Yahyo ibn Asad
| Yaxyo ibn Asad | |
|---|---|
یحیی بن اسد |
Yahyo ibn Asad – Somoniylarning Shosh (819—855) va Samarqanddagi (851/852—855) hukmdori hisoblanadi. U Asad ibn Somonning oʻgʻli boʻlib, hokimiyati davrida mamlakatda sanʼat va maʼdaniyat rivoj topgan[1].
Faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]819-yilda Yahyo isyonchi Rafi ibn Laysga qarshi koʻrsatgan yordami uchun mukofot sifatida Xuroson hokimi xalifa Abdulloh Al-Maʼmundan Shosh viloyati ustidan hokimiyat oldi. Samarqandda hukmronlik qilgan ukasi Nuh vafot etgach, Yahyo va yana bir ukasi Ahmad shahar ustidan hokimiyatni Xuroson hokimi Abdulladan oldilar. Keyinchalik Ahmad Yahyoning hokimiyatini sezilarli darajada cheklab qoʻydi va u 855-yilda vafot etgunga qadar faqat arbob sifatida hukmronlik qilgan Yaxyoning hukumdorlik yillarida mamlakatdagi koʻplab ilm maskanlari, koʻpriklar, hammomlar qayta tamordan chiqarilgan. Samarqandda 2 ta masjid qurdirgan, ayollar uchun esa alohida taʼlim uylari tashkil qildirgan. Oʻz davrida mavjud qimmatli kitoblardan nushalar koʻchirtirib yozdirgan. Keyin esa Yaxyo hukumdorlik qilgan barcha yerlarga Ahmad hukumdorlok qildi[2].
Ijodi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yaxyo ibn Asad bir qancha ilmiy asarlar muallifi ham hisoblanadi. Oʻz davrida boʻlayotgan tarixiy voqealarni tarixiy xrestomatiyasini tuzib chiqqan. Faoliayti davomida 20 ga yaqin kitob yozgan, ammo ulardan bizgacha faqat 4 tasi yetib kelgan. Uning asarlarida davlatlar orasidagi strategik munosabatlar, siyosiy aʼloqalar yoki ijtimoiy hayot keng gavdalangan. Bunda tashqari oʻzi yurish qilgan davlatlar geografiyasi, tabiati yoki xalqlar madaniyatiga doir kitoblari ham mavjud boʻlgan.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Frye, R. N. (1975) „Somoniylar“. Frye, R. N. (ed). Kembrij tarixi fakulteti. 4 ovoz: Arablar istilosi saljuqiylar homkimiyati. Kembrij universiteti Press. pp. 136-161.