Kontent qismiga oʻtish

Yuriy Malenchenko

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Yuriy Ivanovich Malenchenko
Tavalludi 22-dekabr 1961-yil (1961-12-22) (62 yosh)
Svidlovotsk, Ukraina
Fuqaroligi SSSR va Rossiya
Kasbi Qiruvchi uchuvchi
Mukofotlari Qozogʻiston qahramoni

Yuriy Ivanovich Malenchenko (ruscha: Юрий Иванович Маленченко; 1961-yil 22-dekabrda tugʻilgan) iste'fodagi rus kosmonavti. Malenchenko 2003-yil 10-avgustda Xalqaro kosmik stansiyada Yangi Zelandiya ustidan 240 mil uzoqlikda boʻlganida Yekaterina Dmitriyevaga uylanib, koinotda oila qurgan birinchi odam boʻldi.[1] 2016-yil iyun holatiga koʻra, Malenchenko Mir va Xalqaro kosmik stansiyada (XKS) ishlagan vaqti boʻyicha koinotdagi ikkinchi oʻrinni egalladi.[2] U Xalqaro kosmik stansiyaning sobiq qoʻmondoni.

Shaxsiy hayot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malenchenko Ukraina SSR, Kirovohrad viloyati, Xrushchev shahrida tugʻilgan.[3] Uning rafiqasi Yekaterina Dmitrieva bilan bir farzandi bor.

Ta'lim

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malenchenko 1983-yilda Xarkov harbiy aviatsiya maktabini tamomlagan va Jukovskiy nomidagi Harbiy havo kuchlari muhandislik akademiyasiga oʻqishga kirgan. 1993-yilda uni tamomlagan.[3]

Mukofotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malenchenko quyidagi mukofotlar bilan taqdirlangan:

  • Rossiya Federatsiyasi Qahramoni ,
  • Qozogʻiston Milliy Qahramoni medali,
  • Harbiy a'lochi mukofoti,
  • Maqtov medali,
  • Muvaffaqiyat medali,
  • "SSSR Qurolli Kuchlariga 70 yil" yubiley medali
  • 1, 2 va 3-darajali " Buyuk xizmatlari uchun" medallari.[4]

Kosmonavt faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Harbiy aviatsiya maktabini tugatgandan soʻng 1983-yildan 1987-yilgacha Odessa viloyatida uchuvchi, katta uchuvchi va koʻp kemali parvoz rahbari sifatida xizmat qildi. 1987-yilda u kosmonavt etib saylandi va Gagarin nomidagi kosmonavtlarni tayyorlash markaziga keldi. 1987-yil dekabrdan 1989-yil iyungacha Malenchenko umumiy kosmik tayyorgarlik kursidan oʻtdi. Kursni tugatgandan soʻng u sinov-kosmonavt malakasiga ega boʻldi. 1989-yil sentyabrdan 1993-yil dekabrgacha u kosmik parvozga tayyorgarlik koʻrish boʻyicha malaka oshirish kurslarida qatnashdi. 1993-yil yanvar-iyul oylarida Malenchenko Mir-14 zaxira ekipajining komandiri sifatida oʻqidi. 1993-yil iyulidan 1994-yil yanvarigacha Mir-15 ekipajining zaxira komandiri sifatida oʻqishni tugatdi. 1994-yil fevraldan iyungacha Malenchenko Mir-16 missiyasiga tayyorgarlik koʻrdi.

Kosmik parvoz tajribasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Soyuz TM-19

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yuriy Malenchenko XKSning Zvezda modulidagi 7-ekspeditsiya komandiri sifatida.

1994-yil 1-iyulda Malenchenko va Talgat Musaboyev “Soyuz TM-19” kemasida Malenchenko qoʻmondonligida koinotga koʻtarildi. Ikki kunlik yakka parvozdan soʻng "Soyuz" 1994-yil 3-iyulda "Mir" kemasiga qoʻndi. Missiyaning asosiy maqsadi rezident ekipajni qisman almashish edi. Malenchenko, Musabayev va kosmonavt Valeriy Polyakov Malenchenko boshchiligidagi 16-rezident Mir ekipajiga aylandi. Ekipaj tibbiy tajribalar va materialshunoslikda tajribalar oʻtkazdi. Missiya davomida koʻplab muammolar yuzaga keldi. Bu, nihoyat Malenchenko tomonidan Mirda "Progress" ta'minot kemasining birinchi muvaffaqiyatli qoʻlda oʻrnatilishi bilan yakunlandi. 1994-yil 4-noyabrda Malenchenko, Musabayev va Ulf Merbold “Soyuz” kapsulasida Yerga qaytishdi. Kapsula Arkaliqdan 88 km shimoli-sharqda qoʻndi. "Soyuz TM-19" va "Mir" kompleksi bortida Malenchenko koinotda 125 kun, 22 soat, 53 daqiqa boʻldi.[5]

Yuriy Malenchenko. XKSning Zvezda moduli ichidagi 16-ekspeditsiya bort muhandisi.

