Yovdat Ilyosov

Yovdat Hasanovich Ilyosov (1929-yil 16-fevral  Boshqirdiston ASSR, — 1982-yil 19-iyun, Toshkent) — sovet yozuvchisi, Oʻrta Osiyoning qadimgi va  oʻrta asrlar tarixi asarlari muallifi sanaladi.

Tarjimai hol

Ilyosov Yovdat Hasanovich 1929-yil 16-fevral Boshqirdiston Avtonom Sovet sosialistik respublikasi  Islombaxt qishlogʻida dunyoga keladi. U asli boshqirdistonlik. Otasi – dugadgor Xasan ogʻa Ilyosov, Volga tatarlaridan. Onasi - Saidakamol Xisometdinova, boshqird zodagonlari (Tarxon) oilasidan chiqqan. Ota-onasi Yovdat hali goʻdaklik paytida ajralib ketishdi. Saidakamol 1931-yilda asabdan soʻng Oʻrta Osiyo harbiy xizmatiga otlanib, Yangiyoʻl yaqinidagi OʻzSSRning sovxozga joʻnab ketadi. U yerda novvoy Ali Zokirovga turmushga chiqdi. Yovdat esa Islombaxtda buvisi qoʻlida tarbiyalangan. 1934-yilda Saidakamol oʻgʻlini oʻzi bilan birga olib ketdi. Yovdat 6 yoshida oʻzbek maktabiga, 7 yoshida esa rus maktabiga bordi. OʻzSSRning 5 yilligi nomidagi sovxoz bolada noxush taassurot qoldirdi. “Odamlar dahshatli edi: doim janjal-toʻpolon, muhojirlar, yovuz odamlar! (...) Oʻsha sovxozda ichkilik ichish, urishish odatiy hol edi. Bu men uchun yomon joy edi”, deb Ilyosov 1982-yildagi bolalik xotiralarini eslaydi.

1935-yilda oila sovxozdan 3 kilometr uzoqlikdagi Novomixailovka qishlogʻiga koʻchib oʻtdi. Yovdatning adabiyotga boʻlgan mehri shu yerdan boshlandi. 1941-yilda Yovdat sabzavot tashuvchi haydovchi boʻlib zavodga ishga kirdi. Ilyosga oyiga 10 rubl berishardi – u esa topgan pulini onasiga olib kelardi. 1943-yilda oʻgay otani frontga olib ketishdi. Onasi Islombaxtga qaytishni istadi. Ular qaytib kelishganida, Yovdatning togʻasi u mahalda frontda edi. Ilyosov kolxozda ot boquvchi boʻlgan. 1944-yilda uning onasi Samarqand viloyati, Hasan ogʻa Ilyosovning qarindoshlari istiqomat qiladigan Zarafshon qand lavlagi fermasiga olib boradi. Yovdat u yerda traktorchi boʻlib ishladi. Shu yili Novomixaylovkaga qaytib keldi, oʻsha payt esa oʻgay otasi Ali Zokirov frontdan qaytadi. Keyin u oʻgay otasi bilan Krupskiy kolxozining novvoyxonasiga ishlay boshlashdi. Savodsiz oʻgay ota non pishirgani uchun u yerni boshqargan,  aslida esa butun ish boshida Yovdatning oʻzi turgan.

1948-yilda (19 yoshda) Yavdat Ilyosov oʻzining “Gʻazab yoʻli” nomli birinchi kitobi ustida ishlay boshladi. U Boshqirdistonning Beloresk shahridagi pedagogika bilim yurtini tamomlagan. U havaskorlik chiqishlarini boshqargan: chilangar, chizmachi, rassom-dekoratorchi, klub, kutubxonaga mas’ul boʻlgan, maktabda oʻzbek tili, chizmachilikdan dars bergan. Yovdat 1952-yildan – adabiyot va san’at boʻlimi mudiri Ufadagi “Leninchi” gazetasi tarjimoni va muxbiri, “Toshkent haqiqati”, “Oʻzbekiston komsomolchisi”, “Oʻzbekiston fizkulturachisi” gazetalarida adabiy xodim, “Sharq yulduzi” jurnalida she’riyat boʻlimi mudiri. Doʻstlari uni „Markaziy Osiyo tarixiga chuqur kirib borgan“ deb ta’kidlaydilar. Ilyosov rus tilida badiiy asarlar, boshqird, rus, tatar, oʻzbek tillarida publisistik asarlar yozgan. Oʻzbekistonda uning mashhur romanlarining tiraji 23 milliondan oshdi.

Tarixchi va yozuvchi Yovdat Ilyosov 1982-yil 19-iyun kuni Toshkent Komsomol koʻlida choʻkib ketishi tufayli vafot etgan.

U “Chilonzor ota” qabristoniga dafn etilgan.

Asarlari

• “Kamon va quyosh” (1954), “Gʻazab yoʻli” (1956), “Soʻgʻdiyona” (1959), “Ajal dogʻi” (1964), “Qora beva” (1966), “Oltin but” (1973), “Anaxita qasosi” (1984); Umar Xayyom va boshqalar haqidagi “Ilon afsuni” (1979), “Sukunat minorasi” (1982) romanlari.

• Tatar, boshqird, oʻzbek va rus tillarida she’r, hikoya va ocherklar yozgan.

• Boshqird, oʻzbek, qoraqalpoq, koreys, qrim-tatar shoirlarining tarjima qilgan.

Ilyosov kitoblarining umumiy adadi 23 million nusxadan oshadi.

Adabiyotlar

• „Явдат Ильясов“, Писатели Советского Узбекистана. Биографический справочник, Ташкент, 1977. 

Havolalar

• Биографический очерк
• Произведения