Alkadiyenlar

Alkadiyenlar — tarkibida ikki qoʻshbogʻ boʻlgan toʻyinmagan uglevodorodlar oʻta tez polimerlanish xususiyatiga ega. Eng oddiy vakili — divinil (qarang Diyen uglevodorodlar)

Qoʻsh bogʻlarning joylashishiga qarab alkadiyenlar quyidagi uch turga boʻlinadi:

1. Kumulyatsiyalangan yoki tutashgan diyenlar. Bu tor diyenlarda ikkala qoʻsh bogʻ ham bitta uglerod aioraiga birikkan boʻladi. Ularning birinchi vakili CH₂=C=CH₂ alien deb atalgani uchun, koʻpincha, kumulyatsi­yalangan diyenlar alien uglevodorodlar deb ham ataladi.
2. Konyugirlangan diyenlar yoki oralatma qoʻsh bogʻli diyenlar. Bu tupr diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ orasida bitta oddiy bogʻ joylashgan boʻladi. Masalan, CH₂=CH~CH=CH₂ divinil.
3. Ajratilgan qo 'sh bogʻli diyenlar. Bu tur diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ ikki va undan ortiq oddiy bogʻ bilan ajratilgan boʻladi:

I I

>C = C-(CH₂)n-C = C <

Nomenklaturaasi. Xalqaro oʻrinbosarli nimenklatura bilan atalganda diyenlar toʻyingan uglevodorodlarning hosilasi deb qaraladi, qoʻsh bogʻlarning oʻrni qoʻsh bogʻ tutgan uglerod atomining raqami bilan koʻrsatiladi va alkanlarning nomi oxiridagi -я oʻrniga -diyen soʻzi qoʻshib oʻqiladi. Baʻzan diyenlar tarixiy nomenklatura bilan ataladi. Quyida baʻzi diyenlarning tarixiy, ratsional va xalqaro oʻrinbosarli nomenklaturalar boʻyicha atalishi keltirilgan:

Tarixiy Ratsional Xalqaro oʻrin-

nomen- nomenkla- bosarli nomen­klatura tura klatura

H₂C=C=CH₂ alien 1,2-propadiyen

H₂C==CH—CH=CH, eritren divinil 1,3-butadiyen H₂C=CH-CH₂-CH₂-CH=CH₂ diallin 1,5-geksadiyen

Diyen uglevodorodlarning fizikaviy va kimyoviy xossalari. Diyen uglevodorodlarning fizikaviy xossalari 13-jadvalda keltirilgan.

Kumulyatsiyalangan va ajratilgan diyenJar kimyoviy xossalari jihatidan dlkcnlaiga yaqin. Ular biriktirish reaksiyalariga alkenlarkabi oson kirishadilar. Masalan:

Br

• H2 =C = CH₂ + Br₂ CH₂ — S = CH₂ +Br₂ -"CH₂ — C-CH₂^{[manba kerak]}

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil