Yechimlar jurnalistikasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Yechimlar jurnalistikasi — bu ijtimoiy muammolarga, shu bilan bir qatorda, muammolarning oʻziga javob berishga qaratilgan yangiliklar reportajiga yondashuv. Ishonchli dalillarga asoslangan yechimlar hikoyalari javoblar qanday va nima uchun ishlayotganini yoki ishlamayotganini tushuntiradi. Ushbu jurnalistik yondashuvning maqsadi odamlarga ushbu masalalar boʻyicha yanada toʻgʻriroq, toʻliqroq nuqtayi nazarni taqdim etish, yanada samarali fuqarolikni shakllantirishga yordam berishdir.

Taʼrif va nazariya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yechimlar jurnalistikasi — bu ijtimoiy muammolarga javoblar boʻyicha qatʼiy, dalillarga asoslangan reportaj. Yechimlar haqidagi hikoyalar turli shakllarga ega boʻlishi mumkin, ammo ular bir nechta asosiy xususiyatlarga ega. Ular ijtimoiy muammoning asosiy sabablarini aniqlaydi, ushbu muammoga javob yoki javoblarni diqqat bilan ajratib koʻrsatadi, ushbu javobning taʼsirini tasdiqlovchi dalillarni taqdim etadi. Javob qanday, nima uchun ishlayotganini yoki ishlamayotganini tushuntiradi. Iloji boʻlsa, yechimlar haqidagi hikoyalar odamlarga murakkab tizimlar qanday ishlashi va ularni qanday yaxshilash mumkinligini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Yechimlar jurnalistikasi tarafdorlari yondashuvni „yaxshi xabarlar“ deb ataluvchi reportajdan ajratib ko‘rsatishadi. Bu esa javobning samarali ekanligini sinchkovlik bilan tahlil qilmasdan yoki tekshirmasdan, yuzaki taqdim etish bilan tavsiflanishi mumkin. Yechim hikoyalari sinovdan oʻtmagan nazariyalardan farqli oʻlaroq, bugungi kunda ishlayotgan javoblarni baholaydi va ular ushbu innovatsiya uchun mas’ul shaxs yoki muassasaga qaraganda innovatsiyaga koʻproq eʼtibor berishadi.

Yechimlar jurnalistikasi tarafdorlari fikricha, u jamiyatga ishonchli imkoniyatlarni koʻrish hamda paydo boʻlayotgan muammolarga yanada muvaffaqiyatli javob berish imkonini beruvchi muhim fikr-mulohazalarni taqdim etadi. Ular aytadiki, ijtimoiy muammolarga javoblar toʻgʻrisida ishonchli hisobot berish, fuqarolar oʻz jamoalaridagi muammolar bilan faol shugʻullanishlari uchun zarur boʻlgan bilimlar aylanishini oshirish orqali jamiyatni mustahkamlashi mumkin, shuningdek, jamoalar, rahbarlar, innovatorlar va xayriyachilar uchun tegishli, asosli qarorlar qabul qilishlari kerak.

Baʼzi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, muammolar haqida oddiygina xabar berish fuqarolarning samaradorlik tuygʻusini pasaytiradi. Ularni jamoat hayotidan uzoqlashishiga olib keladi. 2008-yilda Associated Press oʻtkazgan tadqiqotda yoshlar yangiliklardan charchaganliklarini aniqladilar. Ular bu yangiliklarni salbiy va yechimi yoʻq deb bilishadi[1]. Bu „yangiliklarning charchashiga“ olib keldi, bunda odamlar oʻzaro aloqa qilishdan koʻra, OAVdan voz kechishga moyil boʻlishdi[2]. Yechimlar jurnalistikasining taʼkidlashicha, muammolarni hal qilish yoʻllari haqida xabar berish auditoriya oʻrtasida faollikni oshirishi, samaradorlik tuygʻusini oshirishi va munozarali masalalar atrofida konstruktiv suhbatni rivojlantirishi mumkin.

Yechimlar jurnalistikasi amaliyotchilarining taʼkidlashicha, yondashuv matbuotning anʼanaviy nazoratchi rolini kuchaytiradi shu bilan bir qatorda toʻldiradi ham. Fuqarolarga muammolar haqida toʻliqroq yechim yoʻllarini taqdim etadi. Bundan tashqari, ular tergov hisobotining taʼsirini kuchaytirishi mumkin, bu esa ildiz otgan muammolarni, aslida, hal qilinishi mumkinligi haqidagi dalillarni taqdim etadi[3].

