Yostiqlar
 |
Yostiq — bu qulaylik, terapiya yoki bezak uchun dam olish holatidagi tananing tayanchi hisoblanadi. Yostiqlar koʻplab turlar mavjud bolib, shu jumladan odamlar tomonidan turli xil oʻzgarishlarda qoʻllaniladi. Yostiqlarning baʼzi turlariga yotish yostiqlari, tana yostiqlari, dekorativ yostiqlar va boshqalar kiradi[1]. Uxlashga yordam beradigan yostiqlar bosh va boʻyinni qoʻllab-quvvatlovchi vositadur. Boshqa turdagi yostiqlar yotgan yoki oʻtirganda tanani qoʻllab-quvvatlash uchun moʻljallangan. Uxlash vaqtida qulaylikni oshirish uchun inson tanasioning shakli hisobga olinadigan yostiqlar ham mavjud. Koʻrpa-toʻshaklar, soʻrilarda yoki stullarda ishlatiladigan dekorativ yostiqlar ham mavjud[2][3].
Zamonaviy gʻarbiy madaniyatda yostiqlar oddiy yoki naqshli mato konvertidan (yostiq sumkasi sifatida tanilgan) iborat boʻlib, unda yumshoq sintafonlar mavjud, odatda sintetiklarni solinishi va oʻlchamlari, shakli standartlashtirilgan boʻladi[4]. Yostiqlar tarixan turli xil tabiiy materiallardan tayyorlangan va koʻplab millatlar dunyoda tabiiy materiallardan tayyorlangan yostiqlardan foydalanib kelishmoqda.
Yostiq soʻzi ingliz tilidan olingan boʻlib pilwe, qadimgi ingliz pyle (qadimgi oliy nemis pfuliwi ga oʻxshash) va lotin pulvinus manolarini anglatadi. Yostiq soʻzining birinchi maʼlum qoʻllanilishi 12-asrdan oldin boʻlgan[5].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
.jpg)
Aniq kelib chiqishi nomaʼlum boʻlsa-da, yostiqlar oʻrnida qoʻllaridan foydalanish hayvonlarda tarixdan oldingi davrga qadar rivojlangan, eng qadimgi misollar sudralib yuruvchilar va sutemizuvchilarning boshlarini oʻzlariga, bir-biriga bosh va boʻyinni qoʻllab-quvvatlash uchun qoʻygan[6]. Odamlar oʻz uyalarida yogʻoch va toshdan yasalgan jonsiz narsalarni yostiq sifatida ishlatishni rivojlantirganlar[6]. Uyga aylantirilgandan soʻng, koʻplab hayvonlar bu maqsadda inson qoʻli bilan yasalgan yostiq va yostiqlardan foydalanishni, shuningdek, oʻzlarining va boshqa turlarining vakillariga dam olishni oʻrgandilar[6].
5-23 million yil oldin daraxtda yashovchi buyuk maymunlar uyquni yaxshilash uchun uyqu platformalarini, shu jumladan yogʻoch yostiqlarni qurishni boshladilar[7]. Maxsus tanlangan temir yostiqlar yordamida kechasi sakkiz-toʻqqiz soatgacha uxlaydigan shimpanzelar ustida olib borilgan tadqiqotlar natijasiga koʻra, mustahkam yostiqlar katta maymunlarga tungi yirtqichlar tomonidan ovlanishdan saqlab qolgan, uxlab yotganida daraxtlardan yiqilib tushmaslikka yordam bergan[7]. Ehtimol, bu katta, energiya sarflaydigan miyalarning rivojlanishi bilan bilan bogʻliq boʻlgan[7]. Garchi bu REM uyqusining uzoqroq muddatlariga olib kelgan boʻlsa-da, bu oʻz navbatida ularning kognitiv qobiliyatini oshirgan[7].
Mesopotamiya va qadimgi Misr[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zamonaviy insonlar yostiqlardan eng qadimgi qayd etilgan foydalanish miloddan avvalgi 7000 yillar atrofida Mesopotamiya tsivilizatsiyalari vaqtiga toʻgʻri keladi[8]. Bu vaqt ichida yostiqlardan faqatgina badavlat insonlar foydalanishgan halos[8]. Yostiqlar soni maqomni anglatardi, shuning uchun yostiq qancha koʻp boʻlsa, ular shunchalik farovonlikka ega boʻladi. [8] Yostiqlar butun dunyo boʻylab uzoq vaqtdan beri uyqu paytida boʻyin, bel va yelka ogʻrigʻi muammolarini hal qilishga yordam berish uchun ishlab chiqarilgan[9]. Yostiq qulaylikdan tashqari, uxlayotganda odamlarning sochlari, ogʻizlari, burunlari va quloqlariga turli xil hasharotlardan saqlanish uchun ham foyda bergan[9].
Yostiqdan foydalanish miloddan avvalgi 2055-1985 yillarga oid 11-sulola davridagi qadimgi Misrning mumiyolari va qabrlari bilan bogʻliq boʻlgan[10] Qadimgi Misr yostiqlari yogʻoch yoki toshdan yasalgan edi[10]. Bu yostiqlar, asosan, marhumlarning boshi ostiga qoʻyish orqali ishlatilgan, chunki inson boshi hayotning mazmuni va muqaddas deb bilishgan[10].
