Yaponiya daryolari

2019-yildagi rasmiy maʼlumotlarga koʻra, Yaponiyada 21 147 ta daryo mavjud.

Mamlakat hududining 3,5%ga yaqini suv bilan qoplangan. Yapon daryolari qisqa va tik (oʻrtacha qiyaligi — 0,44%). Yaponiyadagi eng kalta daryo — Butsubutsugava (Vakayama) — uzunligi atigi 13,5 m, eng uzuni — Xonsyu orolida oqadigan Shinano — 367 km^[1]. Shuningdek, Yaponiya daryolari drenaj havzasining kichik maydoni bilan ajralib turadi.

Daryolar ham yomgʻir, ham qor bilan toʻlib turadi. Yogʻingarchilikning koʻp qismi yomgʻirli mavsumda (iyun-iyul), tayfun mavsumida (sentyabr-oktyabr), qishda esa qor shaklida (Yaponiya shimolida) tushadi^[2]. Moʻl-koʻl yogʻingarchilik, daryolarning kalta hamda uzunligi va baland qiyaligi koʻplab toshqinlarga olib keladi^[3]. Maksimal suv oqimining minimal nisbati odatda 200-400 ni tashkil qiladi^[4].

Anʼanaga koʻra, mahalliy aholi sholi yetishtirish uchun qulay, daryolar boʻyidagi unumdor allyuvial tekisliklarda toʻplangan^[4]. Yaponiya hududining qariyb 10% ni egallagan suv toshqiniga moyil tekisliklarda mamlakat aholisining qariyb yarmi va davlat mulkining 3/4 qismi toʻplangan^[4]^[5]. Daryolardan kelib chiqadigan foyda va xavflar Yaponiya jamiyatida ularga nisbatan noaniq munosabatni shakllantirgan^[4].

Yaponiya daryolarida toshqinni nazorat qilish boʻyicha birinchi ishlar milodiy 3-asrga toʻgʻri keladi. Oʻshanda Yodo daryosi boʻylab toʻgʻonlar qurilganda^[3]^[6]. Oʻshandan beri dehqonlarning oʻzlari ham, mahalliy hokimiyat organlari ham suv toshqinidan himoya qilishga qaratilgan koʻplab choralarni koʻrganlar. Edo davrida amalga oshirilgan eng yirik muhandislik loyihasi Tone daryosini sharqqa burish boʻlgan. 60 yil davom etgan ish bugungi kunda Tokio joylashgan Kanto tekisligining bir qismini joylashtirish imkonini bergan, shuningdek, atrofdagi yerlarning unumdorligini keskin oshirgan^[3]. Toshqinga qarshi olib borilgan ishlar natijasida Yaponiyadagi koʻplab daryolarning kanallari oʻziga xos koʻrinishga ega boʻlgan: kanalda choʻkindi moddalarning toʻplanishi tufayli toshqin xavfi ortgan, bu esa odamlarni uning qirgʻoqlari boʻylab tobora balandroq toʻgʻonlarni qurishga majbur qilgan. Natijada daryo atrofdagi quruqlikdan bir necha metr balandlikda oqa boshlagan — shunga oʻxshash daryolar yaponlar uni Tendzyogava (yaponcha: 天上川^?, «Tomdagi daryo») deb atashgan^[7]^[8]^[9].

19-asrning oʻrtalarida Meiji restavratsiyasidan soʻng, markazlashtirilgan loyihalarning asosiy maqsadi navigatsiyani taʼminlash boʻlgan^[6]. Meydzi davrining oʻrtalarida bir qator halokatli suv toshqinlari qonunchilarni bu sohada davlat nazorati zarurligini anglab yetishga va temir yoʻl transportining rivojlantirishga undagan^[6].

1896-yilda qabul qilingan daryolar qonuni daryolar ustidan zamonaviy davlat nazorati asoslarini yaratishga asos boʻlgan^[1]^[6]. 1964-yilda eski daryo qonuni yangisi bilan almashtirilgan(1965-yil 1-apreldan kuchga kirgan), keyinchalik u kengaytirilgan va toʻldirilgan; jumladan, atrof-muhitni asrash daryo ishining asosiy maqsadlaridan biriga aylangan^[6]. Ko‘rilgan choralarga qaramay, suv toshqini hali ham jiddiy muammo bo‘lib qolgan. 1986-yildan 1995-yilgacha boʻlgan 10 yil ichida Yaponiya munitsipalitetlarining 90%ga yaqini suv toshqinlari yoki koʻchkilardan zarar koʻrgan^[6]. Yana bir muammo suv taʼminotida uzilishlarga olib keladigan qurgʻoqchilikning kuchayishi boʻlgan^[10]. 1980-yillardan boshlab tozalangan oqava suvlar daryolarga qaytarila boshlangan.