Yechimlar tarafdorlari jurnalistika amaliyotni fuqarolik jurnalistikasidan ajratib turadi, bu harakat 1990-yillarda AQShda demokratik jarayonda jurnalistikaning faolroq rolini qoʻllab-quvvatlash orqali biroz kuchaydi.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

1998-yildayoq jurnalistlar ijtimoiy muammolarni hal qilish maqsadida odamlar hamda muassasalar nima qilayotganini o‘rganuvchi jurnalistikaning yangi turi paydo bo‘lganini taʼkidladilar. Baʼzi jurnalistika tanqidchilarining fikricha, anʼanaviy jurnalistikaning boshqaruvchi farazlari — muxbirning vazifasi notoʻgʻri xatti-harakatlarni fosh etishdir[4] — degan eʼtiqodga asoslangan — umumbashariy asosga ega boʻlmasligi mumkin[5]. Muammolar haqida oddiygina xabar berish, bu dunyoning barcha ijtimoiy muammolariga davo boʻlmasligi mumkin.

Jurnalistikaning boshqa shakllari ham xuddi shunday tarzda OAVdagi salbiy fikrning haddan tashqari koʻpligiga javob berdi. 1990-yillarda Qoʻshma Shtatlarda maʼlum darajada jadallashgan fuqarolik jurnalistikasi demokratik jarayonda faol ishtirok etish va oʻzgarishlarni ragʻbatlantirish maqsadida oʻquvchilarni ommaviy nutqqa jalb etishga intiladi[6]. Yechimlar jurnalistikasi, shuningdek, Qoʻshma Shtatlardan tashqarida qoʻllaniladigan oʻxshash jurnalistik uslublar, jumladan Daniyada paydo boʻlgan " konstruktiv jurnalistika " bilan bogʻliq.

2003-yilda fransuz Reporters Espoirs nodavlat tashkiloti[7] (Umid muxbirlari) „OAVda yechimlarga asoslangan yangiliklarni targʻib qilishni“ xohlaydigan jurnalistlar hamda ommaviy axborot vositalari xodimlari tarmogʻi sifatida yaratilgan. Tashkilot 2004-yilda YuNESKOda Reporters d’Espoirs mukofotlari bilan rasman ochilgan. Ular „info-yechim“ hamda „journalisme de solutions“ tushunchalarini targ‘ib qiladi. Barcha turdagi ommaviy axborot vositalari bilan birgalikda tashabbuslarni keng jamoatchilik orasida tarqatadi. Yillar davomida ular Libération, Ouest-France kabi gazetalar, TF1 kabi teledasturlar bilan yechimlarga asoslangan tahririy yoʻnalishlarni namoyish etdilar — tomoshabinlar va fuqarolar orasida qiziqish uygʻotdi.

2003-yilda tashkil etilgan Worldchanging onlayn jurnali atrof-muhit muammolari haqida hisobot berish shu bilan bir qatorda muhokama qilishda yechimlarni yoritishga asoslanganligini eʼlon qildi.

2003-yilda David Beers tomonidan asos solingan Kanada yangiliklar sayti Tyee yechimlar boʻlimini oʻz ichiga oladi. 2006 yilda The Tyee Solutions Reporting Fellowships ni yaratib,[8] mustaqil jurnalist loyihalarini moliyalashtirish uchun oʻquvchilardan pul yigʻdi. Mustaqil panel 2013 yilda dastur tugaguniga qadar oluvchilarni tanladi. 2009-yilda Beers and Tyee biznes direktori Mishel Xoar Tyee Solutions Society notijorat tashkilotini[9] yaratdi, u The Tyee va boshqa ommaviy axborot vositalarida chop etilgan jurnalistik yechimlar seriyasini ishlab chiqaradi[10].

2010-yil boshida Robert Kostansa, Devid Orr, Ida Kubishevski va boshqalar dunyoning integratsiyalashgan ekologik, ijtimoiy va iqtisodiy muammolarini hal qilish gʻoyalarini namoyish etishga bagʻishlangan notijorat bosma va onlayn nashr boʻlgan Solutions[11] ni ishga tushirdi. Barcha maqolalar uchun yechimlar qoidasi maqolaning uchdan bir qismidan koʻp boʻlmagan muammoni tasvirlashi kerak, kamida uchdan ikki qismi esa yechimlarga bagʻishlanishi kerak. Yillar davomida kitobxonlar soni tobora ortib borar ekan, Solutions butun dunyo boʻylab tashkilotlar bilan hamkorlikni yoʻlga qoʻydi, misol uchun, 350.org, Rim klubi, Devid Suzuki jamgʻarmasi, Milliy siyosat konsensus markazi (NPCC), AQSh atrof-muhitni muhofaza qilish agentligi (EPA), ettinchi. Generation, Inc., Stokgolm Resilience Center, World Future Council va boshqalar.

