Kontent qismiga oʻtish

WASP-12b (ekzosayyora)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
WASP-12b

WASP-12b ni (o'ngda) Yupiter bilan taqqoslash
Kashf etilishi
Kashf etilgan Cameron (SuperWASP)
Kashfiyot sayti SAAO
Kashf etilgan sanasi 2008-yil, 1-aprel[1]
Aniqlash usuli
 Tranzit
Mehvar tasnifi
Katta yarim oʻqi 0.0234+0.00056
−0.00050 AU
Ekssentrisiteti 0.049 ± 0.015
Orbital davri 1.091423 ± 3e-6 days
Chekinish 83.37°+0.72°
−0.64°
Perigeliy argumenti 83.37°+0.72°
−0.64°
Yulduz WASP-12
Fizik tasnifi
Oʻrtacha radiusi 1.900Andoza:±,[2] Andoza:Jupiter radius
Massasi 1.47+0.076
−0.069[2] Andoza:Jupiter mass
Zichlik 266 kg/m3 (448 lb/cu yd)[2]
Erkin tushish tezlanishi (ekvatorda) 3.004±0.015 g[2]
Harorat 3128+64
−68 K (2885+64
−68 °C, 5225+147
−155 °F)[3]

WASP-12b — WASP-12 yulduzi atrofida aylanib yuruvchi qaynoq Yupiter sinfiga kiruvchi ekzosayyora.[4] (quyoshdan tashqari sayyoralar sinfi). SuperWASP sayyoralar tranzit tadqiqoti tomonidan 2008-yil 1-aprelda kashf etilgan.[1] Sayyora oʻz yulduzini aylanib chiqishi uchun bor-yoʻgʻi bir Yer kunidan sal koʻproq vaqt ketadi, Yerning Quyosh atrofida aylanishi uchun 365,25 kundan farqli oʻlaroq, uning oʻz yulduzidan uzoqligi (taxminan faqat Yerning Quyoshdan uzoqligi va ekssentrikligi Yupiternikiga teng. Binobarin, u ekzosayyoralar uchun eng past zichliklardan biriga ega (yulduzdan energiya oqimi bilan „shishirilgan“). 2013-yil 3-dekabr kuni Hubble kosmik teleskopi (HST) bilan ishlaydigan olimlar ekzosayyora atmosferasida suv aniqlangani haqida xabar berishdi.[5][6] 2014-yil iyul oyida NASA quyoshga oʻxshash yulduzlar atrofida aylanib yuruvchi uchta ekzosayyorada (HD 189733b, HD 209458b, WASP-12b) juda quruq atmosfera topilganini eʼlon qildi.[7]

2017-yil sentabrida HST ustida ishlayotgan tadqiqotchilar WASP-12b uning yuzasida porlayotgan yorug‘likning atigi 6 foizini aks ettirishini eʼlon qilishdi. Natijada ekzosayyora „asfaltdek qora“ va „qop qora“ deb taʼriflangan.[8]

Xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
WASP-12b oʻz yuzasida porlayotgan yorugʻlikning 94 % ni oʻzlashtiradi. Bu juda past albedoga olib keladi.[9]

Qaynoq Yupiter ekzosayyoralari toʻlqinlarning oʻzaro taʼsiri bilan „qulflangan faza“ boʻlgani uchun (yaʼni, xuddi shu tomoni har doim yulduzga qaraydi, xuddi Oyning bir tomoni doimo Yerga qaragandek)..Buning natijasida sayyora atmosferasi atrofida juda kuchli shamollar esib turadi, deb taxmin qilinadi.Taylor Bell va Nicolas Cowan vodorodning kunlik ionlashuvga moyil boʻlishini taʼkidladilar. Shamolda sovuqroq yuzaga oqib oʻtgandan soʻng, u neytral atomlarga qayta birlashishga moyil boʻladi va shu bilan issiqlikni tashishni kuchaytiradi.Sayyora oʻz yulduziga shunchalik yaqinki, uning toʻlqin kuchlari uni tuxum shakliga keltirmoqda va yiliga taxminan 10 −7 MJ M yoki taxminan 189 kvadrillion tonna) atmosferasini tortib oladi.[10] „Toʻlqinli issiqlik“ va sayyoraning uning yulduziga yaqinligi birlashtirilib, sirt harorati 2,500 K (2,200 °C) dan oshadi.