Qadimgi Xitoy[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoy yostiqlari anʼanaviy ravishda mustahkamroq edi, lekin baʼzida ular ustidan yumshoqroq mato bilan qoplangan. Koʻpgina Xitoy sulolalarida yostiqlar bambuk, jade, chinni, yogʻoch va bronza kabi keng turdagi materiallardan yasalgan[11]. Seramika yostiqlari oʻz davrida eng mashhur boʻldi[11]. Sopol yostiqdan foydalanish birinchi marta Suy sulolasida 581-618 yillarda, ommaviy ishlab chiqarish Tang sulolasida 618-907 yillarda paydo boʻlgan[11]. Xitoyliklar o‘z yostiqlarini turli shakllarda yasab, ularga hayvonlar, odamlar va o‘simliklarning suratlarini chizish orqali bezashgan[11]. Keng tarqalgan kulolchilik turlaridan biri Cizhou idishlari boʻlgan. Xitoyning sopol yostiqlari 10-14 asrlar orasidagi Song, Jin va Yuan sulolalari davrida ishlab chiqarish va foydalanish nuqtai nazaridan eng yuqori choʻqqisiga chiqdi, biroq 1368-1911 yillar oraligʻida Ming va Qing sulolalari davrida asta-sekin yoʻq qilib yuborildi[11].
Tikilishi va uning qismlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Hajmi
- Xususiyatlari
- Ochilish/yopish
Oʻlchamlari boʻlishi kerak boʻlgan yostiqqa mos keladi. Ular odatda quyidagicha tavsiflanadi:
- Standart
- 16 in × 16 in (41 cm × 41 cm) (kvadrat)
- Kvadrat
- 26 in × 26 in (66 cm × 66 cm)
- Standart
- 20 in × 26 in (51 cm × 66 cm)
- Qirolicha
- 20 in × 30 in (51 cm × 76 cm)
- Qirol
- 20 in × 36 in (51 cm × 91 cm)
Toʻshak yostiqlarining oʻlchamlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Manzil | Sinf | Hajmi |
|---|---|---|
| Avstraliya | Standart | 48 cm × 73 cm (19 in × 29 in) |
| yevropalik | 65 cm × 65 cm (26 in × 26 in) | |
| Yevropa | Standart | 65 cm × 65 cm (26 in × 26 in) |
| Kontinental | 80 cm × 80 cm (31 in × 31 in) | |
| Shvetsiya | Standart | 50 cm × 60 cm (20 in × 24 in) |
| Norvegiya | Standart | 50 cm × 70 cm (20 in × 28 in) |
| Qoʻshma Shtatlar | Standart | 51 cm × 66 cm (20 in × 26 in) |
| Jumbo | 51 cm × 71 cm (20 in × 28 in) | |
| Qirolicha | 51 cm × 76 cm (20 in × 30 in) | |
| Qirol | 51 cm × 91 cm (20 in × 36 in) [12] |
Ortopedik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Dekorativ yostiq[tahrir | manbasini tahrirlash]
Madaniyat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yostiqlar jangi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Qoʻllab-quvvatlash
- Yorgan
- Matras
- Sache (xushboʻy yostiq)
- Mebel qoplamasi
- Yostiq
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Crickette M. Sanz. Tool Use in Animals: Cognition and Ecology. Cambridge University Press, 7 March 2013 — 184– bet. ISBN 978-1-107-01119-9.
- ↑ „Pillow“. Thefreedictionary.com. The Free Dictionary By Farlex. Qaraldi: 2012-yil 20-may.
- ↑ „Pillow, n.1a“,Oxford English Dictionary.
- ↑ „Pillow“. Cambridge Dictionaries Online. Qaraldi: 2012-yil 20-may.
- ↑ „Pillow“. Merriam Webster. Qaraldi: 2012-yil 20-may.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Crickette M. Sanz. Tool Use in Animals: Cognition and Ecology. Cambridge University Press, 7 March 2013 — 184– bet. ISBN 978-1-107-01119-9. Crickette M. Sanz; Josep Call; Christophe Boesch (7 March 2013). Tool Use in Animals: Cognition and Ecology. Cambridge University Press. pp. 184-. ISBN 978-1-107-01119-9.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 „Chimpanzees Make Beds That Offer Them Best Night's Sleep“. National Geographic News (2014-yil 18-aprel). Qaraldi: 2018-yil 30-mart.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Levy, Joel. Really Useful: The Origins of Everyday Things. Buffalo, NY: Firefly, 2002.
- ↑ 9,0 9,1 Soane, Ely Banister. To Mesopotamia and Kurdistan In Disguise. Cosmino, Inc., 2007 — 13 bet.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Seath, J.; A.P. Gize; A.R. David; K. Hall; P. Lythgoe; R. Speak; S. Caldwell (April 2006). "An atypical Ancient Egyptian pillow from Sedment el-Gebel: evidence for migrant worker trading and technology". Journal of Archaeological Science 33 (4): 546–550. doi:10.1016/j.jas.2005.09.014.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 „Porcelain Pillows“. chinaculture.org (2003-yil 24-sentyabr). 2006-yil 16-martda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Pillow Sizes and Dimensions Guide“ (en-US). Savvy Sleeper (2020-yil 7-iyul). Qaraldi: 2021-yil 21-yanvar.