XIX asr oʻrtalaridan XX asr 30 yillarigacha Afgʻonistondagi siyosiy vaziyat

Afgʻoniston davlatida XIXasr 2-yarimidagi vaziyat, xususan, Sheralixon boshqaruvi davri 2- ingliz- afgʻon urushi boʻlib oʻtgan. Doʻstmuhammaddan keyin taxtga Sheralixon oʻtiradi. Biroq tez orada taxt uchun kurash boahlanadi. Sheralixonning asosiy raqibi akasi Muhammad Afzalxon boʻlgan. XIXasr 70-yillarda Afgʻoniston masalisida Buyuk Britaniya, Rossiya bilan muzakora olib borgan. Ingli Afgʻon bilan urush olib borganda, afgʻon qoʻshinlari 60.000 nafarni tashkil etardi Qurollanish jihatdan juda yomon qurollangan. Inglizlar esa qoʻshini 30.000nafarni tashkil etgan. Ammo, zamonaviy qurollangan edi. 1880-yil 31- avgustkuni qaramlik shartnomasi imzolangan. Yaʼni tashqi ishlarni yuritish ustidan inglizlar nazorat qilgan. 2- afgʻon urushida ham ingliz qoʻshinlari magʻlubiyatga uchragan. Jarbiy yoʻl bilan egallay olmagan inglizlar afgʻonni siyosiy yoʻl bilan egallamoqchu boʻlgan. Yaʼ Hindistondan temiryoʻl olib kirish orqali. Lekin bunga Abdurahmon ruxsat bermaydi. 1887-yil chegaralar belgilash boʻyicha rus- afgʻon shartnomasi imzolagan. Dyurant bitimi esa, 1893-yil Hindistondagi Britaniya mulklari va amir Abdurahmon qoʻl ostidagi hududlarni ajratib turuvchi shartnoma. Abdurahmon 2-ingliz-afgʻon urushi natijasida mamlakatni birlashtiradi. Xirot, Qandahor, huzuriylar yashaydigan hududlar qoʻshib olinadi.

Abdurahmon islohotlari

Shahar hokimi, qozi, solih, moliya ishlariga mansub boshqaruv tuzim vujudga keladi. Yana bir islohoti, boshqaruv orginni ikkiga boʻladi: 1. „ Hizoriy“- harbiy yoʻnalish. 2. „Mulkiy“- fuqorolik ishlari bilan shugʻullanuvchi(moliya, adliya, taʼlim…. .)

Habibulloxon hukmronligi

Habibulloxon Abdurahmon oʻgʻli. Uning davrida konstutsiya qabul qilinadi.kengash tuziladi. 1929-yil Afgʻonistonning shimolida Bachai Sakao laqabli Habibulloxon boshchiligida xalq qoʻzgʻolonlari boʻlib oʻtadi. Omonulloxon taxtga oʻtirolmay Yevropaga ketadi.

Omonulloxon islohotlari

Moliya, harbiy, Afgʻonistonning xalqaro maydonda obrosini oshirgan. Diplomatic aloqalarini kengaytirgan.

Omonullaxonning islohotidagi kamchiliklari

Xalqning etnik kelish chiqishini hisobga olmagan. Natijada ommaviy qoʻzgʻolonlar, noroziliklar kuchaygan.

Bachai Sakaoning kamchiliklari

1. Millati (tojik) 2. U xalqning qoʻllab — quvvatlashiga erishmadi. Bunga asosiy sabab millati boshqaligi. Undan soʻng taxtga Muhammad Nodirshoh keldi. M.Nodirshoh(1929- 1933) barakzoylardan kelib chiqqan. 1933-yilda suiqasd tufali oʻldirilgan. Muhammad Zohirshoh(1933-1973) hukmronlik qilgan.

Adabiyotlar

Afgʻonistonda davlatchilik masalasi. Rustam Rashidov.