Al-Zohir Baybars masjidi
| Al-Zohir Baybars masjidi | |
|---|---|
مسجد الظاهر بيبرس | |
 | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Maqomi | Masjid |
| Meʼmoriy uslubi | Fotimiylarning qurilish an'analari va islom me'morchiligi qorishmasi |
| Joylashuvi | Misrning Qohira shahrida |
| Mamlakat | Misr |
| Qurilishi boshlangan | 1267-yil |
| Qurilishi tugagan | 1268-yil |
| Al-Zohir Baybars masjidi | |
Az-Zohir Baybars masjidi (arabcha: مسجد الظاهر بيبرس) — Misrning Qohira shahrida Mamluk sultoni az-Zahir Baybars al-Bunduqdoriy (1260-1277-yillar hukmronligi) tomonidan qurilgan masjid.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sulton az-Zohir Baybars al-Bunduqdoriy nufuzli yetakchi hukumdorlardan boʻlib, Misrda mamluklar hukmronligi uchun mustahkam poydevor yaratgan. U muvaffaqiyatli davlat arbobi va jangchi boʻlgan, Suriya va Hijozni Misr bilan birlashtirgan, salibchilardan muhim yerlarni bosib olgan, Kichik Armanistonga bostirib kirgan va Mamluklar hukmronligini Nubiya hududigacha kengaytirgan.[1] :31260-1277-yillarda hukmronlik qilgan Baybars koʻplab islohotlar, infratuzilma loyihalari oʻtkazib, Mamluklar davlatiga zamin yaratdi.[1] :3Baybarsning madrasasidan tashqari oʻz nomiga ikkita masjid, Husayniya masjidi va 1273-yilda janubiy Qohirada qishloqda qurilgan yana bir katta masjid boʻlgan, ulardan hech biri qolmagan.[1] :551267-yilda, eski Fotimiylar shahrining oʻrtasida Baybars madrasasi qurilganidan toʻrt yil oʻtib, Qohiraning shimoliy chekkasida shahar hayotidan uzoqda joylashgan Husayniya masjidida qurilish ishlarini boshlab yubordi.[1] :121Bitirilishi bir yarim yil davom etgan va bir million dirhamga tushgan masjid Mamluklar davrining birinchi masjidi va yuz yil ichida Qohirada qurilgan birinchi juma masjidi edi.[1] :121
Bu masjid olisda joylashganligi bu:Baybarsning taqvodor tabiatidan dalolat beradi, chunki u oʻzining Polo yerlarini vaqf qilgan va Baybarsning munozarali homiysi Shayx Xizrning zaviyasiga yoki diniy maktabiga yaqin joyni tanlagan.[1] :121Davlat xayriya xizmatlari va binolarni tashkil etish hukmdorlar va boylar tomonidan fuqarolarni taʼminlovchi, hukmron tuzumga sodiqlikni targʻib qiluvchi muhim mexanizm edi. Qolaversa, bu yangi sulolalar uchun oʻz hukmronligini oʻrnatish, yirik binolarga ega yangi shahar markazlarini yaratish, yetakchilar uchun oʻz siyosiy va diniy qudratini namoyish etish yoʻli edi. Bu masjidning, joylashuvi va arxitekturasi Baybarsning muvaffaqiyatli harbiy rahbar va taqvodor hukmdor sifatidagi obroʻsi uchun juda muhim edi.
Keyingi asrlarda masjid tashlab ketilgan va turli maqsadlarda qayta ishlatilgan. Napoleon Misrni bosib olganida (1798-1801) u Sulkowski qal’asi deb nomlangan harbiy qal’a va shtab-kvartira sifatida ishlatilgan.[2] Keyinchalik Muhammad Ali davrida (19-asrning birinchi yarmi) Senegal jamoasi uchun kazarma sifatida foydalanilgan. Keyinchalik sovun zavodi va novvoyxona sifatida foydalanilgan. Britaniya istilosi davrida u armiya ombori, keyin esa qassobxona sifatida ishlatilgan.[3] Masjid soʻnggi yillarda tashlandiq va foydalanilmay qolgan, biroq hukumat tomonidan masjidni qayta tiklash boʻyicha yirik loyiha 2007-yilda boshlangan.