2010-yilda jurnalistlar Devid Bornshteyn va Tina Rozenberg ham The New York Times gazetasining „Opinionator“ bo‘limi uchun „O‘zgartirishlar“ ruknini yaratdilar. „Tuzatmalar“ — bu shoshilinch ijtimoiy muammoga javob berishning haftalik, chuqur hisobot tekshiruvidir. Oʻquvchilarning „tuzatishlar“ ga munosabati kuchli boʻldi, bu esa Bornshteyn va Rozenbergni jurnalist Kortni Martin bilan birgalikda yechimlar jurnalistikasini yangiliklar sohasidagi asosiy amaliyotning bir qismiga aylantirish missiyasiga ega mustaqil, notijorat tashkilot boʻlgan Solutions Journalism Network ni yaratishga olib keldi[12].

Ukrainada[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ukrainadagi yechimlar jurnalistikasi birinchi navbatda Rubryka onlayn mediasida asosiy yondashuv sifatida ishlatilgan. U ushbu yondashuvni faol rivojlantirayotgan va 2020-yildan beri oʻzini ochiqchasiga hal qiluvchi media sifatida koʻrsatayotgan birinchi Ukraina OAV boʻldi.[13][14]. Rubryka 2018-yilda ukrainalik jurnalist Anastasiya Rudenko tomonidan ekologiya, urbanizm va ayollar huquqlari mavzulariga eʼtibor qaratuvchi ijtimoiy-siyosiy onlayn media sifatida tashkil etilgan.[15][16].

Jurnalistlar va kitobxonlar baʼzan yechim yondashuviga salbiy munosabatda boʻlishadi. Keng tarqalgan tanqidlardan biri shundaki, jurnalistika yechimlari jamiyatdagi muhim muammolarni tanqidiy koʻrib chiqishdan koʻra, osonlikcha „oʻzini yaxshi his qilish“ hikoyalari yoki qahramonlarga sigʻinishga aylanadi[17]. Haqiqatan ham, baʼzi yangiliklar tashkilotlari reklama beruvchi yoki homiylik daromadini oshirishga yordam beradigan „yaxshi yangiliklar“[18] ni taʼkidlash uchun maxsus boʻlimlarni yaratdilar[19]. Yechimlar jurnalistikasi tarafdorlari bunday hikoyalar qatʼiy, dalillarga asoslangan reportajni ifodalamaydi, deb taʼkidlaydilar.

Jurnalistikaning yechimlari tanqidchilari, shuningdek, potensial tarafkashlik hamda targʻibot bilan bogʻliq xavotirlarni bildirishdi. Ularning fikriga koʻra, javoblar haqida hisobot berish, ularning nomidan himoya qilish oʻrtasida nozik chiziq bor. Yechimlar jurnalistikasi tarafdorlari hisobotga dalillarga asoslangan yondashuv tarafkashlik xavfini kamaytiradi va yechimlar haqidagi hikoyalar oʻquvchilar uchun „harakatga chaqiruv“ bilan bogʻlanmasligi kerak, deb javob berishadi.

Boshqalar esa, koʻplab murakkab ijtimoiy muammolarning aniq sabablari yoki boʻlmasam aniq yechimlari yoʻqligidan xavotirda[20]. Bu yechim hikoyalarini izlayotgan jurnalistlardan mavzu sohasida katta tajribaga ega boʻlishni talab qilishi mumkin va yana shunga qaramay, baʼzilarning fikricha, natijada olingan hikoyalar muqarrar ravishda tizimli muammoning haqiqatiga nisbatan juda sodda boʻladi.

Tarafdorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Unda aytilishicha, Solutions Journalism Network „yechimlar jurnalistikasi amaliyotini qonuniylashtirish va tarqatish uchun ishlaydi: ijtimoiy muammolarga javoblar haqida qatʼiy va ishonchli reportajlar“[21]. Oʻz missiyasiga erishish uchun SJN jurnalistlar bilan xabardorlikni oshirish hamda yechimlar haqida hisobot berish amaliyotini rivojlantirishning turli usullarida ishlaydi. Solutions Journalism Network Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi koʻplab axborot tashkilotlari, jumladan, The Seattle Times, The Christian Science Monitor, The Boston Globe, PRI’s „The World“ va Research Reporting Center bilan hamkorlikda yechimga yoʻnaltirilgan hisobot loyihalarini ishlab chiqdi. Argentinada joylashgan Positivas Lotin Amerikasidagi birinchi BCorp tomonidan sertifikatlangan OAV boʻlib, 2003-yildan beri onlayn radio va multimedia kontentida qurilish jurnalistikasining kashshoflari boʻlib ishlamoqda. Jurnalist Andrea Mendez Brandam, asoschisi shu bilan birga boshlovchisi, Positive News UK asoschisi Shauna Crockett Burrows tomonidan ilhomlantirilgan va murabbiylik qilgan.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ "A New Model for News: Studying the Deep Structure of Young-Adult News Consumption." The Associated Press and The Context-Based Research Group (2008). „Archived copy“. 2013-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 11-aprel.
  2. ↑ Feinberg, Matthew; Willer, Robb (2011). "Apocalypse Soon?: Dire Messages Reduce Belief in Global Warming by Contradicting Just-World Beliefs". Psychological Science 22 (1): 34–38. doi:10.1177/0956797610391911. PMID 21148457. https://archive.org/details/sim_psychological-science_2011-01_22_1/page/34. 
  3. ↑ Bornstein. „Why Solutions Journalism Matters, Too“. Opinionator. New York Times.
  4. ↑ Protess, David. The Journalism of Outrage: Investigative Reporting and Agenda Building in America. New York: Guilford Press, 1992 — 14 bet. 
  5. ↑ Benesch, Susan (1998). "The Rise of Solutions Journalism". Columbia Journalism Review. Archived from the original on 2016-04-19. https://web.archive.org/web/20160419113716/http://www.sequilibre.com/herramientas/CJR%20-%20The%20Rise%20of%20Solutions%20Journalism,%20by%20Susan%20Benesh.htm. Qaraldi: 2022-11-23. Yechimlar jurnalistikasi]]
  6. ↑ Merritt, Davis "Buzz". Public Journalism and Public Life: Why Telling the Truth is Not Enough. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, 1998 — 4, 178 bet. 
  7. ↑ „Reporters d'Espoirs, from information to action“.
  8. ↑ „Solutions Fellowship Launched“.
  9. ↑ „Tyee Solutions“.
  10. ↑ „Tyee Home Grown Series“. 2021-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-noyabr.
  11. ↑ „The Solutions Journal - For a sustainable and desirable future“. 2020-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ „What We Do“. Solutions Journalism Network. 2015-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ thelede. „Як писати про рішення: Solution Journalism в Україні“ (uk). thelede.media (2020-yil 28-may). Qaraldi: 2021-yil 5-iyul.
  14. ↑ „Журналістика рішень: як писати про реформи у час COVID-19 | Gromadskiy Prostіr“ (uk). www.prostir.ua. Qaraldi: 2021-yil 5-iyul.
  15. ↑ „Журналістика рішень по-українськи • MediaLab Online“ (uk). MediaLab Online (2021-yil 19-may). Qaraldi: 2021-yil 5-iyul.
  16. ↑ „Де шукати рішення? Що таке журналістика рішень і чому це про "Рубрику"“. Рубрика. 2021-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 5-iyul.
  17. ↑ Benesch, Susan (1998). "The Rise of Solutions Journalism". Columbia Journalism Review. Archived from the original on 2016-04-19. https://web.archive.org/web/20160419113716/http://www.sequilibre.com/herramientas/CJR%20-%20The%20Rise%20of%20Solutions%20Journalism,%20by%20Susan%20Benesh.htm. Qaraldi: 2022-11-23. Yechimlar jurnalistikasi]]
  18. ↑ „HuffPost Good News Home Page“. HuffPost Good News.
  19. ↑ Sillesen, Lene Bech (Sep 2014). "Good news is good business, but not a cure-all for journalism". Columbia Journalism Review. https://www.cjr.org/behind_the_news/good_news_is_good_business_but.php. 
  20. ↑ Rittel, Horst W. J.; Webber, Melvin M. (1973). "Dilemmas in a General Theory of Planning". Policy Sciences 4 (2): 155–169. doi:10.1007/bf01405730. Archived from the original on 2007-09-30. https://web.archive.org/web/20070930021510/http://www.uctc.net/mwebber/Rittel+Webber+Dilemmas+General_Theory_of_Planning.pdf. 
  21. ↑ „What We Do“. Solutions Journalism Network. 2015-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yechimlar_jurnalistikasi&oldid=3625749" dan olindi