy Amerikadagi boshqa laboratoriyalarda koʻplab tadqiqotlar mavzusiga aylandi. 1979-yilda u Markaziy va Janubiy Amerikadagi daraxt qurbaqalarining Phyllomedusa turiga xos opioid peptidlariga eʼtibor qaratdi. Bulardan mahalliy hindular oʻzlarining „ovchilar“ sifatidagi jasoratlarini oshirish va oʻzlarini „yengilmas“ his qilishlari uchun boshlash marosimlarida qoʻllashgan. Ular bu qurbaqalarning terisidan eyforik va ogʻriq qoldiruvchi taʼsirga olib keladigan sekretsiyalarni qoʻllashdi. Erspamer tomonidan oʻrganilgan peptidlar opioid retseptorlarining funktsional rolini tavsiflash uchun zarur boʻldi.[2]
Erspamer 1984-yilda yosh chegaralari tufayli maʼmuriy lavozimlardan nafaqaga chiqdi, ammo 1999-yilda Rimda oʻlimigacha tadqiqot va yozishni davom ettirdi. Uning oxirgi, tugallanmagan sharhi hamkorlari tomonidan yakunlandi va 2002-yilda nashr etildi[3] Hayoti davomida u ikki marta Nobel mukofotiga nomzod boʻlgan.[2]
Erspamer oʻzining uzoq yillik hamkasbi (kamida 1962[4] −1999[3]) Giuliana Falconieri Erspamer[1] bilan turmush qurgan, u 2009 yilda uning xotirasiga bagʻishlangan seminar tashkil qilgan qoʻmita aʼzolaridan edi[5]
Muhim kashfiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1933-1934-yillar oraligʻida, hali kollej talabasi boʻlganida, Erspamer oʻsha paytda odatda qoʻllanilmaydigan diazoreaksiyalar, Vud lampasi va floresan mikroskopiya kabi ilgʻor usullardan foydalangan holda enterokromaffin hujayralarining gistokimyoviy xarakteristikalari boʻyicha oʻzining birinchi ishini nashr etdi.[2] 1935-yilda u enteroxromaffin hujayralaridan tayyorlangan ekstrakt ichak toʻqimasini qisqarishini koʻrsatdi. Boshqa kimyogarlar bu ekstraktda adrenalin borligiga ishonishgan, ammo ikki yildan soʻng Erspamer bu avval nomaʼlum kimyoviy modda, amin ekanligini koʻrsatib, uni enteramin deb atagan.[2] 1948-yilda Klivlend klinikasidan Maurice M. Rapport, Arda Grin va Irvin Peyj qon zardobida vazokonstriktor moddani topdilar va bu qon tomir tonusiga taʼsir qiluvchi sarum agenti boʻlgani uchun ular uni serotonin deb nomladilar.[6] 1952-yilda enteramin serotonin bilan bir xil modda ekanligi koʻrsatildi.[7] Yana bir muhim kimyoviy modda, shuningdek, amin, Erspamer tomonidan 1948-yilda sakkizoyoqning tupurik bezlarida topilgan va shuning uchun u oktopamin deb nomlangan.[8][9]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Vittorio Erspamer, Società Italiana di Farmacologia (in Italian)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Negri L (2006). "Vittorio Erspamer (1909–1999)" (Italian) (PDF (67 Mb)). Med Secoli 18 (1): 97–113. PMID 17526278. Archived from the original on 2011-07-22. https://web.archive.org/web/20110722035018/http://www.histmed.it/medicina%20nei%20secoli/documents/Medicina_18_1_000.pdf. Qaraldi: 2011-01-13.Vittorio Erspamer]]
- ↑ 3,0 3,1 Severini, C.; Improta, G; Falconieri-Erspamer, G; Salvadori, S; Erspamer, V (2002). "The Tachykinin Peptide Family". Pharmacological Reviews 54 (2): 285–322. doi:10.1124/pr.54.2.285. PMID 12037144.
- ↑ V. Erspamer; G. Falconieri Erspamer (1962). "Pharmacological actions of eledoisin on extravascular smooth muscle". Br J Pharmacol Chemother 19 (2): 337–54. doi:10.1111/j.1476-5381.1962.tb01198.x. PMID 19108168. PMC 1482136. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1482136.
- ↑ Workshop In Memory of Vittorio Erspamer (Wayback Machine saytida 2016-03-03 sanasida arxivlangan), University of Rome, 2009
- ↑ "Serum vasoconstrictor, serotonin; isolation and characterization". J. Biol. Chem. 176 (3): 1243–51. 1948. PMID 18100415. https://archive.org/details/sim_journal-of-biological-chemistry_1948-12_176_3/page/1243.
- ↑ "Distribution of 5-hydroxytryptamine (serotonin, enteramine) in the wall of the digestive tract". J. Physiol. 119 (2–3): 352–62. 1953. doi:10.1113/jphysiol.1953.sp004850. PMID 13035756. PMC 1392800. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1392800.
- ↑ Carl C. Pfeiffer International Review of Neurobiology, Volume 19, Academic Press, 1977, ISBN 0-12-366819-0, p. 194
- ↑ Erspamer, V., Active substances in the posterior salivary glands of Octopoda. 2. Tyramine and octopamine (oxyoctopamine) (1948). "Active Substances in the Posterior Salivary Glands of Octopoda. II. Tyramine and Octopamine (Oxyoctopamine).". Acta Pharmacologica et Toxicologica 4 (3–4): 224–247. doi:10.1111/j.1600-0773.1948.tb03345.x.