Kontent qismiga oʻtish

Yakov Mesenjnik

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Yakov Zaxarovich Mesenjnik
Tavalludi 1936-yil 25-yanvar (86 yoshda)
Tomashpol, Vinnitsa viloyati, Ukraina SSR, SSSR
Fuqaroligi Sovet Ittifoqi SSSR
Rossiya Rossiya
Ish joylari ToshPI
Taʼlimi SAPI (1958)
Ilmiy darajasi t.f.d.
Ilmiy unvoni Professor

Yakov Zaxarovich Mesenjnik (1936-yil 25-yanvarda tugʻilgan, Tomashpol, Vinnitsa viloyati) — sovet va rus olimi[1], elektr izolyatsiyasi va kabel texnologiyasi sohasidagi yangi ilmiy maktablar va tendentsiyalarning asoschisi[2][3][4][5][6].

11 ta Rossiya va xorijiy ilmiy darajalar va 13 ta ilmiy unvonlar sohibi. Rossiya Federatsiyasida xizmat koʻrsatgan fan arbobi, Rossiya Tabiiy fanlar akademiyasi, Konchilik fanlari akademiyasining haqiqiy aʼzosi, Yevrosiyo geofizika jamiyati aʼzosi, Fan va biznes integratsiyasi xalqaro akademiyasi (FBIXA)[7] akademigi va prezidenti, Rossiya Federatsiyasi Xavfsizlik va mudofaa muammolari va huquqni muhofaza qilish akademiyasi Prezidiumining akademigi, vitse-prezidenti va aʼzosi, Jahon ekologiya akademiyasi Prezidiumining akademigi va aʼzosi, BMTning Jahon xalqlari akademiyasining haqiqiy aʼzosi, K.E.Tsiolkovskiy nomidagi Rossiya kosmonavtika akademiyasining faxriy aʼzosi, Xalqaro elektrotexnika fanlari akademiyasining faxriy aʼzosi (akademigi), Rossiya va Xalqaro tibbiyot va texnika fanlari akademiyalarining va boshqa bir qator Rossiya va xalqaro akademiyalarning haqiqiy aʼzosi (akademigi)[2][3][4][5][6].

Tarjimai holi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ukrainaning Vinnitsa viloyati Tomashpol shahrida yahudiy oilasida tugʻilgan.

Otasi — Zaxariy Solomonovich Mesenjnik, ikkita oliy maʼlumotga ega (iqtisodiy va muhandislik-texnologik), Ukrainadagi shakar zavodining rahbarlaridan biri boʻlib ishlagan. Onasi Rozaliya Yakovlevna Mesenjnik (qizlik familiyasi Dubchak) — farmatsevt boʻlgan.

Ulugʻ Vatan urushi boshlanishida Yakov 5 yoshda edi va evakuatsiya qilish uchun bir necha muvaffaqiyatsiz urinishlardan soʻng, u, onasi va singlisi Baltadagi (getto) fashistlarning kontslageriga (getto) yuborilgan edi. Uning otasi zavodini evakuatsiya qilish uchun qolgan, shundan soʻng koʻngillilar guruhi bilan natsistlarga qarshilik koʻrsatishga harakat qilgan va urushning dastlabki kunlarida vafot etgan. 1941-yildan 1944-yilgacha Transnistriya nemis kontslagerida asir boʻlgan[8]. Kontslagerda nemislar Yakov ustida biologik tajribalar oʻtkazganlar, shundan soʻng u ikkala oyogʻini ham yoʻqotgan[9]. Ozodlikka chiqarilgandan soʻng darhol Yakov, uning onasi va singlisi Toshkentga evakuatsiya qilingan, u yerda ularning yaqin qarindoshlari Gershgornlar oilasi yashagan.

Yakov 1953-yilda oʻrta maktabni, soʻngra 1958-yilda Toshkentdagi Oʻrta Osiyo politexnika institutini (elektrotexnika fakulteti) tamomlagan.

1958—1984-yillarda Toshkent kabel sanoati ilmiy-tadqiqot institutida (ToshKSITI) muhandis va rahbar lavozimlarida ishlagan, burgʻulash va quduqlardan foydalanishda foydalaniladigan kabellarni ishlab chiqish bilan shugʻullangan. Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutining sirtqi aspiranturasini erta (2 yilda) tugatib, 1967-yilda nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilib, fizika-matematika fanlari nomzodi ilmiy darajasini olgan.

1984-yilda Butunrossiya kabel sanoati ilmiy-tadqiqot instituti (BKSITI) huzuridagi Dissertatsiya kengashida „Koʻp faktorli taʼsir sharoitida neft va gaz sanoati uchun kabelning ishlashi nazariyasi, kompleks hisoblash usullari, loyihalash va prognozlash usullari“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan.