A darajali daryo tizimlari roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]

.

Abashiri (yaponcha: 網走川 Abashiri-gawa^?)
Ishikari (yaponcha: 石狩川 Ishikari-gawa^?)
- Chitose (yaponcha: 千歳川 Chitose-gawa^?)
- Yūbari (yaponcha: 夕張川 Yūbari-gawa^?)
- Toyohira (yaponcha: 豊平川 Toyohira-gawa^?)
  - Makomanai (yaponcha: 真駒内川 Makomanai-gawa^?)
  - Anano (yaponcha: 穴の川 Ana-no-kawa^?)
Kushiro (yaponcha: 釧路川 Kushiro-gawa^?)
Mu (yaponcha: 鵡川 Mu-kawa^?)
Rumoi (yaponcha: 留萌川 Rumoi-gawa^?)
Saru (yaponcha: 沙流川 Saru-gawa^?)
Shiribeshi-Toshibetsu (yaponcha: 後志利別川 Shiribeshi-Toshibetsu-gawa^?)
Shiribetsu (yaponcha: 尻別川 Shiribetsu-gawa^?)
Shokotsu (yaponcha: 渚滑川 Shokotsu-gawa^?)
Teshio (yaponcha: 天塩川 Teshio-gawa^?)
Tokachi (yaponcha: 十勝川 Tokachi-gawa^?)
Tokoro (yaponcha: 常呂川 Tokoro-gawa^?)
Yūbetsu (yaponcha: 湧別川 Yūbetsu-gawa^?)

B darajali daryolar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Akan (yaponcha: 阿寒川 Akan-gawa^?)
Niikappu (yaponcha: 新冠川 Niikappu-gawa^?)
Shibetsu (yaponcha: 標津川 Shibetsu-gawa^?)
Shizunai (yaponcha: 静内川 Shizunai-gawa^?)
Koetoi (yaponcha: 声問川 Koetoi-gawa^?)
Mitsuishi (yaponcha: 三石川 Mitsuishi-gawa^?)

Hokkaydo daryolari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Daryo	Uzunligi
Ishikari (yaponcha: 石狩川 Ishikari-gawa^?)	268 km (167 mi)
Teshio (yaponcha: 天塩川 Teshio-gawa^?)	256 km (159 mi)
Tokachi (yaponcha: 十勝川 Tokachi-gawa^?)	156 km (97 mi)
Kushiro (yaponcha: 釧路川 Kushiro-gawa^?)	154 km (96 mi)
Yūbari (yaponcha: 夕張川 Yūbari-gawa^?)	136 km (85 mi)
Mu (yaponcha: 鵡川 Mu-kawa^?)	135 km (84 mi)
Shiribetsu (yaponcha: 尻別川 Shiribetsu-gawa^?)	126 km (78 mi)
Tokoro (yaponcha: 常呂川 Tokoro-gawa^?)	120 km (75 mi)
Abashiri (yaponcha: 網走川 Abashiri-gawa^?)	115 km (71 mi)
Chitose (yaponcha: 千歳川 Chitose-gawa^?)	108 km (67 mi)
Saru (yaponcha: 沙流川 Saru-gawa^?)	104 km (65 mi)
Akan (yaponcha: 阿寒川 Akan-gawa^?)	98 km (61 mi)
Yūbetsu (yaponcha: 湧別川 Yūbetsu-gawa^?)	87 km (54 mi)
Shokotsu (yaponcha: 渚滑川 Shokotsu-gawa^?)	84 km (52 mi)
Niikappu (yaponcha: 新冠川 Niikappu-gawa^?)	80 km (50 mi)
Shiribeshi-Toshibetsu (yaponcha: 後志利別川 Shiribeshi-Toshibetsu-gawa^?)	80 km (50 mi)
Shibetsu (yaponcha: 標津川 Shibetsu-gawa^?)	78 km (48 mi)
Toyohira (yaponcha: 豊平川 Toyohira-gawa^?)	72.5 km (45.0 mi)
Shizunai (yaponcha: 静内川 Shizunai-gawa^?)	69.9 km (43.4 mi)
Rumoi (yaponcha: 留萌川 Rumoi-gawa^?)	44 km (27 mi)
Koetoi (yaponcha: 声問川 Koetoi-gawa^?)	41.9 km (26.0 mi)
Mitsuishi (yaponcha: 三石川 Mitsuishi-gawa^?)	31.6 km (19.6 mi)
Makomanai (yaponcha: 真駒内川 Makomanai-gawa^?)	21 km (13 mi)
Anano (yaponcha: 穴の川 Ana-no-kawa^?)	9.4 km (5.8 mi)

Honshu[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tōhoku[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iwaki River (岩木川) — Aomori
Takase River (高瀬川) — Aomori
Mabechi River (馬淵川) — Iwate, Aomori
Kitakami River (北上川) — Iwate, Miyagi
Naruse River (鳴瀬川) — Miyagi
Natori River (名取川) — Miyagi
Abukuma River (阿武隈川) — Miyagi, Fukushima
Yoneshiro River (米代川) — Akita, Iwate
Omono River (雄物川) — Akita
Koyoshi River (子吉川) — Akita
Mogami River (最上川) — Yamagata
Aka River (赤川) — Yamagata
Oirase River (奥入瀬川)
Aikawa River (Miyagi, Japan)

Kantō[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuji-gawa (久慈川) — Fukushima, Ibaraki
Naka-gawa (那珂川) — Tochigi, Ibaraki
Tone-gawa (利根川) — largest drainage area, and second longest of
- Edo-gawa (江戸川)
Arakawa (荒川) — Saitama, Tokyo
- Sumida-gawa (隅田川)
- Kanda-gawa (神田川)
Tama-gawa (多摩川) — Yamanashi, Tokyo, Kanagawa
Tsurumi-gawa (鶴見川) — Tokyo, Kanagawa
Sagami-gawa (相模川) — Yamanashi, Kanagawa
Fuji-kawa (富士川) — Nagano, Yamanashi, Shizuoka

Hokuriku[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ara River (荒川) — Yamagata, Niigata
Agano River (阿賀野川) — Fukushima, Gunma, Niigata
Shinano River (信濃川) — Nagano, Gunma, Niigata
Seki River (関川) — Nagano, Niigata
Hime River (姫川) — Nagano, Niigata
Kurobe River (黒部川) — Toyama
Jōganji River (常願寺川) — Toyama
Jinzū River (神通川) — Gifu, Toyama
Shō River (庄川) — Gifu, Toyama
Oyabe River (小矢部川) — Ishikawa, Toyama
Tedori River (手取川) — Ishikawa
Kakehashi River (梯川) — Ishikawa

Chūbu[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agano-gawa (阿賀野川) — Niigata, Fukushima, Gunma
Shinano-gawa (信濃川) or Chikuma-gawa (千曲川) — longest of Japan
Seki-kawa (関川) — Nagano, Niigata
Hime-kawa (姫川) — Nagano, Niigata
Kurobe-gawa (黒部川) — Toyama
Jōganji-gawa (常願寺川) — Toyama
Jinzū-gawa (神通川) — Gifu, Toyama
Shō-gawa (庄川) — Gifu, Toyama
Oyabe-gawa (小矢部川) — Toyama, Ishikawa
Tedori-gawa (手取川) — Ishikawa
Kuzuryū-gawa (九頭竜川) — Gifu, Fukui
Fuji-kawa (富士川) — Nagano, Yamanashi, Shizuoka
Abe-kawa (安倍川) — Shizuoka
Ōi-gawa (大井川) — Shizuoka
Sakawa River (酒匂川) — Shizuoka, Kanagawa
Tenryū-gawa (天竜川) — Nagano, Aichi, Shizuoka
Toyo-gawa (豊川) — Aichi
Yahagi-gawa (矢作川) — Nagano, Gifu, Aichi
Shōnai-gawa (庄内川) — Gifu, Aichi
Kiso-gawa (木曽川) — Nagano, Gifu, Aichi, Mie
Nagara-gawa (長良川) — Gifu, Aichi, Mie
Ibi-gawa (揖斐川) -Gifu, Mie
Kushida-gawa (櫛田川) — Mie
Miya-gawa (宮川) — Mie
Kano-gawa (狩野川) — Shizuoka
Abe-kawa (安倍川) — Shizuoka
Ōi-gawa (大井川) — Shizuoka
Kiku-gawa (菊川) — Shizuoka
Tenryū-gawa (天竜川) — Nagano, Aichi, Shizuoka
Toyo-gawa (豊川) — Aichi
Yahagi-gawa (矢作川) — Nagano, Gifu, Aichi
Shōnai-gawa (庄内川) — Gifu, Aichi
Kiso-gawa (木曽川) — Nagano, Gifu, Shiga, Aichi, Mie
Suzuka-gawa (鈴鹿川) — Mie
Kumozu-gawa (雲出川) — Mie
Kushida-gawa (櫛田川) — Mie
Miya-gawa (宮川) — Mie

