Xongul

Xongul
Ilmiy tasniflash
Olam:	Eukariotlar
Tip:	Hayvonlar
Sinf:	Sutemizuvchilar
Turkum:	Juft tuyoqlilar
Oila:	Bug‘usimonlar
Binar nomi
	Cervus elaphus bactrianus

Xongul (Buxoro bugʻusi) (Cervus elaphus bactrianus) — O‘rta Osiyo hududida yashovchi bugʻular oilasi juft tuyoqlilar turkumiga mansub sutemizuvchi hayvon.

Xongulning balandligi taxminan 120 smga yetadi. Tarmoqlangan och tusdagi shoxlar faqat erkak bug‘ularda bo‘ladi. Urgʻochilar shoxsiz. Shoxlari butoqli, uzunligi 110 sm ga yetadi. Kiyiklarning massasi taxminan 200 kg ni tashkil qiladi. Tana rangi jigarrang, sariq, kulrang och kulrang tusda, yozda qishga qaraganda yorqinroq tusga kiradi. Toʻq kulrang, yelkasida qoramtir yoʻllari bor. Bolalarning balandligi 60 sm gacha yetadi. Yangi tugʻilgan kiyiklarning tana vazni taxminan 9 kg ni tashkil qiladi. Ilgari Amudaryo, Sirdaryo va Orol dengizi sohillaridagi qamishzor va toʻqaylarda tarqalgan edi. Hozirgi faqat Amudaryo vohasidagi qoʻriqxonalarda yashaydi. Suvda yaxshi suzadi. Oʻsimliklar bilan oziqlanadi. Urchish davrida urgʻochi va erkaklari birga poda boʻlib yuradi. Sentabr—oktabrda juftlashadi. Aprel—mayda bolalaydi. Kiyiklar 2—3 yoshda jinsiy voyaga yetadi. Ovlash taqiqlangan.

Muhofaza qilish

Bu kichik tur asrning boshlarida yoʻq boʻlib ketish arafasida edi. Kiyiklar populyatsiyasi soni yashash joylarining vayron boʻlishi (shu jumladan sugʻorish loyihalari), Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin keng koʻlamli ovchilik va harbiy mojarolar tufayli keskin tushib ketgan.

1999-yilda kiyiklar soni 400 tadan kamayib ketgan edi. Tojikiston eng katta yoʻqotishga uchragan. Hozirda Tigrovaya Balka qoʻriqxonasida Buxoro bugʻularining kichik populyatsiyasi (taxminan 20 bosh) saqlanib qolgan^[1].

Turkmanistonning Amudaryo qo‘riqxonasida 2016-2017 yillarda bug‘ular soni 60 boshga yetdi. Yana 60 bosh kiyik Amudaryo toʻqaylarida Jarguzer traktidan Muqri qishlogʻigacha boʻlgan hududda yashaydi^[2].

O‘shandan beri xalqaro ekologiya tashkilotlari Buxoro bug‘ulari yashayotgan qo‘riqxonalar va qo‘riqlanadigan hududlarga yordam ko‘rsatib kelmoqda. Bundan tashqari, Butunjahon yovvoyi tabiatni muhofaza qilish jamg‘armasi (WWF) Buxoro bug‘ularini bir vaqtlar o‘zlari yashagan tabiatga qaytardi. Masalan, hozirda Buxoro (toʻqay) bugʻulari Oʻzbekistondagi Zarafshon qoʻriqxonasida yashaydi. 2007-yilda Qozog‘istonga bug‘u keltirildi^[3], qo‘riqlanadigan hududlar va qo‘riqxonalar tashkil etildi. Natijada 2011-yilga kelib O‘rta Osiyoda buxoro bug‘ularining soni qariyb 1600 boshga yetdi.

Xongul soni kamayib ketganligi sababli Tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi Qizil roʻyxatiga va Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan^[4]

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Manbalar

↑ Wereld Natuur Fonds^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Dode link
↑ „UNDANG-UNDANG MALAYSIA Akta 686 AKTA PERDAGANGAN ANTARABANGSA MENGENAI SPESIES TERANCAM 2808“. 2015-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-iyun.
↑ Memorandum of Understanding concerning Conservation and Restoration of the Bukhara Deer (Cervus elaphus bactrianus)
↑ IUCN Red List

Adabiyotlar

Lim V. P., Marmazinskaya N. V. Buxarskiy olen v Uzbekistane — Tashkent: Chinor ENK, 2007. — 111 s.

Hayvon haqidagi ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] Wereld Natuur Fonds^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Dode link

[2] „UNDANG-UNDANG MALAYSIA Akta 686 AKTA PERDAGANGAN ANTARABANGSA MENGENAI SPESIES TERANCAM 2808“. 2015-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-iyun.

[3] Memorandum of Understanding concerning Conservation and Restoration of the Bukhara Deer (Cervus elaphus bactrianus)

[4] IUCN Red List

[1]

[2]

[3]

[4]