STS-106

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malenchenko STS-106 uchun missiya mutaxassisi sifatida xizmat qilgan.[6] Space Shuttle Atlantis 2000-yil 8-sentyabrda Kennedi kosmik markazidan (KSC) kosmosga koʻtarildi. Parvozning ikkinchi kunida Atlantis ISS bilan muvafaqqiyatli tutashdi. Missiyaning maqsadi Xalqaro kosmik stansiyaga (XKS) yuklarni olib kelish va Zvezda xizmat modulini birinchi rezident ekipajning kelishi uchun tayyorlash edi. 12 kunlik missiya davomida kema ekipaji XKS ichida Atlantis yuk boʻlimining orqa qismidagi ikkita SPACEHAB yuk modulidan va Zvezdaning orqa portiga oʻrnatilgan Progress M1-3 dan yuklarni tushirdi. Yer sharini 186 orbitada aylanib chiqqandan soʻng, Atlantis 2000-yil 19-sentyabrda KSC 15-uchish-qoʻnish yoʻlagiga qoʻndi. Missiya 11 kun, 19 soat, 12 daqiqa davom etdi.

Ekspeditsiya 7

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malenchenko astronavt Edvard Lu bilan 2003-yil 26-aprelda Boyqoʻngʻir kosmodromidan “Soyuz TMA-2” kosmik kemasida XKSga koʻtarilgan. Kosmik kema 2003-yil 28-aprelda XKSga tutashdi. Malenchenko "Soyuz" qoʻmondoni sifatida xizmat qildi va XKS bilan qoʻshilgandan soʻng ular ISS bortida doimiy ekipaj bilan almashdilar va bu yettinchi stansiya ekipaji - Ekspeditsiya 7 boʻldi.[7] U 7-ekspeditsiyaning komandiri edi va stansiyada boʻlganida Malenchenko kosmosda turmushga qurgan birinchi odam boʻldi. "Soyuz TMA-2" 28-oktyabr kuni Ekspeditsiya 7 ekipaji hamda Pedro Duke bilan Yerga qaytdi. Koinot kemasi UTC vaqti bilan soat 02:40 da Arkaliq shahri yaqiniga qoʻndi. "Soyuz TMA-2" va XKS bortida Malenchenko koinotda 184 kun, 22 soat, 46 daqiqa boʻldi.

Ekspeditsiya 16

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malenchenko NASA astronavti Peggi Uitson va malayziyalik koinot parvozi ishtirokchisi Shayx Muszafar Shukor bilan 2007-yil 10-oktyabrda Bayqoʻngʻir kosmodromidan Soyuz TMA-11 kemasida koinotga uchib ketdi. U "Soyuz" komandiri sifatida xizmat qilgan. 2007-yil 12-oktyabrda 2 kunlik avtonom parvozdan soʻng “Soyuz” kosmik kemasi XKSga tutashdi.[8] Malenchenko ISS Expedition 16 ekipajiga parvoz muhandisi sifatida qoʻshildi. "Soyuz" kapsulasi 2008-yil 19-aprelda Qozogʻistonga qoʻndi va Malenchenko, Uitson va janubiy koreyalik kosmik parvoz ishtirokchisi Yi So Yeonni olib keldi. "Soyuz TMA-1 " va "Soyuz TMA-10 " singari, "Soyuz TMA-11" ham notoʻgʻri ishlash tufayli ballistik qayta kirishni amalga oshirdi.[9] Ekipaj hech qanday jarohatlar olmagan boʻlsa-da, gʻayrioddiy qayta kirish paytida kosmik kemaning lyugi va antennasi kuygan.

U "Soyuz TMA-11" va ISS Expedition 16 missiyalari tarkibida koinotda 191 kun, 19 soat, 8 daqiqa vaqt toʻpladi.

Ekspeditsiya 32/33

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kosmik yurishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
16-ekspeditsiya bort muhandisi Yuriy Malenchenko kosmik yurishda qatnashmoqda.

Malenchenko oʻzining birinchi va ikkinchi marta kosmosga chiqishlarini Mir-16 missiyasi davomida oʻtkazdi. U Musaboyev bilan 1994-yil 9-sentyabrda (5 soat 6 m) va 1994-yil 14-sentyabrda ikkita kosmik sayohatni amalga oshirdi, ularda stansiyaning tashqi izolyatsiyasi ta’mirlandi. Birinchi va ikkinchi kosmik yurishlar mos ravishda 5 soat, 6 daqiqa va 6 soat, 1 daqiqa davom etdi.

