Vyetnam raqamlari
Vyetnam raqamlari mahalliy Vyetnam raqamlarining kombinatsiyasi va Xitoydan olingan hisoblash tizimlari.
Umumiy maʼlumot
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sinosferaning boshqa tillar orasida, masalan, yapon va koreys, mahalliy yoki oʻzlashtirilgan hisoblash tizimlaridan foydalanish keng tarqalgan va oʻzlashtirilgan soʻzlardan koʻproq foydalaniladi. Vyetnamda Xitoy tizimi kamroq tarqalgan. Birdan minggacha raqamlar odatda vyetnam tilida ifodalanadi va faqat million kabi katta raqamlar keng tarqalgan.
Zamonaviy Vyetnam tili kuokngyoʻzgartirilgan lotin yozuvida yozilgan va yuz yil oldin yozilgan matnlarda ham ular xitoycha belgilarda ierogliflar va Vyetnam tilini yozish uchun moslashtirilgan ierogliflar yozgan ty-nom. Bundan tashqari, birinchi navbatda xitoy raqamlari, ikkinchidan esa Vyetnam raqamlari yozilgan.
Raqamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sinosferaning boshqa xalqlardan farqli oʻlaroq, Vyetnamliklar oʻn minglab odamlarni ikkinchi toifa deb hisoblaydigan xitoylar, koreyslar va yaponiyaliklardan farqli oʻlaroq, toifadagi uchta belgini ajratib koʻrsatishadi:: 100000 (10 × 10 000);
- 100000 (yaponcha: 10万, 10 × 10 000) ;: 100000 (100 × 1000) .
Vyetnam tilida 123123123 raqami quyidagicha yoziladi:
- vyetnamcha: một trăm hai mươi ba triệu một trăm hai mươi ba nghìn (ngàn) một trăm hai mươi ba,
- ti-nom: 𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧兆𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧𠦳𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧,
Xitoy, koreys va yapon tillarida bu raqam quyidagi toifalarga boʻlinadi: „1gān2312y3123“ (1 yuz million, 2312 oʻn ming 3123). 21-asrda Tayvan Respublikasida „kán“ belgisi 10 12 deb belgilangan va XXRda u koʻpincha 10 6 ga teng deb hisoblanadi.
Xitoy raqamlari mahalliy raqamlar bilan bir qatorda keng qoʻllanadigan koreys va yapon tillaridan farqli oʻlaroq, Vetnamda ulardan foydalanish doirasi sezilarli darajada cheklangan. Sinitsizmlar faqat minglar toifasini kesib oʻtgandan keyin faol qoʻllanadi: oʻn ming (Vạn, l , vang), yuz million (ức, n , yk), trillion (triệu, nà) . Biroq, bu soʻzlar ham asta-sekin qoʻllanilmay qoʻygan.
Baʼzi Xitoy raqamlari Vyetnam raqamlari bilan oʻxshash: oʻn trillion (mười triệu , 🨒dàn, myoi [Vyetnamcha] ] cheu [Ch. ]) .
Quyidagi jadvalda eng koʻp ishlatiladigan shakllar yashil va qalin ranglar bilan taʼkidlangan. Talaffuzda dialektal nomuvofiqliklar mavjud boʻlsa, variantlar eslatmalarda beriladi. Vyetnamcha soʻzlarning talaffuzi Vyetnam-Oʻzbek amaliy transkripsiyasiga muvofiq koʻrsatmada berilgan.
| Sonlar | Xitoycha | Qadimgi shakli | Eslatma | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Xantii | Kuokngi | Tii Nom | Kuokngi | ||
| 0 | 空 • 〇（零） | không • linh | — | — | Ilmiy sohalarda qoʻllanadi |
| 1 | 一（壹） | nhất | 𠬠 | một | |
| 2 | 二（貳） | nhị | 𠄩 | hai | |
| 3 | 三（叄） | tam | 𠀧 | ba | |
| 4 | 四（肆） | tứ | 𦊚 | bốn | 20 dan katta sonlarda „tứ“ deb oʻqiladi. |
| 5 | 五（伍） | ngũ | 𠄼 | năm | Hanoy lahjasida „besh“ (5.15.25.35..) bilan tugaydigan ikki xonalisonda boʻlsa „lam“ (lăm) deb aytiladi. |
| 6 | 六（陸） | lục | 𦒹 | sáu | |
| 7 | 七（柒） | thất | 𦉱 | bảy | Bazi shevalarda „bẩy“ (bey).deb ham oʻqilishi mumkin |
| 8 | 八（捌） | bát | 𠔭 | tám | |
| 9 | 九（玖） | cửu | 𠃩 | chín | |
| 10 | 十（拾） | thập | 𨒒 | mười | |
| 100 | 百（佰） | bách | 𤾓 • 𠬠𤾓 | trăm • một trăm | xitoychada „bat“ (百) qiyin soʻzlarda koʻpincha morfema sifatida ishlatiladi. |
| 1,000 | 千（仟） | thiên | 𠦳 • 𠬠𠦳 | nghìn (ngàn) • một nghìn (ngàn) | "Thien", „bat“ soʻzidek son manosida kam ishlatiladi. |
| 10,000 | 萬 • 𠬠萬 | vạn • một vạn | 𨒒𠦳 | mười nghìn (ngàn) | "Moʻt"; „moʻt van“ (𠬠萬) – eski vyetnam soʻzi. |
| 100,000 | 億 • 𠬠億 • 𨒒萬 | ức • một ức • mười vạn | 𤾓𠦳 • 𠬠𤾓𠦳 | trăm nghìn (ngàn) • một trăm nghìn (ngàn) | "Miiy" va „moʻt“ – eski vyetnam soʻzi . |
| 1,000,000 | 兆 • 𠬠兆 • 𠬠𤾓萬 | triệu • một triệu • một trăm vạn | — | — | "Moʻt" i „cham“ – eski vyetnam soʻzi. |
| 10,000,000 | 𨒒兆 | mười triệu | (vetnamskie + kitayskie) | (vetnamskie + kitayskie) | "Miiy" – eski vyetnam soʻzi. |
| 100,000,000 | 𤾓兆 | trăm triệu | (vetnamskie + kitayskie) | (vetnamskie + kitayskie) | "Cham" – eski vyetnam soʻzi. |
| 1,000,000,000 | 秭 | tỷ | — | — | |
Boshqa raqamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 20 dan katta raqamlardagi yakuniy birlik „mốt“ deb oʻqiladi.
- 20 dan katta boʻlgan oxirgi toʻrtta „tư“ deb oʻqiladi.
- 10 dan katta boʻlgan oxirgi beshlik „lăm“ deb oʻqiladi.
- 20 dan katta raqamlarda oʻnta „mươi“ deb oʻqiladi.
Tartib raqamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vetnamcha tartib raqamlar odatda xitoycha „txi“ prefiksi bilan boshlanadi, birlik „nyat“ deb oʻqiladi va toʻrttasi – „ti“ (tư, sn); deuce – „ni“ (nhì, mn). Boshqa hollarda mahalliy oʻqishlar qoʻllanadi.
| Raqam | Quocngy | Xon – nom |
|---|---|---|
| 1-chi | míshī | |
| 2 | • | mài🄩 • mìnì |
| 3 | mí🀧 | |
| 4 | mínji | |
| 5 | mí🄼 | |
| N | m… |