Kontent qismiga oʻtish

Oʻzbekiston-Afgʻoniston doʻstlik koʻprigi

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Doʻstlik (maʼnolari).
Afgʻoniston-Oʻzbekiston doʻstlik koʻprigi 2010-yil
2010-yilda koʻprikning afgʻon tomonida turgan afgʻon chegara politsiyasi zobiti.

Oʻzbekiston-Afgʻoniston doʻstlik koʻprigi – Afgʻoniston shimolidagi Balx viloyatidagi Hayraton shahrini Oʻzbekistonning Surxondaryo viloyatidagi Termiz shahri bilan bogʻlovchi Amudaryo orqali oʻtuvchi avtomobil va temir yoʻl koʻprigi[1]. 1981-1982-yillarda sovet quruvchilari tomonidan qurilgan. Koʻprikning uzunligi 816 m. Koʻprik Sovet Ittifoqi tomonidan oʻsha paytda Afgʻonistonda joylashgan kuchlarini taʼminlash uchun 1982-yilda ochilgan[2]. Bugungi kunda u ikki mamlakat oʻrtasidagi savdo va sayohat maqsadlarida qoʻllanadi.

Umumiy koʻrinish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu Afgʻoniston-Oʻzbekiston chegarasi orqali oʻtadigan yagona qatʼiy boʻgʻin boʻlib, koʻprikka 75 kmga yaqin joyda joylashgan Mozori Sharif shahrining shimolida, Surxondaryo viloyati Termiz shahrining janubida joylashgan.


U dastlab 1888-yilda yogʻochdan, 1902-yilda temirdan qurilishi boshlangan koʻprik oʻrnida barpo etilgan.

1902-yilda boshlangan temir koʻprik qurilishiga 5 million rubl ajratilgan boʻlib, oʻz vaqtida bu juda katta mablagʻ hisoblangan. Koʻprikning mustahkamligini taʼminlash uchun tajribali muhandis-quruvchilar uni 27 qavatdan iborat qilib qurishgan.

Sovet-Afgʻon urushigacha Afgʻoniston va oʻsha paytda Sovet Ittifoqi tarkibiga kirgan Oʻzbekiston oʻrtasida qatʼiy avtomobil yoki temir yoʻl aloqasi yoʻq edi. 1982-yilda, „Boʻron-333“ operatsiyasida Sovet istilosi ostiga tushganidan bir necha yil oʻtgach, Afgʻoniston Sovet Ittifoqiga Sovet 40-chi armiyasi va Afgʻoniston milliy armiyasini qayta taʼminlash uchun vaqtinchalik ponton koʻprigining doimiy oʻrnini qurishga ruxsat berishga rozi boʻldi. U 1982-yil 12-mayda Afgʻoniston Bosh kotibi Babrak Karmal va Sovet Oʻzbekistonining birinchi kotibi Sharof Rashidov ishtirokidagi marosimda rasman ochildi[3][4]. Koʻprik orqali, Puli Xumri va Bagram havo bazasi orqali temir yoʻl qurish orqali Sovet temir yoʻl tarmogʻini Kobul bilan bogʻlash rejalashtirilgan edi[4].

Urush yillarida Britaniya Maxfiy razvedka xizmati tomonidan berilgan magnit chuqurlik zaryadlari yordamida bir necha bor hujumga uchragan, afgʻon mujohidlari ham Sovet Oʻzbekistonida qoʻporuvchilik operatsiyalarini amalga oshirish uchun koʻprikdan oʻtgan[5]. AQSh Markaziy razvedka boshqarmasi va Pokiston Xizmatlararo razvedka ham jangarilarni suv ostidan buzish orqali koʻprikni yoʻq qilishga oʻrgatishni rejalashtirgan, biroq Pokiston prezidenti Muhammad Ziyo-ul-Haq Afgʻoniston bilan chegara yaqinidagi Pokiston jamoalariga Sovet qoʻshinlarining repressiyalaridan qochish gʻoyasini rad etdi[4]. Aynan Doʻstlik koʻprigi orqali 1989-yil 15-fevralda sovet qoʻshinlarining Afgʻonistondan olib chiqilishi yakunlandi[3].

Sovet qoʻshinlarining Afgʻonistondan olib chiqib ketilishi paytida qoʻshinlar Doʻstlik koʻprigida.