2010-yil 20-may kuni Hubble kosmik teleskopi WASP-12b o‘z yulduzi tomonidan „yutib yuborilayotgani“ aniqladi. Olimlar yulduzlar sayyoralarni yutib yuborishi mumkinligini bilishgan. Ammo bunday hodisa birinchi marta bunchalik aniq kuzatilgan edi. NASAning hisob-kitoblariga ko‘ra, sayyoraning umri tugashiga 10 million yil qolgan.[11]

Hubble teleskopi oʻzining Kosmik kelib chiqishi spektrografi (COS) yordamida sayyorani kuzatdi. Kuzatishlar Pekin universiteti professori Shu-Lin Li tomonidan 2009-yil fevral oyida Nature jurnalida chop etilgan bashoratlarni tasdiqladi. Sayyora atmosferasi Yupiterning radiusidan deyarli uch baravar katta boʻlib, sayyoraning oʻzi esa Yupiterdan 40 % koʻproq massaga ega.

Orbitasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012-yilda Rossiter-McLaughlin effektidan foydalangan holda oʻtkazilgan tadqiqotda, WASP-12b orbitasi oʻz yulduzining ekvator tekisligi bilan 59 +15 ga juda notoʻgʻri ekanligini aniqladi.+15</br> − 20 °.[12]

2019-yildagi tadqiqot shuni koʻrsatdiki, ikki tranzit oʻrtasidagi vaqt oraligʻi 2008-yilda kashf etilganidan beri yiliga 29 ± 2 ms sekundga qisqardi. Qiymat 2020-yilda 32,53 ± msek /yilga yangilandi. Bu WASP-12b ning taxminiy umrini 2,90 ± million yilni tashkil etdi.[13] Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, WASP-12b orbitasi sayyora va WASP-12 yulduzi oʻrtasidagi toʻlqinli oʻzaro taʼsirlar natijasida parchalanadi. Ushbu parchalanish tufayli orbital davr qisqaradi va sayyora yulduzning bir qismiga aylanmaguncha oʻz yulduziga yaqinlashadi. Yemirilish WASP-19b ning parchalanishidan ancha tezroq boʻlib, bu joriy maʼlumotlar bilan parchalanishni koʻrsatmaydi.[14][15] 2022-yilda parchalanish tezligi yiliga 29,81 ± msek.gachaligi aniqlandi.[16]

Uglerod tarkibi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yilda oʻtkazilgan tadqiqotda eʼlon qilingan dalillar shuni koʻrsatadiki, WASP-12b uglerodning kislorodga nisbati yaxshilangan. Bu Quyoshnikidan sezilarli darajada yuqori, bu esa u uglerodga boy gaz giganti ekanligini koʻrsatadi. Kuzatishlar bilan mos keladigan C/O nisbati taxminan 1 ga teng. Quyosh qiymati esa 0,54 ni tashkil qiladi. C/O nisbatlari yulduz tizimida uglerodga boy sayyoralar paydo boʻlgan boʻlishi mumkinligini koʻrsatadi.[17] Ushbu tadqiqot ortidagi tadqiqotchilardan biri „kisloroddan koʻra koʻproq uglerod bilan siz olmos yoki grafit kabi sof uglerodli jinslarni olasiz“ deb izoh berdi.

Nashr etilgan tadqiqotda aytilishicha, „WASP-12b kabi uglerodga boy gigant sayyoralar kuzatilmagan boʻlsa-da, nazariya uglerod ustunligidagi qattiq sayyoralar uchun son-sanoqsiz kompozitsiyalarni bashorat qilmoqda. Masalan, yer yuzidagi oʻlchamdagi uglerod sayyoralarida, Yerning silikat tarkibidan farqli oʻlaroq, grafit yoki olmosli qatlamlar hukmron boʻlishi mumkin.“[17] Bu soʻzlar OAVda katta yangilik sifatida qabul qilindi.[18] Baʼzilar hatto WASP-12b ni „olmos sayyora“ deb atashdi.[19]

Sayyoradagi uglerod miqdori uning atmosferasida uglerod oksidi va metan shaklida joylashgan. Tadqiqot Nature jurnalida chop etilgan.[20]

Sunʼiy yoʻldoshi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sayyora porlashining oʻzgarishi egri chizigʻini oʻrganayotgan rus astronomlari, WASP-12b orbitasida kamida bitta ekzomun atrofidagi plazma torusidan kelib chiqadigan yorugʻlikning muntazam oʻzgarishini kuzatdilar.[21] Bu kutilmaydi, chunki issiq Yupiter tipidagi sayyoralar geologik jihatdan qisqa vaqt ichida katta yoʻldoshlarini yoʻqotishi kutilmoqda.[22] Ushbu sunʼiy yoʻldosh oʻrniga troyan tanasi boʻlishi mumkin.[23]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • TrES-2b, yorugʻlikning 90 % dan ortigʻini oʻzlashtiradigan boshqa bir sayyora.
  • BPM 37093, uglerodga boy yulduz.
  • SuperWASP