Malenchenko XKSga STS-106 missiyasi chogʻida oʻzining uchinchi marta kosmik yurishini amalga oshirdi.[10] Parvozning uchinchi kunida Malenchenko va NASA astronavti Ed Lu kosmosda 6 soatu 14 daqiqa yurishdi. Kosmosga chiqish 11-sentyabr kuni GMT vaqti bilan soat 04:55 da, ikki kosmonavt kemaning havo yoʻlagidan chiqqanida boshlandi.[11] Kosmik yurishning maqsadi Zvezda moduli va Zarya moduli oʻrtasida toʻqqizta quvvat, ma'lumot va aloqa kabellarini yoʻnaltirish va ulash, shuningdek, kosmik stantsiyani koʻrsatuvchi kompas sifatida xizmat qilishi uchun XKSga olti fut uzunlikdagi magnitometrni oʻrnatishga qaratilgan edi. Ushbu kosmik yurish XKS yigʻilishini qoʻllab-quvvatlash uchun oltinchi kosmik yurish va kosmik kemalar tarixidagi 50-kosmosga chiqish boʻldi.[12]

Ekspeditsiya 32 bort muhandisi Malenchenko 2012-yil 20-avgustda koinotga chiqishda qatnashmoqda.

2007-yil 9-noyabrda Malenchenko oʻzining toʻrtinchi marta kosmosga yurishini amalga oshirdi.[13] U va AQSh EMUdagi 16-ekspeditsiya qoʻmondoni Peggi Uitson UTC soat 09:54 da stansiyaning Quest havo blokidan kosmosga chiqishdi.[14] Malenchenkoning kostyumi oq rangda edi va kosmosga chiqishdan maqsad bosimli juftlash adapterini (PMA-2) koʻchirishga va keyinchalik Harmony tugunini doimiy joyga koʻchirishga tayyorgarlik koʻrish edi. Birinchi vazifa sifatida ikkita kosmik sayohatchi Destiny laboratoriyasi va PMA-2 oʻrtasidagi Stantsiyadan Shuttle quvvat uzatish tizimi (SSPTS) kabellarini uzib qoʻydi. Keyin ular PMA-2 va Destiny oʻrtasidagi sakkizta boshqa kabelni uzdilar. Malenchenko ishlamay qolgan elektr zanjiri qutisini olib tashladi va almashtirdi. Uitson bilan birgalikda Harmony'ning tashqi uchida joylashgan faol Common Bething Mechanism qopqogʻini olib tashladi. Keyin Malenchenko quvvat tizimini qayta sozlash uchun Z1 truss orqasiga qaytib, elektr oʻtkazgichni olib tashladi. Ikki kosmik sayohatchi ISSga qaytib kelganida, kosmik yurish 16.49 UTC da tugadi. Kosmosga chiqish 6 soat 55 daqiqa davom etdi.

2012-yil 20-avgustda Malenchenko kosmonavt Gennadiy Padalka bilan birga oʻzining beshinchi marta kosmosda yurishida qatnashdi.[15] Ikki kosmonavtga yuklangan vazifalar apparatni koʻchirish, oʻrnatish, qidirish va joylashtirishni oʻz ichiga olgan. Kosmosga chiqish uchun Malenchenko koʻk chiziqli Orlan skafandrini kiydi. Kosmosga chiqishning davomiyligi 5 soat 51 daqiqani tashkil etdi. Koinot stansiyasi modullari orasidagi kichik oqish tufayli kosmik yurish taxminan bir soatga kechiktirildi. Kosmik yurish Pirs oʻrnatish boʻlimi modulidan GMT vaqti bilan soat 15:37 da boshlandi. Padalka va Malenchenko uchun birinchi vazifa Strela-2 bumini Pirs modulidan Zarya modulining old tomoniga koʻchirish edi. Koʻchirish zarur edi, chunki Pirs moduli kelajakda yangi Koʻp maqsadli laboratoriya moduli (MLM) Nauka kelishi uchun kosmik stansiyadan ajratilardi. Padalka va Malenchenko tomonidan bajarilgan navbatdagi vazifa 21 dyuymli diametrli sferik sun'iy yoʻldoshni joylashtirish edi. Ikki kosmonavt, shuningdek, Zvezda moduliga oʻrnatishdan oldin, Pirs modulidan beshta qoldiq qalqoni oldi. Ular, shuningdek, bir nechta oldindan berilgan topshiriqlarni bajarishdi (chunki ikkalasi ham tungi oʻtish paytida dam olmaslikni afzal koʻrishdi), chunki duet vaqt jadvalidan taxminan bir soat oldinda edilar. Ular Yerga qaytish uchun Pirs modulidan Biorisk deb nomlangan tashqi tajribani olishdi va qoʻshimcha barqarorlik uchun Pirs moduli va EVA zinapoyasi oʻrtasida ikkita tizimli tayanch tirgaklarini oʻrnatdilar. Keyin Padalka va Malenchenko lyukni yopish va qayta bosim oʻtkazish jarayonini boshlashdan oldin Pirs moduliga kirib, muvaffaqiyatli kosmik yurishni tugatishdi.