1996-yilda Oʻzbekiston hukumati koʻprikda harakatni bir tomonlama yopib qoʻydi, bu xavfsizlik nuqtai nazaridan kelib chiqqan va Afgʻonistonda reaksion Tolibon harakatining hokimiyat tepasiga kelishi bilan bogʻliq edi. Xususan, Oʻzbekiston tomoni islomiy jangarilar tomonidan Oʻzbekiston Islomiy Harakatiga Oʻzbekiston prezidenti Islom Karimovni agʻdarishda yordam berish uchun foydalanishi mumkinligidan tashvishda edi[6]. AQSh Afgʻonistonga bostirib kirishi paytida Mozori Sharif qulaganidan keyin Qoʻshma Shtatlar va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Oʻzbekistonga xalqaro yordam koʻrsatishi uchun koʻprikni qayta ochish uchun bosim oʻtkaza boshladi[3]. Koʻprikda 2001-yil 9-dekabrda Oʻzbekiston temir yoʻllari tomonidan 1000 pud don va bugʻdoy olib oʻtildi[7][8][4]. 2002-yil fevral oyidan boshlab Oʻzbekiston Hayraton koʻprigi boʻylab faqat oziq-ovqat, dori-darmon va boshqa gumanitar yuklarni tashish uchun (BMT orqali, Oʻzbekiston hukumati va BMT oʻrtasida yetkazib berishni osonlashtirish toʻgʻrisidagi kelishuvga muvofiq) harakatni toʻliq qayta ochdi[9]. Qayta ochilishda Jahon oziq-ovqat dasturi va Shimoliy alyans rasmiylari, jumladan Abdul Rashid Doʻstum ishtirok etdi[7]. Oʻzbekiston Afgʻoniston shimolidagi ahvol yomonlashganiga javoban 2005 yilda yana koʻprikni yopadi[10]. U 2009-yilda qayta ochilgan boʻlsa-da, katta miqdordagi yordamni tashish uchun juda yomon ahvolda ekanligi aniqlandi[11].

2010-yil yanvar oyida Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi[12] doirasida temir yoʻlni Mozori Sharifgacha uzaytirish boʻyicha ishlar boshlangan boʻlib, u 2010-yilning noyabr oyida Osiyo taraqqiyot banki, Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasi tomonidan qoʻllab-quvvatlandi[13]. 2011-yilda, koʻprik NATOning xalqaro xavfsizlik kuchlari uchun tobora muhim taʼminot yoʻliga aylanganligi sababli, birinchi poezd yangi yoʻnalish boʻylab harakatlandi[13]. 2012-yilda AQSh armiyasi Afgʻonistondan qoʻshinlarini olib chiqish va uni Afgʻoniston milliy politsiyasiga topshirishni boshlagani sababli koʻprik oʻzining mavjudlik masofasini qisqartira boshladi[14].

2019-yilda Afgʻoniston tinchlik muzokaralari chogʻida Oʻzbekiston, Afgʻoniston va Tolibon Oʻzbekistonga koʻprik va Mozori Sharif oʻrtasidagi temir yoʻl aloqasini saqlab qolishga ruxsat berishga kelishib olgan edi. 2021-yilda AQSh Qurolli kuchlari Afgʻonistondan olib chiqib ketilganidan va 2021-yilda Tolibon hujumidan soʻng afgʻon harbiy boʻlinmalari koʻprik orqali Oʻzbekistonga chekindi. Biroq Oʻzbekiston hukumati Afgʻoniston hukumati amaldorlariga boshpana uchun koʻprikdan oʻtishga ruxsat bermadi[15].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Hairatan and the Friendship Bridge“.
  2. ↑ „USSR-Afghan link“. Modern Railways (1982-yil avgust).
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Badkhen. „Friendship Bridge gets a second life / Afghan-Uzbek supply route reopens“ (en-US). SFGATE (2001-yil 10-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Hairatan and the Friendship Bridge | Railways of Afghanistan“ (en-GB). Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  5. ↑ Coll, Steve. Ghost wars : the secret history of the CIA, Afghanistan, and bin Laden, from the Soviet invasion to September 10, 2001. New York: Penguin Press, 2004. ISBN 1-59420-007-6. OCLC 52814066. 
  6. ↑ „CNN.com - Key Uzbek bridge to reopen to Afghanistan - December 8, 2001“. edition.cnn.com. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Breakthrough in Afghan aid effort“. BBC News (2001-yil 9-dekabr).
  8. ↑ „CNN.com - Aid flows as key Afghan border bridge re-opens - December 9, 2001“. edition.cnn.com. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  9. ↑ „Узбекистан поднял тарифы на транзит грузов в Афганистан“. 2012-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 30-oktyabr.
  10. ↑ Company. „Aid stalled with Uzbek border closed“ (en). Tampa Bay Times. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  11. ↑ „Uzbek Aid Bridge in Poor Condition, Slowing Aid to N. Afghans - 2001-12-14 | Voice of America – English“ (en). www.voanews.com. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  12. ↑ „Construction of Afghan railway launched“. Railway Gazette International (2010-yil 27-yanvar). 2010-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Afghan railway: First train runs on new line in north“ (en-GB). BBC News (2011-yil 21-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  14. ↑ NATO. „Afghan Border Police take the lead to secure northern crossing“ (en). NATO. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  15. ↑ Amiri, Yaroslav Trofimov and Ehsanullah. „WSJ News Exclusive | Taliban Find New Revenues as They Seize Afghanistanʼs U. S.-Built Border Gateway“ (en-US). Wall Street Journal (2021-yil 5-iyul). Qaraldi: 2021-yil 14-iyul.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Oʻzbekiston-Afgʻoniston doʻstlik koʻprigi
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oʻzbekiston-Afgʻoniston_doʻstlik_koʻprigi&oldid=5131665" dan olindi