Arxitektura
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu kvadrat shaklli, gipostyle masjid, yaʼni ustunlar bilan mustahkamlangan tekis tomli inshootdir. Bugungi kunda masjid oʻzining asosiy xususiyatlaridan mahrum boʻlgan.[1] :123Masjidning uchta chiqib turuvchi kirish joyi bor, ularning eng kattasi gʻarbiy devorda; gʻarbiy va sharqiy yoʻlaklarning ikkalasida uchta ustun bor; janubda oltita, shimolda esa ikkita.[4] Masjid shaharning shimoli-gʻarbiy qismida joylashganligi sababli, uning orqa tomoni Qohiraga va shahardan kelgan barcha mehmonlarga qaratilgan.[1] :123Biroq, masjidni hatto orqadan ham mehrob (qibla devori oʻrtasida Makka yoʻnalishini belgilab beruvchi tokcha) oldidagi katta yogʻoch gumbazi bilan tanib turardi.[1] :124
Masjidning maqsurasi monarx uchun ajratilgan mehrob oldidagi yopiq maydon boʻlib, gumbaz ostida ayniqsa katta boʻlib, „masjid ichidagi avtonom ziyoratgohga oʻxshaydi“.[1] :124Gumbaz boʻyalgan, qibla devori ham daraxtlar va boshqa koʻkatlarni ifodalovchi marmar va shisha mozaikalar bilan bezatilgan.[1] :124Bu masjid Qohiradagi ablaqdan foydalanishning birinchi namunasidir, bu yerda toshda koʻrilgan chiziqli naqsh, keyinchalik butun shahar boʻylab Mamluk meʼmorchiligining mashhur bezakiga aylandi.
Mamluklarda binolarni muayyan diniy yoki tarixiy hodisalar bilan bogʻlash odatiy hol boʻlmasa-da, asl gumbaz Islomning gʻalabasini nishonlash va yangi Mamluklar hukmronligiga diniy qonuniylikni oʻrnatishga yordam berish uchun „salibchilar qalʼasidan olingan oʻljalarni“ oʻz ichiga olgan.[1] :17Bu qonuniylik, shuningdek, boshqa tarixiy taqvodor binolar va rejimlarning mavzularidan foydalangan holda yaratilgan; masalan, keel kamarlari, shuningdek, portal jabhalari, Fotimiylarning qurilish anʼanalari.[1] :65Minoralar, ilk mamluklar davridagi anʼanaga koʻra, engil gʻishtdan qurilgan va ehtimol, Zaviyat al-Humud minoralariga oʻxshash boʻlgan.[1] :77Tosh oʻymakorligi al-Hakim masjidi, al-Ahmar masjidi va boshqa maʼlum madrasa va maqbaralarni eslatadi.[1] :126Umuman olganda, masjid „Kayr anʼanalari“ uslibida qurilgan boʻlib, al-Hakim masjidiga juda koʻp oʻxshashliklar mavjud.[1] :126Bu tan olingan tuzilmalardan foydalanib, Baybars diniy mafkuraga sodiqlik va yuksak axloqiy obroʻ -eʼtiborni namoyon etdi, oʻzining qudrati va taqvodorligini koʻrsatdi. Fath qilingan binolarning elementlarini oʻzida mujassamlashtirgan holda, Baybars ham oʻzining gʻalabalarini nishonladi va haqiqatan ham uning buyukligini bugungi kunda ham Qohira chekkasidagi masjidi qoldiqlarida koʻrish mumkin
Qayta tiklash ishlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yillar davomida tashlab ketilgan va qisman vayronaga aylangan masjid 2007-yilda katta restavratsiya boshlangan. Tomi yoʻq boʻlib ketgan, ichi havo taʼsirida qolgan masjid oʻsimlik va oʻsimliklardan tozalandi. 2008-yilda yakunlangan birinchi bosqich masjid poydevorini mustahkamladi va er osti suvlarining inshootga oqib chiqishini toʻxtatdi. 2011-yilda restavratsiya ishlari davom etayotgan Misr inqilobi va rekonstruksiya uchun ishlatiladigan materiallarda topilgan muammolar tufayli toʻxtatildi.[5] Ish 2018-yilda qayta tiklandi.Ikkinchi bosqich masjid pollarini asfaltlash, tom, gumbaz va minorasini rekonstruksiya qilishdan iborat boʻldi. Oxirgi bosqichda uning bezaklari va minbar qayta tiklanadi, Qayta tiklash ishlarining byudjeti Misr hukumati va Qozogʻiston hukumati tomonidan toʻlangan (hozirgi Qozogʻistonda tugʻilgan Baybars sharafiga) 100 million Misr funt sterlingini tashkil etadi.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Masjidlar roʻyxati
- Afrikadagi masjidlar roʻyxati
- Misrdagi masjidlar roʻyxati
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 Doris Behrens-Abbouseif, "Cairo of the Mamluks: A History of the Architecture and its Culture, " London: I.B. Tauris and Co. Ltd., 2007.
- ↑ Williams, Caroline. Islamic Monuments in Cairo: The Practical Guide, 7th, Cairo: The American University in Cairo Press, 2018 — 295–297-bet.
- ↑ „Qantara - The Mosque of Baybars“. www.qantara-med.org. Qaraldi: 2021-yil 19-iyun.
- ↑ „Mosque of Sultan Al-Zahir Baybars“. Eternal Egypt.
- ↑ Reuters Staff.. „Egypt resumes restoration of historic al-Zahir Baybars mosque“ (en). Reuters (2018-yil 17-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 19-iyun.
Qoʻshimcha oʻqish
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Maqrizi.com
- Archnet.org (Wayback Machine saytida 2014-03-26 sanasida arxivlangan)