Zaxchinlar

Zaxchinlar (oʻz nomini zaxchin [dzaxchin] — „chetdagilar“)^[1] — hozir gʻarbiy Moʻgʻulistonda (Kobdo viloyati) istiqomat qiluvchi oyratlar tarkibidagi guruhlardan biri hisoblanadi. 32 845 nafar kishidan iborat^[2] (mamlakat umumiy aholisining 1,2 %, 2010-yilgi roʻyxatga koʻra), Moʻgʻulistondagi yettinchi yirik etnik guruhdir. Ular oyrat (oyrat-qalmiq) tilining zaxchi lahjasida, shuningdek, moʻgʻul (xalxa) tilida gaplashishadi. Iymoni — buddistlar, baʼzilari anʼanaviy eʼtiqodlarga amal qilishadi.

Tarixi

XVII asrning oxirida djungar hukmdorlari tomonidan chegaralarni himoya qilish uchun ajratilgan torgutlar, derbetlar va xalxalar orasidan bir necha oʻnlab oilalar kirganda „Zaxchinlar“ etnonimi (shundan „chetdagi“ nom). paydo boʻlgan. 1758-yilda Djungar xonligi magʻlubiyatga uchragach, manchjurlar tomoniga oʻtgan zaxchinlardan alohida xoshun, soʻngra zaysang boshchiligida mustaqil „bayroq“ tuzilgan edi, qolganlari esa Xitoyning Kobdo maʼmuriyatiga boʻysunar edi.

Zamonaviy zaxchinlar anʼanaviy madaniyatning ayrim xususiyatlarini saqlab qolgan.

2009-yilda Moʻgʻuliston prezidenti etib saylangan Tsaxiagiyn Elbegdorj zaxchin xalqiga mansub boʻlgan. Shuningdek, Moʻgʻuliston Davlat Buyuk Xuralisining sobiq raisi (2008-2012) Damdina Demberel ham zaxchin millatifan boʻlgan.

Avlod tarkibi

Zaxchinlar tarkibida quyidagi etnik boʻlinmalar (elken) mavjud: xereed, bugunud, xarchin, xarnuud, xirgis, xar xuuxniy, shangasinxan, bagshiynxan, xar azarginxan, utaanxan, taxianxan, donjaaxanxan, togonbaanxan, xavzaanxan, emchiynxan, danjinaaxan, xurdiyn, shuurdaanxan, turd taraachin, muxlaynxan, tsog-yondogiyn, altan shargaldaaginxan, janavangiynxan, guulin, jujiynxen, zeeegiyn, tavag zaanixan, tarvagtaynxan, shaaxlinxan, galun tavaginxan, ungshaanxan, aatiiynxan, argalchiynxan, booronxuugiyn, tsanxarinxan, xuu noyodaanxanm ulaadaynxan, shambiynxan, mangdaynxan, absaabxan, bayaranxan, darxan, buuch, zargachin, anchin, aajuudaynxan, adagsinxan, chaamgiynxan, xurmashtinxan, box zaysanginxan, turdaanxan, xulgaych, tostinxon, ondogiynxon.^[3]^[4]

Adabiyotlar

Jukovskaya N. L. Zaxchins // Dunyo xalqlari va dinlari / boblar. ed. V. A. Tishkov. — M.: Buyuk rus entsiklopediyasi, 1999-yil. — ISBN 5-85270-155-6
[hamagmongol.narod.ru/library/khoyt_2008_r.htm Hoyt S. TO. 18-19-asr tadqiqotchilarining fikricha, qalmoqlarning antropologik xususiyatlari. // Kaspiy axborotnomasi: arxeologiya, tarix, etnografiya. № 1. Elista: KDU nashriyoti, 2008. p. 220-243. ]
[hamagmongol.narod.ru/library/khoyt_2012_r.htm Hoyt S. TO. 20-asrning birinchi yarmi antropologlari asarlarida qalmoqlar. // Kaspiy axborotnomasi: arxeologiya, tarix, etnografiya. № 3, 2012. bet. 215-245. ]

Havolalar

Rus sayohatchisi P. TO. Kozlov zaxchinlar haqida

Manbalar

↑ Перепись 2010
↑ Khovd Aimak Statistical Office. 1983-2008 Dynamics Data Sheet (Wayback Machine saytida 2011-07-22 sanasida arxivlangan)
↑ Ochir A., Menes G. Etnicheskaya istoriya narodov Tsentralnoy Azii i Yujnoy Sibiri. — Novosibirsk, 1993. — S. 269-292.
↑ Нанзатов Б. З. Этнический состав и расселение народов Монгольского Алтая и Прихубсугулья в начале XX века // Известия Иркутского государственного университета. Серия: Геоархеология. Этнология. Антропология. — 2013. — № 2.

[1] Перепись 2010

[2] Khovd Aimak Statistical Office. 1983-2008 Dynamics Data Sheet (Wayback Machine saytida 2011-07-22 sanasida arxivlangan)

[3] Ochir A., Menes G. Etnicheskaya istoriya narodov Tsentralnoy Azii i Yujnoy Sibiri. — Novosibirsk, 1993. — S. 269-292.

[:21-4] Нанзатов Б. З. Этнический состав и расселение народов Монгольского Алтая и Прихубсугулья в начале XX века // Известия Иркутского государственного университета. Серия: Геоархеология. Этнология. Антропология. — 2013. — № 2.

[1]

[2]

[3]

[4]