Foydalanilgan adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „WASP Planets“. SuperWASP (2013-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2016-yil 26-yanvar.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Collins, Karen A; Kielkopf, John F; Stassun, Keivan G (2017). "Transit Timing Variation Measurements of WASP-12b and Qatar-1b: No Evidence for Additional Planets". The Astronomical Journal 153 (2): 78. doi:10.3847/1538-3881/153/2/78. 
  3. ↑ Owens, Niall; De Mooij, E J W.; Watson, C. A.; Hooton, M. J. (2021), „Phase curve and variability analysis of WASP-12b using TESS photometry“, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters, 503: L38–L46, arXiv:2102.00052, doi:10.1093/mnrasl/slab014
  4. ↑ Starr. „Astronomers Just Found a 'Hot Jupiter' So Dark, It Absorbs Nearly 99% of Light“. ScienceAlert.
  5. ↑ Staff. „Hubble Traces Subtle Signals of Water on Hazy Worlds“. NASA (2013-yil 3-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 4-dekabr.
  6. ↑ Mandell, Avi M.; Haynes, Korey; Sinukoff, Evan; Madhusudhan, Nikku; Burrows, Adam; Deming, Drake (3 December 2013). "Exoplanet Transit Spectroscopy Using WFC3: WASP-12 b, WASP-17 b, and WASP-19 b". Astrophysical Journal 779 (2): 128. doi:10.1088/0004-637X/779/2/128. 
  7. ↑ Harrington. „RELEASE 14-197 - Hubble Finds Three Surprisingly Dry Exoplanets“. NASA (2014-yil 24-iyul). Qaraldi: 2014-yil 25-iyul.
  8. ↑ Wall, Mike. „The hellish world WASP-12b is darker than fresh asphalt in visible light, but glows red-hot in infrared“. Scientific American (2017-yil 18-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 19-sentyabr.
  9. ↑ „Hubble observes pitch black planet“. www.spacetelescope.org. Qaraldi: 2017-yil 15-sentyabr.
  10. ↑ Li, Shu-lin; Miller, N.; Lin, Douglas N. C.; Fortney, Jonathan J. (2010). "WASP-12b as a prolate, inflated and disrupting planet from tidal dissipation". Nature 463 (7284): 1054–1056. doi:10.1038/nature08715. PMID 20182506. 
  11. ↑ Hubble Finds a Star Eating a Planet nasa.gov. 2010-05-20. Retrieved on 2010-12-10.
  12. ↑ Albrecht, Simon; Winn, Joshua N.; Johnson, John A.; Howard, Andrew W.; Marcy, Geoffrey W.; Butler, R. Paul; Arriagada, Pamela; Crane, Jeffrey D.; Shectman, Stephen A. (2012), „Obliquities of Hot Jupiter host stars: Evidence for tidal interactions and primordial misalignments“, The Astrophysical Journal, 757 (1): 18, arXiv:1206.6105, Bibcode:2012ApJ...757...18A, doi:10.1088/0004-637X/757/1/18
  13. ↑ Turner, Jake D.; Ridden-Harper, Andrew; Jayawardhana, Ray (2021), „Decaying Orbit of the Hot Jupiter WASP-12b: Confirmation with TESS Observations“, The Astronomical Journal, 161 (2): 72, arXiv:2012.02211, Bibcode:2021AJ....161...72T, doi:10.3847/1538-3881/abd178
  14. ↑ waspplanets. „The orbit of WASP-12b is decaying“ (en). WASP Planets (2019-yil 26-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 1-yanvar.
  15. ↑ Yee, Samuel W.; Winn, Joshua N.; Knutson, Heather A.; Patra, Kishore C.; Vissapragada, Shreyas; Zhang, Michael M.; Holman, Matthew J.; Shporer, Avi et al. (2019-11-20). "The Orbit of WASP-12b is Decaying". The Astrophysical Journal 888: L5. doi:10.3847/2041-8213/ab5c16. 
  16. ↑ Wong, Ian; Shporer, Avi; Vissapragada, Shreyas; Greklek-McKeon, Michael; Knutson, Heather A.; Winn, Joshua N.; Benneke, Björn (20 January 2022). "TESS Revisits WASP-12: Updated Orbital Decay Rate and Constraints on Atmospheric Variability". The Astronomical Journal 163 (4): 175. doi:10.3847/1538-3881/ac5680. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Madhusudhan, N.; Harrington, J.; Stevenson, K. B.; Nymeyer, S.; Campo, C. J.; Wheatley, P. J.; Deming, D.; Blecic, J. et al. (2010). "A high C/O ratio and weak thermal inversion in the atmosphere of exoplanet WASP-12b". Nature 469 (7328): 64–67. doi:10.1038/nature09602. PMID 21150901.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "C-O-ratio" defined multiple times with different content
  18. ↑ Lorianna De Giorgio. „Carbon-rich planet could house diamonds“. Toronto Star (2010-yil 10-dekabr).
  19. ↑ „Diamond planet found by Keele University astronomers“. BBC News Online (2010-yil 9-dekabr).
  20. ↑ Intagliata, Christopher. „Exoplanet Strikes Carbon Pay Dirt“. Scientific American (2010-yil 9-dekabr).
  21. ↑ Rossiyskie astronomi vpervie otkrili lunu vozle ekzoplaneti (in Russian) — „Studying of a curve of change of shine of WASP-12b has brought to the Russian astronomers unusual result: regular splashes were found out.<...> Though stains on a star surface also can cause similar changes of shine, observable splashes are very similar on duration, a profile and amplitude that testifies for benefit of exomoon existence.“
  22. ↑ Barnes, Jason W.; O'Brien, D. P. (2002). "Stability of Satellites around Close-in Extrasolar Giant Planets". The Astrophysical Journal 575 (2): 1087–1093. doi:10.1086/341477. https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_2002-08-20_575_2/page/n510. 
  23. ↑ Kislyakova, K. G.; Pilat-Lohinger, E.; Funk, B.; Lammer, H.; Fossati, L.; Eggl, S.; Schwarz, R.; Boudjada, M. Y.; Erkaev, N. V. (2016), „On the ultraviolet anomalies of the WASP-12 and HD 189733 systems: Trojan satellites as a plasma source“, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 461 (1): 988–999, arXiv:1605.02507, Bibcode:2016MNRAS.461..988K, doi:10.1093/mnras/stw1110

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=WASP-12b_(ekzosayyora)&oldid=5327231" dan olindi