Yuriy Malenchenko 47-ekspeditsiya paytida gumbaz modulida.

Ekspeditsiya 46/47

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Soyuz TMA-19M ekipaji mosligini tekshirish paytida

Malenchenko 46-ekspeditsiya ekipajiga qoʻshilish uchun ISS Soyuz TMA-19M ga keldi. U avtomatik oʻrnatish tizimidagi nosozlik tufayli qoʻlda oʻrnatishni amalga oshirdi. Progress MS-1 21-dekabr kuni Soyuz 2.1a ustidagi XKSga uchirilishi rejalashtirilgan edi. 2016-yilning 7-fevralidan oldinroq ishga tushirilishi rejalashtirilgan[16] SpaceX CRS-8 missiyasi ISSni Bigelow kengaytiriladigan faollik moduli bilan taʼminladi. 46-ekspeditsiya davomida ikkita EVA amalga oshirildi.[17] U Soyuz TMA-19M kemasida Yerga qaytib keldi va koinotda qoʻshimcha 186 kun oʻtkazgandan soʻng, 2016-yil 18-iyun kuni soat 09:15 da[18] yerga qoʻndi.[19]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Juan A. Lozano. „Man on International Space Station Weds Bride on Earth“. SPACE.com (10-avgust 2003-yil). 23-yanvar 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyun 2010-yil.
  2. ↑ „Peggy Whitson and Station Crew Back Home“. Orlando Sentinel. 28-mart 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2010-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Yuri Ivanovich Malenchenko“. European Space Agency. Qaraldi: 23-avgust 2021-yil.
  4. ↑ „Yuri Malenchenko“ (2008). 2016-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-iyun 2010-yil.
  5. ↑ „Cosmonaut biography: Yuri Malenchenko“. SPACEFACTS. Qaraldi: 2008-yil 29-mart.
  6. ↑ NASA. „STS-106“. 2016-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.
  7. ↑ NASA. „Expedition 7: A Mission of Education and Science“ (17-aprel 2003-yil). Qaraldi: 6-iyun 2010-yil.
  8. ↑ „Mission of Soyuz TMA-11“. RussianSpaceWeb.com. Qaraldi: 6-iyun 2010-yil.
  9. ↑ William Harwood. „Station crew OK after Soyuz capsule lands short of target“. Spaceflight Now (19-aprel 2008-yil). Qaraldi: 6-iyun 2010-yil.
  10. ↑ Glen Golightly. „A spacewalk overview for the STS-106 mission“. SPACE.com (7-sentabr 2000-yil). 24-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2010-yil.
  11. ↑ „Atlantis Team Starts Space Walk“. Al Bawaba (11-sentabr 2000-yil). 2012-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.
  12. ↑ Glen Golightly. „Atlantis' crew set to enter ISS tonight — early morning spacewalk a success“. SPACE.com (11-sentabr 2000-yil). 23-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2010-yil.
  13. ↑ Marcia Dunn. „Astronauts take spacewalk at station“. Associated Press (7-noyabr 2007-yil). Qaraldi: 6-iyun 2010-yil.
  14. ↑ NASA. „Station Spacewalk Prepares for PMA, Harmony Moves“. 2022-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.
  15. ↑ Pete Harding. „Russian cosmonaut duo complete a highly successful spacewalk on ISS“. NASAspaceflight.com (20-avgust 2012-yil). Qaraldi: 4-noyabr 2012-yil.
  16. ↑ Cooper. „Rocket Launch Viewing Guide for Cape Canaveral - Atlas 5, Delta 4 & Falcon 9“. 2016-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-dekabr 2015-yil.
  17. ↑ „Expedition 46 Preview“. Spaceflight 101. Qaraldi: 17-dekabr 2015-yil.[sayt ishlamaydi]
  18. ↑ „Soyuz TMA-19M lands from space station with Russian, American and Brit“ (18-iyun 2016-yil).
  19. ↑ Mark Garcia. „NASA Astronauts Swap Station Command“. blogs.nasa.gov (17-iyun 2016-yil). 2022-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yuriy_Malenchenko&oldid=5314359" dan olindi