Yusuf ibn Ismoil Kutubiy

Ibn al-Kabir nomi bilan mashhur Yusuf ibn Ismoil al-Kutubiy (milodiy XIII-XIV asrlar) fors olimi va tabibi edi. U Bagʻdoddagi abbosiy xalifalar saroyida tabib boʻlib xizmat qilgan. U Eronning Xoy shahrida tug‘ilgan.

U oʻzining 1311-yildan arab tilida yozilgan “Ma la yasi’u at-tabibu jahlahu” (Tabib bilishi lozim boʻlgan narsalar) nomli keng qamrovli farmakologik asari shuhrat qozongan. Bu asar koʻpincha “Jam’ al-Bagʻdodiy” (Bagʻdodiy toʻplami) nomi bilan mashhurdir. Toʻplamda bir necha mingdorivor oʻtlar, tabiiy dorilar va retseptlar aniqlangan.

U bir necha tomchi kastorli bandaj bosh ogʻrigʻini davolash uchun yaxshi ekanligini yozgan. Qorin ogʻrigʻini davolash uchun kastor yogʻi va sirkani oʻz ichiga olgan ichimliklar ishlatishni tavsiya qilgan.

Oʻz kitobida u aromaterapiyani qoʻllashning sakkiz xil usulini tasvirlab bergan:

(1) Dorivor oʻsimliklar bilan toʻldirilgan yostiqdan foydalaning.
(2) Quritilgan dorivor oʻsimliklar bilan toʻldirilgan kichik sumkacha tuting.
(3) Dorivor oʻtlarning qaynab turgan damlamalaridan nafas oling.
(4) Maxsus bogʻlarda gullarni hidlab nafas oling.
(5) Uyning ichiga shifobaxsh oʻtlarni osib qoʻying.
(6) Kuygan dorivor oʻsimliklarni hidlab nafas oling.
(7) Aromatik malhamdan foydalaning.
(8) Aromatik vanna qabul qiling.

Kutubiyning yozishicha,barud yoki kaliy nitratni oddiy Iroq xalqi “milh al-hoit” (devor tuzi) deb atashgan. “Bu eski devorlarda oʻrmalab yuradigan tuz va ular uni yigʻib olishadi”, deb yozadi u.

U selitra haqida “ular undan koʻtariladigan va harakatlanadigan olov yoqish uchun foydalanadilar va shu bilan uning yengilligi va yonuvchanligini oshiradilar” deb qayd etgan.