Xitoy bog'i
Xitoy bogʻi — uch ming yil davomida rivojlangan landshaft bogʻining uslubi. Bu kontseptsiya imperator oilasining hayratga soladigan ulkan bogʻlarini ham, olimlar, shoirlar, sobiq hukumat amaldorlari, askarlar va savdogarlarning tashqi dunyodan mulohaza yuritish va yashirinish uchun yaratilgan yanada samimiy bogʻlarini oʻz ichiga oladi. Ular inson va tabiat oʻrtasida mavjud boʻlishi kerak boʻlgan uygʻunlikni ifodalovchi ideallashtirilgan miniatyura landshaftlarini takrorlaydi[1]. Xitoy bogʻining asosiy gʻoyaviy yoʻnalishi mashhur tabiiy landshaftlarni nusxalashdir.
Odatiy Xitoy bogʻi devorlar bilan oʻralgan boʻladi, bir yoki bir nechta suv havzalari, toshlar, daraxtlar va gullar guruhlaridan iborat boʻlib, oʻralgan yoʻllar va zigzag galereyalari bilan bogʻlangan turli xil zallar va pavilyonlarni oʻz ichiga oladi. Bir joydan ikkinchi joyga koʻchib oʻtish vaqtida, tashrif buyuruvchilar alohida tuzilgan manzaralarni guvohi boʻlishi mumkin[2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eng qadimgi Xitoy manbasida — " Qoʻshiqlar kitobi " da „bogʻning quvonchi“ haqida izohlar qoldirilgan[3]. 1267-yilda Pekindagi imperator parki ikkita sunʼiy koʻl bilan qurilgan. Shimoliy dengizda (Boxayvan) ular Sharqiy okeandagi afsonaviy Penglai oroli bilan bogʻliq boʻlgan orolni — Taoist oʻlmaslarining qarorgohiga oʻxshatishgan. 18-asrda yana bir shahar majmuasi — Yiheyuan park-saroyi (Sokin dam olish bogʻi yoki uygʻunlikni saqlash bogʻi) shakllandi, uning tarkibidagi sunʼiy togʻli koʻl manzarasi hukmronlik qilgan. Jahon togʻi va Jahon okeanini eslatuvchi „togʻlar“ va „suvlar“ kombinatsiyasi saroy parklari anʼanalarida koinotning eng oddiy va eng barqaror ramzi boʻlib qoldi.
Imperator va xususiy bogʻlarga boʻlinish V-VI-asrlarda boshlanadi. Imperial Park — bu dunyoning keng koʻlamli rasmidir, shaxsiy parki oʻzining tafsilotlari va miniatyura kompozitsiyalariga moyilligi bilan ajralib turardi.
Klassik bogʻning tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Klassik xitoy bogʻi shunday yaratilganki, kuzatuvchi butun bogʻni bir nazarda koʻra olmaydi. Bogʻ izolyatsiya qilingan joylar, hovlilar va „yashil xonalar“ majmuasidan iborat boʻladi. Ularning chegaralari galereyalar, pavilyonlar, ichki bog 'devorlari bilan qatʼiy ajratilgandir[4]. Bogʻ boʻylab harakatlanayotganda, mehmon har lahzada yangi manzaralarni kuzatadi. Misol uchun, asosiy kirish joyidan bogʻning koʻrinishi tepalik yoki daraxtlar bilan qoplangan. Xalq ogʻzaki ijodida kirish qismi sehrli maʼnoga ega edi: ular yovuz ruhlardan himoya sifatida xizmat qildi. „Koʻrinishni qarzga olish“ texnikasi bogʻni turli tomonlardan oʻylab koʻrishni oʻz ichiga oladi: uni egasi, kelgan mehmonlar va hatto qoʻshnilar qanday koʻrishini hisobga olish kerak boʻlgan.
Sanʼat va adabiyotdagi bogʻlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Min sulolasi davrida bogʻdorchilik bilan shugʻullanmagan odamni oʻzi boʻlmagan. Hatto kichik boʻlsa ham oʻz bogʻi boʻlmagan odam, jamiyat ziyolilarigaga mansub hisoblanmadi[5]. Madaniy hayot bogʻlarda jamlangan: musiqa yaratish, kitobxonlik, rasm chizish, yozuvchi va rassomlarning uchrashuvlari, oʻrganilgan suhbatlar, oʻyinlar. Bogʻlar spektakl va romanlar uchun joy boʻlgan. Koʻplab olimlar sheʼriyat, roman va rasmlarda nishonlanadigan mashhur bogʻlarni ziyorat qilish uchun sayohat qilishgan. Bogʻlarning koʻrinishi Minsk rasmida mashhur mavzu boʻlib, ular odatda bogʻ egasining buyrugʻi bilan yoki doʻstlar uchrashuvlari xotirasiga boʻyalgan. Ushbu rasmlarda bogʻ uygʻunlik timsoli, bilimdon elitaning qadr-qimmati ramzi sifatida namoyon boʻladi.
Shuningdek
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Geyuan bogʻi
- Singapurdagi Xitoy bogʻi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Baridon M.. Les Jardins — paysagistes, jardiners, poḕts, 1998. ISBN 978-2221067079.
- ↑ Records of the 21st conference of the UNESCO World Heritage Committee, describing Classical Chinese garden design and the gardens of Suzhou.
- ↑ Малявин В. В.. Сумерки Дао. Культура Китая на пороге Нового времени.. Москва: Астрель, 2003.
- ↑ „Отличия китайского и японского садов“. Сайт компании «Royal Gardens». 2013-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-sentyabr.
- ↑ Фан Сяофэн. Лучшие китайские сады. Москва: Арт-родник, 2010.
Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Лучкова В. И., Целуйко Д. С.. История китайского сада: от традиций к параметризму. Хабаровск: Издательство Тихоокеанского государственного университета, 2016. ISBN 987-5-7389-2131-5.