Kontent qismiga oʻtish

Zehra Say

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Fatma Zehra Bilgin Say
Tavalludi 1906-yil 18-fevral
Vafoti 1990-yil 16-dekabr (84 yosh)
Istanbul, Turkiya
Millati Turk
Usmonli imperiyasi
Sohasi Rassomchilik, San'at o'qituvchisi
Oqim Naturalizm


Zehra Say (1906 — 1990) — turk rassomi va 1926-yilgi Fuqarolik nikohi toʻgʻrisidagi qonunga binoan rasman turmushga chiqqan birinchi turk ayoli. U ayollar tengligi haqidagi zamonaviy qarashlari bilan Otaturkka Turkiyaning erkin ayollaridan biri sifatida tanilgan[1]. Rassom sifatida u tabiat, gullar va mevalarni ishlagan rasmlari bilan mashhur. Uning tabiatga boʻlgan buyuk muhabbati uning rasmlarida oʻz aksini topdi, chunki u Istanbulni boshqacha tasvirlaydi. Uning ijodi tabiatning real talqini sifatida tasvirlangan. U rassom Emel Sayning onasi va pianinochi Fozil Sayning buvisi.

Hayot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zehra Say 1906-yilda Anqarada tugʻildi. Unga Fatma Zehra Bilgin deb ism qoʻyishgan[2]. 1925-yilda Izmir oʻqituvchilar maktabini tamomlagan. Oʻrta maktabni tugatgach, u 1926-yil 18-fevralda matematika oʻqituvchisi Fuat Sayga turmushga chiqdi. Bu birinchi rasmiy toʻy edi, shuning uchun Say rasman turmushga chiqqan birinchi turk ayoliga aylandi. Ularning ikkita farzandi boʻlgan: Emel va Arkan Say.

Turmushga chiqqanidan soʻng Istanbul Tasviriy Sanʼat Akademiyasida (turkcha: İstanbul Devletlet Güzel Sanatlar Akademisi) oʻqishni davom ettirdi (İDGSA). Akademiyaning Rassomlik fakultetining Namiq Ismoil atelyesida tahsil olgan va uni 1929-yilda tugatgan. Shundan soʻng unga rasm oʻqituvchisi diplomi berildi. Istanbul Cagʻalogʻlu qizlar litseyida rassomlik fanidan dars berganida, Tasviriy sanʼat akademiyasining Dekorativ sanʼat boʻlimida ham oʻqishini davom ettirdi. U 36 yil davomida sanʼatdan dars bergan va 1960 va 1970-yillar orasida bir muncha vaqt AQShga borib, u yerda rasm chizish ustida ishladi.

Say uzoq vaqt davomida koʻrgazma ochmagan, uning birinchi koʻrgazmasi 1982-yilda Istanbuldagi A Galerida boʻlgan. Keyinchalik u boshqa koʻrgazmalarni ham oʻtkazdi[3]. Ular orasida oʻnta shaxsiy koʻrgazmalar va koʻplab aralash koʻrgazmalar mavjud.

Altsgeymer kasalligi tufayli u Maui Adası („Maui oroli“) nomli rasmni tugata olmadi. U qizi Emel Saydan rasmni kimdir tugatib qoʻyishini soʻradi. Oʻsha paytda Emel Say hali rassom emas edi, lekin u rasmni tugatdi va u koʻrgazmada namoyish etildi, u yerda taniqli haykaltarosh Gurdal Duyar tomonidan koʻrib chiqildi va u Emelni qobiliyatini ijobiy baholangan. Shunday qilib qizi ham ijodini rassomchilikdan boshlagan.

Zehra Say 1990-yilda vafot etgan[4][5]. U pianinochi Fazil Sayning otasi tomonidan buvisi edi.