Kansai[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuzuryu-gawa (九頭竜川) — Fukui
Kita-gawa (北川) — Shiga, Fukui
Yura-gawa (由良川) — Hyogo, Kyoto
Yodo-gawa (淀川), Seta-gawa (瀬田川) or Uji-gawa (宇治川)
- Yasu-gawa (野洲川)
- Katsura-gawa (桂川), Hozu-gawa (保津川) or Ōi-gawa (大堰川)
- Kamo-gawa (鴨川)
- Kizu-gawa (木津川)
- Dōton-bori (道頓堀)
Yamato-gawa (大和川) — Nara, Osaka
Maruyama-gawa (円山川) — Hyogo
Kako-gawa (加古川) — Hyogo
Ibo-gawa (揖保川) — Hyogo
Ki-no-kawa (紀ノ川, 紀の川) — Nara, Wakayama
Yamato-gawa (大和川) — Nara, Osaka
Kumano-gawa (熊野川) or Shingu-gawa (新宮川) — Nara, Mie, Wakayama

Chūgoku[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sendai River (千代川) — Tottori
Tenjin River (天神川) — Tottori
Hino River (日野川) — Tottori
Hii River (斐伊川) — Shimane, Tottori
Gō-no-kawa, or Gō-gawa (江の川, 江川) — [[Hiroshima
Takatsu River (高津川) — Shimane
Yoshii River (吉井川) — Okayama
Asahi River (旭川) — Okayama
Takahashi River (高梁川) — Hiroshima, Okayama
Ashida River (芦田川) — Okayama, Hiroshima
Ōta-gawa (太田川) — Hiroshima
Oze River (小瀬川) — Hiroshima, Yamaguchi
Saba River (佐波川) — Yamaguchi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 Turbulent Streams 2021.
↑ „Statistical Handbook of Japan 2021. Chapter 1. Land and Climate“ (en). www.stat.go.jp. Qaraldi: 2021-yil 17-oktyabr.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 „FLOOD CONTROL WORKS IN JAPAN — ACHIEVEMENTS TO DATE AND FUTURE OUTLOOK Tsuneyoshi MOCHIZUKI, Takeshi UEDA“ (en). www.iwra.org. 2021-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-yanvar.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „I.Land and Climate of Japan“ (en). www.mlit.go.jp. Qaraldi: 2021-yil 17-oktyabr.
↑ „Hii River. The bounty of nature“ (en). Foundation of river and basin integrated communications, Japan (2014-yil 29-oktyabr). 2021-yil 28-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-avgust.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 Toshikatsu Omachi. „THE RIVER LAW 1999“ (en). www.idi.or.jp. 2021-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-oktyabr.
↑ „天井川“ (ja). www.nilim.go.jp. Qaraldi: 2021-yil 6-sentyabr.
↑ „天井川“ (ja). geo.skygrass.net. Qaraldi: 2021-yil 6-sentyabr.
↑ History of Debris Production and River-beds Rising in Kyoto District — A historical interaction between environmental changes and society Toshitaka KAMAI and Ryo NAKATSUKA
↑ „Occurrence of Water Shortage“ (en). www.mlit.go.jp. 2020-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.

[FOOTNOTETurbulent_Streams2021-1] 1,0 ^1,1 Turbulent Streams 2021.

[stat2021-2] „Statistical Handbook of Japan 2021. Chapter 1. Land and Climate“ (en). www.stat.go.jp. Qaraldi: 2021-yil 17-oktyabr.

[MOCHIZUKI_UEDA-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 „FLOOD CONTROL WORKS IN JAPAN — ACHIEVEMENTS TO DATE AND FUTURE OUTLOOK Tsuneyoshi MOCHIZUKI, Takeshi UEDA“ (en). www.iwra.org. 2021-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-yanvar.

[Land_and_Climate-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „I.Land and Climate of Japan“ (en). www.mlit.go.jp. Qaraldi: 2021-yil 17-oktyabr.

[Hiiriver-5] „Hii River. The bounty of nature“ (en). Foundation of river and basin integrated communications, Japan (2014-yil 29-oktyabr). 2021-yil 28-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-avgust.

[riverlaw-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 Toshikatsu Omachi. „THE RIVER LAW 1999“ (en). www.idi.or.jp. 2021-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-oktyabr.

[7] „天井川“ (ja). www.nilim.go.jp. Qaraldi: 2021-yil 6-sentyabr.

[8] „天井川“ (ja). geo.skygrass.net. Qaraldi: 2021-yil 6-sentyabr.

[KAMAI-9] History of Debris Production and River-beds Rising in Kyoto District — A historical interaction between environmental changes and society Toshitaka KAMAI and Ryo NAKATSUKA

[Shortage-10] „Occurrence of Water Shortage“ (en). www.mlit.go.jp. 2020-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]