1974—1985-yillarda A.R.Beruniy nomidagi Toshkent politexnika institutida oʻzi yaratgan „Elektr izolyatsiyasi va kabel texnologiyasi“ kafedrasida rahbarlik qilgan, oʻsha vaqtning oʻzida Toshkent kabel sanoati ilmiy-tadqiqot institutida (ToshKSITI) oʻzi tashkil etgan maxsus laboratoriya va kafedraga ham rahbarlik qilgan[10], kabel zavodi (Toshkent) bosh ilmiy maslahatchisi boʻlgan.

1985-yilda u SSSR Iqtisodiyot va savdo vazirligi tomonidan BKSITIda neft va gaz mavzulari boʻyicha ishlarni tashkil etish uchun Moskvaga taklif qilingan. Neft va gaz sanoati uchun suv osti kabellarini yaratish, xususan, neft qazib olish va quduqlarda geofizik ishlar uchun ilgʻor kabel konstruktsiyalarini yaratish sohasida rahbarlik qilgan.

Ya.Z.Mesenjnik rahbarligi va bevosita ishtirokida Surgut va Nijnevartovskda uning laboratoriyasi filiallari tashkil etilgan.

1990-yilda professor ilmiy unvoni, 2001-yilda Rossiya Federatsiyasida xizmat koʻrsatgan fan arbobi faxriy unvoniga sazovor boʻlgan.

Hozirda „BKSITI“ OAJ „Neft-gaz kompleksi uchun kabel mahsulotlari“ bosh ilmiy xodimi — ilmiy yoʻnalishi boshligʻi hisoblanadi.

Xotini (1958-yildan) — Riva Lazarevna Yaroslavskaya.

Ilmiy va muhandislik innovatsion faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilmiy ishlar muallifi:

  • „nol“ oʻlchamdagi alyuminiy simlarni ultratovushli qalaylash sohasida, turli maqsadlar uchun kabellarning elektr izolyatsiyasini radiatsiyaviy modifikatsiya qilish texnologiyalarini yaratish;
  •  elektr izolyatsiyalash va kabel uskunalari sohasida — neft va gaz kompleksi uchun kabel mahsulotlari, xususan, quduqlarga choʻktiriladigan, turli gazlar bilan toʻyingan agressiv suyuqliklarda termobarik yuklanishning ekstremal sharoitida ishlaydigan, shu bilan birga, mexanik yuklamaga duchor qilinadigan.
  • suv osti neft nasoslarini elektr bilan taʼminlash uchun issiqlikka chidamli elektr kabellarining yangi avlodini yaratish.

Fan va amaliyotga qoʻshgan hissasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ya.Z.Mesenjnik 700 dan ortiq ilmiy ishlar, jumladan 39 ta monografiya, 20 ta risola, 52 ta mualliflik guvohnomasi hamda ixtirolar va foydali modellarga patentlar muallifi va hammuallifidir.

Elektr izolyatsiyasi va kabel texnologiyasi va dielektrik fizikasi boʻyicha yangi ilmiy maktablar va yoʻnalishlarning asoschisi, shu jumladan:

  • Koʻp faktorli taʼsir sharoitida elektr izolyatsiya materiallari va kabel mahsulotlarining koʻp omilli qarishi fizikasi;
  • Uzunligi oʻzgaruvchan xususiyatlarga ega kabellarni loyihalash,
  • Suv osti elektr tizimlarini elektr bilan taʼminlash uchun elektro-optik quvvat kabellari (ikkinchisi — texnika fanlari doktori, FBIXA professori va akademigi Yu.T.Larin bilan birgalikda).

Nashrlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Mesenjnik Ya.Z., Osyagin A.A. Suv osti elektr tizimlari uchun elektr kabel liniyalari. — M.: Energoatomizdat, 1987-yil[11].
  • Quduqlarda ishlash va neft qazib olishni intensivlashtirish uchun elektr jihozlari [Matn] / Ya.Z.Mesenjnik, V.N.Nosov // Elektrotexnika. — 2002-yil.
  • Yakov Zaxarovich Mesenjnik [Matn]: (tugʻilganining 75 yilligiga) // Elektr. — 2011-yil. — 2-son — 70-71-betlar
  • Mesenjnik Ya.Z., Prut L.Ya., Marnosov A.V. Elektr markazidan koʻchirma neft nasoslarining ishlashi paytida ularning ishonchliligi va texnik xavfini tahlil qilish // Elektr. — 2011-yil. — 7-son — 47-52-betlar.
  • Issiqlikka chidamli suv osti kabellarining yangi avlodi [Matn] / Ya.Z.Mesenjnik // Elektrotexnika. — 2012-yil — 2-son — 41-49-betlar.
  • Issiqlikka chidamli suv osti kabellarining yangi avlodi [Matn] / Ya.Z.Mesenjnik // Elektrotexnika. — 2012-yil — 4-son — 57-63-betlar.
  • Suv osti kabellarining baʼzi dolzarb muammolari [Matn] / Ya.Z.Mesenjnik, Yu.T.Larin // Foton-Ekspres — 2014-yil — 5-son — 24-27-betlar.
  • Yakov Zaxarovich Mesenjnik [Matn] // Foton-Ekspres. — 2014-yil — 6-son — 2-4-betlar.

