Yulduzli aholi

Yulduzlar populyatsiyalari (inglizcha: stellar populations) — galaktikalarning yulduz tarkibining turlari. Ular kimyoviy tarkibi, fazoviy taqsimoti, Hertzsprung-Russell diagrammasidagi pozitsiyasi, toʻgʻri tezliklar va boshqa mezonlarda farqlanadi. Ikki populyatsiyaga koʻra tasniflash 1944-yilda Baade tomonidan taklif qilingan.

Galaktikalar aholisining turlarga boʻlinishi ancha shartli. Har bir populyatsiya oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan bir nechta kichik turlardan iborat. Yulduz populyatsiyasi III mavjudligi toʻgʻrisida ham umumiy fikr mavjud emas, baʼzi tadqiqotchilar koinotdagi birinchi yulduzlar II populyatsiyaning maxsus kichik toifasiga tegishli deb hisoblashadi.

Tasniflash

I populyatsiya spektrdagi geliydan ogʻirroq elementlarning sezilarli darajada koʻpligi bilan tavsiflanadi (astronomlar tomonidan „metallar“ deb ataladi). Ogʻir elementlar oldingi yulduzlarda hosil boʻlgan va oʻta yangi yulduz portlashlarida tarqalib ketgan. Quyosh, galaktik diskning aksariyat yulduzlari singari, I populyatsiyasining oddiy vakili hisoblanadi.

II populyatsiya yulduzlarida ogʻir elementlarning koʻpligi bir necha marta pastroqdir. Bular Katta portlashdan koʻp oʻtmay paydo boʻlgan eski yulduzlar boʻlib, yoshi 10 milliard yildan oshgan. Spiral galaktikalarda II populyatsiya galaktik halodagi globulyar klasterlardan iborat.

Gipotetik populyatsiya III yulduzlarning Katta portlashdan keyingi birinchi avlodini tashkil qilishi kerak. Taxminlarga koʻra, bu juda ogʻir yulduzlar boʻlib, qisqa umr koʻrishadi va bugungi kungacha saqlanib qolmagan. Katta massa vodorod yonishning katalitik CNO-sikli uchun zarur boʻlgan uglerod yetishmasligi bilan izohlanadi — bunday yulduzlarda faqat yuqori haroratni talab qiladigan proton termoyadro aylanishi sodir boʻlishi mumkin. 2010-yillarda bunday yulduzlardan tashkil topgan galaktikalar tasvirlangan bir qancha maqolalar mavjud.

Populyatsiya III yulduzlari juda massiv boʻlib, juda tez rivojlandi va taxminan bir million yil umr koʻradi. Shu sababli, ular hozirda bizning Galaktikamizda koʻrinmaydi. Maʼlum boʻlgan eng qadimgi yulduz SMSS J031300.36-670839.3 boʻlib, u oʻta yangi yulduz portlashi materialidan kelib chiqqan. Bu yulduz, ehtimol, yulduzning III populyatsiyasi va II populyatsiyasi oʻrtasidagi oʻtish davrida tugʻilgan.