Nikoh

[tahrir | manbasini tahrirlash]

20 yoshda boʻlgan Zehra oʻqituvchi boʻlib ishlab yurganda, u oʻqituvchi boʻlgan eri Fuat Sayni uchratdi. 1926-yil 18-fevralda un[6] ga turmushga chiqdi. Nikoh toʻgʻrisidagi Turkiya fuqarolik qonuni ularning nikohidan bir kun oldin 1926-yil 17-fevralda qabul qilingan. Ularning nikoh guvohnomasi eski turk tilida yozilgan. Otaturk 1928-yilda yangi alifboni joriy qiladi. Nikoh guvohlari Bolu deputati va Kavaklıdere sharobining egasi Tunali Hilmi va Erzurum noibi (Erzurum Mebusu) Mahmut Bey tomonidan Bu nikoh Turkiya Respublikasi tarixidagi birinchi rasmiy nikoh sifatida tanilgan[7][8][9].

Yangi Fuqarolik Qonunidagi rasmiy toʻylar haqidagi maqola (turkcha: „resmi nikahla evlenilmesi“) Turkiyaning birinchi Adliya vaziri Mahmut Esat Bozkurt tomonidan tayyorlangan.

Izmir xalqaro yarmarkasidagi Nikoh idorasi kiraverishida ikkita kabutar tasvirlangan haykal 2002-yilda Izmir shahar hokimiyati tomonidan Zehra va Fuat Say sharafiga birinchi rasmiy turmush qurgan juftlik boʻlgani uchun oʻrnatilgan. Oq marmar poydevorga oʻrnatilgan haykal quyma bronzadan yasalgan boʻlib, shuningdek, nikohdagi ayol va erkakning birligini ifodalovchi bir-biriga bogʻlangan ikkita nikoh uzuklarini tasvirlaydi. Haykal Izmirda tugʻilgan haykaltarosh Bihrat Mavitan tomonidan yaratilgan.

Rasm

[tahrir | manbasini tahrirlash]

  Say Istanbulni tabiat nuqtai nazaridan tasvirlashi bilan mashhur. Uning mashhur asarlari, jumladan, asosan natyurmort va landshaft rasmlari[10] tabiatning real talqini sifatida tasvirlangan. Shu kabi talqin sohasida boshqa turk rassomlari orasida Shukriye Dikmen, Adnan Varınca Naile Akınji, Şeref Bigalı, Jemil Eren, Kainat Barkan Pajonk, Muammer Öner, Ibrahim Bozkush, Oya Kınıkli, Fahrettin Baykal va Aysu Kochak bor.

Eʼtiroflar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avni Akyol Turkiya yoshlar va sport vaziri boʻlgan davrda Sayni turk sanʼatidagi 50 yillik xizmatlari uchun faxriy yorliq bilan taqdirladi[7].

Tarik Akanning 2016-yilgi hujjatli filmi, Otaturk'ün Alev Chichekleri, Turkiya Respublikasining tashkil etilishi davrida ayollar bilan bogʻliq islohotlar haqida boʻlib, Turkiya Respublikasi ayollarining birinchi avlodining hikoyalarini ifodalaydi. Jumhuriyatning dastlabki yillarida Sabiha Goʻkchen, Muazzez İlmiye Chig, Nuzhet Gokdoʻgʻan, Jale Inan, Halet Chambel va Afet İnan kabi boshqa ayollar qatorida Zehra Sayning hikoyasini namoyish etadi[11].

Koʻrgazmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaxsiy

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • A Galeri, Istanbul (1982)
  • Moda Deniz Kulübü Sanat Galerisi (1985-yil 2-fevral)[12][13][14]
  • Hobi sanʼat galereyasi, Istanbul (1985-yil 18-oktyabr — 7-noyabr) (5)[15]
  • Tanak sanʼat galereyasi, Istanbul, (1986-yil 23-aprel — 10-may)[16]
  • Sevgi va tabiat [Sevgi va tabiat], Tanak sanʼat galereyasi (1989-yil dekabr)[17]
  • Sanatyapıṃ Atölye & Galeri, Anqara[18]

Hamkorlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Yaratıcı Türk Kadınından Esintiler [Ijodkor turk ayollari shamoli], Otaturk madaniyat markazi (1987-yil 8-11-aprel)[19]
  • 20. Yüzyılında İlk Yarısında Türk Kadın Ressamlarından [20-asrning birinchi yarmidagi turk ayol rassomlari], Yulduz universiteti Yuksel Sabanji sanʼat markazi (1992-yil 21-aprel)[19]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Resmi nikâhla evlenen ilk Türk kadını Zehra Say“ (turkcha). Cumhuriyet (14-iyun 1987-yil), s. 6. 6-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2022-yil. „See:Talk:Zehra Say“.
  2. ↑ Cikar, Jutta. Türkischer Biographischer Index. Walter de Gruyter, 1-yanvar 2004-yil — 884-bet. ISBN 3110965771. 
  3. ↑ „Minyatürde Gemiler“ (turkcha). HorHor (1991). 20-aprel 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-aprel 2018-yil.
  4. ↑ „Yüzyıl başlarında 21 kadın ressam“ (turkcha) (21-aprel 1992-yil), s. 11. 1-noyabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-may 2018-yil.
  5. ↑ „Resmi nikâh öncüsü“ (turkcha). Milliyet (22-may 1990-yil), s. 1. 2018-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-may 2018-yil.
  6. ↑ Özdil, Yılmaz. „90 yillik enkaz oyle mi?“ (turkcha). Sözcü (2-mart 2016-yil). Qaraldi: 5-may 2018-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 Baki Sarısakal (tr). TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NDE İLK RESMİ NİKÂH (Report). Archived from the original on 25-oktabr 2018-yil. https://web.archive.org/web/20181025081735/http://www.bakisarisakal.com/turkiyecumhuriyetindeilkresminikah.pdf. Qaraldi: 5 May 2018. 
  8. ↑ Aydoğan. „Türkiye'deki İlk Resmi Nikah“ (turkcha). tolgaaydogan.com (2017). 2018-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-may 2018-yil.
  9. ↑ Uysal, Erhan. „Cumhuriyet tarihimizde ilk resmi nikâh“ (turkcha). Barış (2-avgust 2017-yil). 2018-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-may 2018-yil.
  10. ↑ „Zehra Say“. altasanat.com. Alta Sanat (2016). Qaraldi: 12-may 2018-yil.
  11. ↑ „Atatürk'ün Alev Çiçekleri“ (turkcha). kameraarkasi.org. Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı. Qaraldi: 12-may 2018-yil.
  12. ↑ „UMİT1 Avustralyalı Naıf Ressam ZEHRA SAY Retnnetfctif S Ocak 2 Sutot 1985 MODA Dentz Kulubu Galens“ (turkcha). Cumhuriyet (9-yanvar 1985-yil), s. 5. 13-may 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-may 2018-yil.
  13. ↑ „ZEHRA Say'ın Moda Deniz Kulübü'ndeki...“ (turkcha). Cumhuriyet (21-yanvar 1985-yil), s. 4. 13-may 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-may 2018-yil.
  14. ↑ „Moda Deniz Kulübü Sanat Galerisi“ (turkcha). istanbul.net.tr (29-yanvar 2013-yil). Qaraldi: 12-may 2018-yil.
  15. ↑ „Beşinci kişisel sergisiyle Zehra Say...“ (turkcha). 1985-yil oktabr. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)CS1 maint: unrecognized language ()
  16. ↑ „Natürmortları ile Zehra Say“ (turkcha). 1986-yil aprel. 44-bet. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)CS1 maint: unrecognized language ()
  17. ↑ „Sevgi ve doğa“. 24-dekabr 1989-yil. 76-bet. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)CS1 maint: date format ()
  18. ↑ Zehra Say resiṃ sergisi 15-28 Nisan̈, Ankara: Sanatyapıṃ Atölye & Galeri, 4-bet
  19. ↑ 19,0 19,1 GÜVENER 2015. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zehra_Say&oldid=4942351" dan olindi