Davlat, jamoat va xalqaro eʼtirof etilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kasbiy faoliyatdagi yutuqlari uchun Ya.Z.Mesenjnik:

  • Rossiya va Xalqaro muhandislik akademiyalarining „Fan va texnologiyaga qoʻshgan ulkan hissasi uchun“ oltin medali.
  •  A.Eynshteyn nomidagi „Buyuk yutuqlari uchun“ katta oltin medali,
  • bir qator boshqa medallar (davlat va jamoat).

Ya.Z.Mesenjnik fan, texnologiya, taʼlim, iqtisodiyot, sogʻliqni saqlash va madaniyat sohasidagi koʻplab milliy va xalqaro akademik va jamoat mukofotlari laureati, jumladan:

  • SSSR Fanlar akademiyasining akademigi A.P.Krylov nomidagi mukofot,
  • M.V.Lomonosov nomidagi mukofot,
  • N.A.Ostrovskiy nomidagi mukofot,
  • A.Shvaytser nomidagi xalqaro mukofot.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Nikolay Ostrovskiy, chelovek i pisatel, v vospominaniyax sovremennikov, 1904—1936
  2. ↑ 2,0 2,1 Глазунова Е., Глотов А., Головина Н., Дгебуадзе Р., Лепешкова С., Полонская И., Сафьян Е., Селимова Е., Тюняева Г., Чернович И., Шумейко И.. Люди нашего тысячелетия: Энциклопедия. М.: Новая линия, 2004 — 88—89-bet. ISBN 5-7164-0523-1. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Волков Е. В., Гордиенко В. Д., Двойников Б. Г., Марченко О. С., Низиков М. А., Хохлов М. В., Хохлов К. В., Храбровицкая Г. И., Чередниченко М. В.. Яков Захарович Месенжник: Преодоление. Тула: Лев Толстой, 2001. ISBN 5-89564-013-3. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Волина Н., Глотов А., Головина Н., Исагулов М., Климов М., Макарова Т., Музалевская Н., Никифорова Н., Ордынская И., Печенкин С., Полонская И., Польских Э., Селимова Е., Соболев В., Соловьева Е., Тараканов А., Тюняева Г., Тюрин Ю., Шувалова Е., Шумейко И., Шмыгановский В.. Люди нашего тысячелетия: Энциклопедия: Книга вторая. М.: Новая Линия, 2006 — 112—113-bet. ISBN 5-9006-8201-7. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Бальян А., Бородин С., Бородина А., Гладкова Ю., Глотов А., Головина Н., Камалетдинова А., Кобрина М., Коваленко В., Крючкова Г., Лысенская Е., Музалевская Н., Ордынская И., Парийский Н., Пилюгин Ф., Польских Э., Расстриженкова М., Романова Л., Селимова Е., Симков Д., Соловьева Е., Тюняева Г., Тюрин Ю., Фомина Е., Шмыгановский В.. Люди нашего тысячелетия: Энциклопедия: Книга четвертая. М.: Новая Линия, 2008 — 94—95-bet. ISBN 5-9006-8201-9. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Кавуновский А., Норд Г., Пироговский А., Пироговский Р., Потиевский В.. Жизнь и судьба (Преодоление — 2). М.: У Никитских ворот, 2016. ISBN 978-5-91366-954-4. 
  7. ↑ Djuna. Odinochestvo solnsa
  8. ↑ „Яков Месенжник. Герой нашего времени“. 2016-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 24-sentyabr.
  9. ↑ Tortik s syurprizom, ili Zametki iz barsetki-7
  10. ↑ Lyudi nashego tisyacheletiya: ensiklopediya
  11. ↑ lvb.lt[sayt ishlamaydi](nedostupnaya ssilka)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yakov_Mesenjnik&oldid=3812740" dan olindi