Abduqodir Shakuriy
| Abduqodir Shakuriy | |
|---|---|
| forscha: عبدقادر شکوری | |
| Tavalludi |
1875-yil |
| Vafoti |
1943-yil Samarqand, OʻzSSR, SSSR |
| Fuqaroligi |
 Rossiya imperiyasi -  SSSR |
| Kasbi | pedagog, jurnalist, yozuvchi |
Abduqodir Abdushukur oʻgʻli (Abdushukurov) Shakuriy (Shukuriy) (1875-yil, Samarqand viloyati, Zarafshon okrugi, Turkiston general-gubernatorligi, Rossiya imperiyasi – 1943-yil Samarqand, OʻzSSR, SSSR) – samarqandlik oʻqituvchi, yangi usul maktablari uchun qator darsliklar muallifi, jurnalist, samarqandlik jadidchilikning mashhur namoyandalaridan biri[1].
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]1875-yilda Samarqand chekkasidagi Rajabamin qishlogʻida bogʻbon va dindor oilasida tugʻilgan. Uning otasi imom boʻlganligi haqida maʼlumotlar bor. Uning onasi otin boʻlib, oʻz uyida qizlar uchun islom maktabida dars bergan.
Boshlangʻich maʼlumotni mahalliy eski usul maktabida olgan, soʻngra Samarqandga koʻchib oʻtadi va Orifjonboy madrasasiga oʻqishga kiradi. Keyinchalik rus millatiga mansub gimnaziya faoliyati va oʻqitish uslublari bilan yaqindan tanishadi. U yoshligidanoq oʻqituvchilik qila boshladi va oʻzining yangi metodik maktabini ochishni orzu qilardi. Shakuriy adabiyot, sheʼriyat va tarixga qiziqardi.
U oʻzining ona tili tojik (fors) tillaridan tashqari oʻzbek va arab tillarini ham bilgan. Keyinchalik rus va turk tillarini ham oʻzlashtirgan. Men rus jadidchilarining gazetalarini, xususan, Ismoil Gasprinskiyning materiallarini oʻqigan. U yoshligida jadidchilik gʻoyalari bilan bir qatorda Samarqand va boshqa Oʻrta Osiyoning koʻzga koʻringan jadidlari bilan ham tanishdi.
Abduqodir Shakuriy Mahmudxoʻja Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Saidahmad Vasliy, Said Rizo Alizoda, Xoja Muin, Sadriddin Ayniy, Siddiqiy Adji, Abdulqayum Kurbiy, Toʻraqul Zehniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy va boshqalar bilan shaxsan tanish boʻlgan. Jadidchilar muntazam ravishda birovning uyiga yigʻilib, birga vaqt oʻtkazar, reja va yangiliklarni muhokama qilar, fikr almashgan, asar va sheʼrlarni oʻqib, muhokama qilar edilar. Bir qator jadidchilik gazeta va jurnallarida maqolalar yozgan[2].
Abduqodir Shakuriy 1943-yilda, 68 yoshida vafot etdi.
Taʼlimdagi faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]1890-yillarning oxirida jadidlar taklifiga binoan Qoʻqonga borib, jadidlar tomonidan ochilgan mahalliy yangi usul maktablari bilan tanishadi. U Samarqandga qaytib, 1901-yilda oʻzi tugʻilib oʻsgan Rajabamin qishlogʻida asosan dunyoviy fanlar va oddiy fanlar oʻqitiladigan zamonaviy maktab ochadi. Abduqodir Shakuriy oʻz maktabida dars berishdan tashqari darsliklar ham yozgan va ularni oʻz mablagʻi hisobidan chop etgan.
Uning mashhur darsliklaridan biri fors tilidagi „Savod oʻrgatish yoʻriqnomalari“ (tojikcha – Rahnamoi savod)dir. „Jomi-ul-hikoyat“ (1907)[3], „Zubdat-ul-ashar“ (1907) kabi darsliklar ham yozgan. Darsliklarning bir qismi Saidahmad Vasliy va Mahmud Behbudiy bilan hamkorlikda yozilgan.
1909-yilda Shakuriy Qozonga borib, u yerda tatar jadidchilari bilan uchrashadi. 1912-yilda Istanbulga borib, u yerda yangi usuldagi maktablarning oʻqitish usullari bilan tanishdi. Koʻp tanishlar va doʻstlar orttiradi.
Shakuriy keyinchalik qizlar uchun zamonaviy maktab ochdi. Bu maktabning boshligʻi Shakuriyning oʻzi, oʻqituvchisi esa otin boʻlgan rafiqasi Roziya edi. Keyinchalik, er-xotin ikkita maktabni birlashtirishga va alohida taʼlimni bekor qilishga qaror qilishdi va shu bilan mahalliy ruhoniylar va oʻsha paytdagi aholining konservativ qismini hayratda qoldirdi.
1921-yilda Abduqodir Shakuriy Samarqand shahridagi 13-maktabga mudir etib tayinlanadi. Ayni paytda ushbu maktabda til va adabiyot fani oʻqituvchisi edi. 1925-yilda Shakuriy koʻmagi va Samarqand chekkasidagi qishloqlardan birida aholining mablagʻlari bilan boshlangʻich maktab ochiladi. Shakuriy Xalq taʼlimida xizmat koʻrsatgan xodim unvoni bilan taqdirlangan[4][5].
Xotirasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abduqodir Shakuriy nomi Samarqand shahridagi oʻrta maktabga va Samarqand koʻchalaridan biriga berilgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „ШАКУРӢ Абдуқодир“. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ Iraj Bashiri: A Brief Note on Sadriddin Aini’s Life. 1997
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Edward Allworth: The modern Uzbeks: from the fourteenth century to the present; a cultural history. Hoover Press, 1992. ISBN 0-817-98732-0.
- ↑ Adeeb Khalid: The Politics of Muslim Cultural Reform. Jadidism in Central Asia. University of California Press, Berkeley & Los Angeles, 1998. ISBN 0-520-21356-4.