Ajoit
| Ajoit | |
|---|---|
 | |
| Asosiy | |
| Formulasi | (Na,K)Cu7AlSi9O24(OH)6·3H2O |
| IMA tizimi boʻyicha | |
| Sinfi | Silikat mineral |
| Fizik xususiyatlari | |
| Rangi | Moviy yashil |
| Qirra rangi | Yashil oq |
| Yaltiroqlik | shishasimon |
| Shaffoflik | shaffof |
| Qattiqlik | 3,5 |
| Sinishi | moʻrt |
| singoniyasi | Triklinik |
| Ajoit | |
Ajoit((Na,K)Cu 7 AlSi 9 O 24 (OH) 6 ·3H 2 O) — gidratlangan natriy kaliyli mis alyuminiy silikat gidroksidi minerali. Ajoit kichik Mn, Fe va Ca odatda tuzilishda mavjud. Ajoit misning kichik rudasi sifatida ishlatiladi.
Kashfiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
1941-yil avgust oyida Garvard universitetidan Garri Berman[1] AQShning Arizona shtatidagi Pima okrugidagi Ajo shahrida yigʻishtirayotgan edi. U toʻq koʻk shattukitning namunalarini va u yangi tur deb taxmin qilgan mavimsi yashil mineralni topdi. Berman va WT Schaller boshqa maʼlum boʻlgan mis silikat minerallari bilan birgalikda ushbu mineralni tadqiq qilishda hamkorlik qilishni rejalashtirgan edi, ammo Berman bu tadqiqotdan oldin 1944-yilda 42 yoshida samolyot halokatida vafot etdi. Faqat 1958-yilga kelib, Schaller Anjelina Vlisidis (ikkalasi ham AQSh Geologik xizmati) bilan birgalikda yashil rangdagi mineralni oʻrganib chiqdi va uning haqiqatan ham yangi tur ekanligini aniqladi. Ular uni topilgan joydan keyin „ajoite“ (ah-hoe-ite deb talaffuz qilinadi) deb nomladilar[2]. Yigirma uch yil oʻtgach, 1981-yilda Kanadaning Ottava shahridagi Karleton universitetidan Jorj Chao mineralni yana oʻrganib chiqdi va ajoit ilgari oʻylangandek monoklinik emas, balki triklinik ekanligini koʻrsatdi. Uning tadqiqotlari kimyoviy formulani qayta taʼriflashga olib keldi[3].
Kristal tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1981-yilda ajoit boʻyicha tadqiqotlar oʻrtacha 0,01 × 0,1 × 0,4mm boʻlgan mayda kristallar bilan Yangi Korneliya konidan olingan namunada oʻtkazildi. Mineral triklinik singoniya ekanligi koʻrsatilgan, ammo kristall sinfi 1 ekanligi aniq emas edi. Triklinik 1-sinfida simmetriya elementlari boʻlmagan holda mumkin boʻlgan eng past simmetriya mavjud va 1 -sinfda faqat simmetriya markazi mavjud, ammo simmetriya oʻqlari yoki oyna tekisliklari yoʻq. Fazo guruhi P1[3].
Birlik katak parametrlari: a = 13,637 Å, b = 14,507 Å, c = 13,620 Å, a = 107,16°, b = 105,45° va g = 110,57°.[3]
Ajoit odatda tolali, kristall oʻqi boʻylab choʻzilgan va yon tomonga tekislangan pichoqli prizmatik kristallarning spreyi sifatida hosil boʻladi[2]. Dominant shakl a va c oʻqlarini oʻz ichiga olgan tekislikka parallel. a va b oʻqlarini kesib oʻtuvchi {1 va b va c oʻqlarini oʻz ichiga olgan tekislikka parallel boʻlgan shakllari kamroq koʻzga tashlanadi[3].
Ajoit koʻpincha kvarts tarkibidagi qoʻshimchalar sifatida topiladi, mineral kollektorlar tomonidan koʻp qidiriladi.
Optik xususiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ajoit shaffof va zangori yashil rangga ega, och yashil rangdagi oq chiziq va shishasimon yaltiroq . Optik sinf ikki oʻqli (+) sinishi koʻrsatkichlari N x = 1,550, N y = 1,583 va N z = 1,641. Bu qiymatlar oddiy oyna oynasining sinishi koʻrsatkichiga oʻxshash, 1,5 ga teng[3].Oq yorugʻlikda mineral aniq pleoxroik boʻlib, X yoʻnalishi boʻyicha juda och mavsumiy yashil va Y va Z yoʻnalishlari boʻylab yorqin mavsumiy yashil rangga ega[3].
Jismoniy xususiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ajralish a va c oʻqlarini oʻz ichiga olgan tekislikka mukammal parallel[3] va qattiqligi 3,5, kaltsit va ftorit oʻrtasida. U kvartsdan biroz zichroq, solishtirma ogʻirligi 2,96[2]. Ajoit xlorid kislotasi HCl va nitrat kislota HNO 3 taʼsirida oson parchalanadi, ammo ammoniy gidroksid NH 4 OH bilan reaksiyaga kirishmaydi. U zoʻrgʻa aniqlanadigan radioaktivlikka ega ekanligi xabar qilingan.
Atrof-muhit[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ajoit ikkinchi darajali mineral boʻlib, massiv singan qoplamalardagi misga boy asosiy metall konlarida, tomir plombalarida va vulqonlarda boshqa ikkilamchi mis minerallarining oksidlanishidan hosil boʻladi. U shattukitdan hosil boʻlishi mumkin va u shattukit bilan almashtirilishi mumkin. Turi joylashuvida u shattukit, konixalsit, kvarts, muskovit va pirit bilan bogʻlangan.
Hodisa[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ajoit, Arizona shtatining Pima okrugidagi Ajo tumanidagi Yangi Korneliya konining tipidagi joylashuvi sharafiga nomlangan. Tur materiali Milliy tabiiy tarix muzeyida saqlanadi Vashington, AQSh maʼlumot raqami 113220.
Boshqa joylarga AQShning Arizona shtatidagi Vikenburg va Marikopa okrugi va Janubiy Afrikadagi Messina (Musina) okrugi kiradi. Zimbabve va Janubiy Afrika chegarasidagi tugatilgan Messina konlaridan olingan kvarts namunalari shattukit, papagoit va ajoit kabi koʻk mis silikat minerallarini oʻz ichiga olganligi bilan yaxshi tanilgan[4] ammo Amerika joylaridan ajoit bunday uchramaydi.
Manba[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ C. S. Hurlbut, Jr. Memorial of Harry Berman.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 W. T. Schaller and A. C. Vlisidis (1958). „Ajoite, a new hydrous aluminum copper silicate“ (PDF). American Mineralogist. 43-jild. 1107–1111-bet. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "AM43" defined multiple times with different content - ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Chao G Y (1981). „Ajoite: new data“ (PDF). American Mineralogist. 66-jild. 201–203-bet. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "AM66" defined multiple times with different content - ↑ Bruce Cairncross. Field guide to rocks & minerals of Southern Africa. Struik, 2004 — 172 bet. ISBN 978-1-86872-985-2. 2011-yil 9-oktyabrda qaraldi.