Kontent qismiga oʻtish

Anatoliy Zahorodniy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Anatoliy Zahorodniy
Tavalludi 29-yanvar 1951-yil
Velyka Bahachka
Fuqaroligi Ukraina
Taʼlimi Xarkov universiteti

Anatoliy Glibovich Zahorodniy (ukraincha: Анатолій Глібович Загородній; 1951-yil 29-yanvarda tugʻilgan) ukrainalik nazariy fizik; NANU akademigi (2006-yildan beri), vitse-prezidenti (2011-2020) va Ukraina Milliy fanlar akademiyasining prezidenti (2020-yil oktyabridan)[1]. Ukraina MEA Nikolay Bogolyubov nomidagi Nazariy fizika instituti direktori (2002-yildan beri). Fizika-matematika fanlari doktori (1990), professor (1998), Fan va texnika sohasida Ukraina Davlat mukofoti laureati (2005), Ukrainada xizmat koʻrsatgan fan va texnika arbobi (2012). Ukraina Milliy xavfsizlik va mudofaa kengashi aʼzosi (2021-yil 20-yanvardan).

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

U 1951-yil 29-yanvarda Ukrainaning Poltava viloyati Velika Baxachka tumanining maʼmuriy markazi Velika Baxachka qishlogʻida tugʻilgan.

1972-yilda Xarkov davlat universitetining (hozirgi V. N. Karazin nomidagi Xarkov Milliy universiteti) radiofizika fakultetini tamomlagan[2]. 1978-yilda „Cheklangan plazmaning tebranishlari va emissiya spektrlari“ nomli fan nomzodi dissertatsiyasini himoya qilib, „Nazariy fizika“ yoʻnalishi boʻyicha fizika-matematika fanlari nomzodi ilmiy darajasini olgan. 1990-yilda „Cheklangan plazma-molekulyar sistemalarda elektromagnit tebranishlar“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini (fan doktori ilmiy darajasi) himoya qilgan va „Plazma fizikasi“ boʻyicha fizika-matematika fanlari doktori ilmiy darajasini olgan. 1997-yilda Ukraina Milliy Fanlar akademiyasining „Nazariy fizika, plazma fizikasi“ boʻlimi boʻyicha muxbir aʼzosi etib saylangan; 1998-yilda professor ilmiy unvoni berilgan. 2006-yilda Ukraina Milliy Fanlar akademiyasining akademigi etib saylangan. 2009—2011-yillarda akademiyaning bosh ilmiy kotibi; 2011-yildan 2020-yilgacha vitse-prezident, 2020-yildan Ukraina Milliy fanlar akademiyasining prezidenti[3].

Ilmiy hissasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilmiy ishlari asosan nazariy va matematik fizika, plazma nazariyasi, statistik fizika, kinetik hodisalar fizikasi va boshqa muammolariga bagʻishlangan[4].

Ivan Yakymenko va Yuriy Klimontovich bilan birgalikda Zaharodniy fazoviy chegaralangan plazma-molekulyar tizimlarning statistik nazariyasini ishlab chiqdi. Uning asosida plazma va molekulyar quyi tizimlarning oʻzaro taʼsirining bunday tizimlardagi elektromagnit tebranishlarga taʼsirini oʻrgandi[5]. U erkin va bogʻlangan zaryadlangan zarrachalarning chegaralangan plazma-molekulyar muhitda taqsimlanish funksiyalari uchun yangi kinetik tenglamalardan foydalanib, toʻqnashuv integrallarining aniq shaklini aniqladi hamda chegara sirtlarining muhit yaqinidagi elektronlar, ionlar va molekulalarning tarqalishiga taʼsirini koʻrib chiqdi. U plazma-molekulyar sistemalarda bremsstrahlung nazariyasini ishlab chiqdi. Bu nazariya zaryadlangan zarralar va molekulalar ishtirokidagi barcha mumkin boʻlgan sochilish jarayonlarini, shuningdek, elektron va molekulalarning kollektiv tebranishlar bilan tarqalishini hisobga oladi[6].

1980—1990-yillarda Oleksiy Sytenko bilan birgalikda u turbulent plazma holatiga barqaror statsionar plazmadagi tebranishlar nazariyasini suyuqlik tipidagi diffuziya-drift harakati bilan birlashtirdi. Bunday plazmaning dinamik shakl omillarini hisoblab chiqdi va ularning bunday plazmadagi keng koʻlamli turbulent harakatlar bilan bogʻliq xususiyatlarini oʻrgandi[6].

Keyingi tadqiqotlarda chang plazmasining kinetik tavsifiga va changlarning dinamik zaryadining oʻz-oʻzidan izchil shakllanishini hisobga olgan holda bunday plazmadagi elektromagnit tebranishlar nazariyasini ishlab chiqdi[7][8].

U chang plazmasining kinetik nazariyasini ishlab chiqdi. Statistik mexanikaning birinchi tamoyillari asosida u mikroskopik tenglamalar hamda changli plazma uchun Bogolyubov tenglamalari zanjirini yaratdi. Bu esa yangi fizik hodisalarning keng sinfini tushunish imkonini berdi. Xususan, u plazmadagi kukunlarning samarali oʻzaro taʼsir potentsiallarini hisoblashda kinetik yondashuvni taklif qildi va uni zaif ionlangan plazmadagi, shu jumladan tashqi maydonlar mavjudligida himoyalangan potensiallarni oʻrganishda qoʻlladi. Bundan tashqari, harakatlanuvchi kukun yaqinida plazmaning oʻziga xos qutblanishi ishqalanish koeffitsientini sezilarli darajada pasayishiga va hatto uning belgisining oʻzgarishiga (manfiy ishqalanish) olib kelishi mumkinligi koʻrsatdi[6][9][10].

U kukunlarning plazma toklari bilan dinamik zaryadlanishini hisobga olgan holda, kukun holidagi kuchsiz ionlangan plazmadagi elektromagnit tebranishlar nazariyasini ishlab chiqdi[11] [12].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Anatoliy Zahorodniy was elected President of the National Academy of Sciences of Ukraine, 08.10.2020.
  2. ↑ „V. N. Karazin Kharkiv National University (Official Site)“.
  3. ↑ „Zagorodny Anatoly G.“. www.nas.gov.ua. 2023-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-sentyabr.
  4. ↑ „Scopus preview - Zagorodny, Anatoly G. - Author details - Scopus“. www.scopus.com.
  5. ↑ Klimontovich Y. L., Wilhelmsson H., Yakimenko I. P., Zagorodny A. G. (1989). "Statistical theory of plasma-molecular systems". Phys. Reports 175 (5–6): 263–401. doi:10.1016/0370-1573(89)90054-9. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 P. P. J. M. Schram, Sitenko A. G., Trigger S. A., Zagorodny A. G. (2001). "Statistical theory of dusty plasmas: Microscopic equations and Bogolyubov-Born-Green-Kirkwood-Yvon hierarchy". Phys. Rev. E 63 (1 II): 016403. doi:10.1103/PhysRevE.63.016403. PMID 11304361. 
  7. ↑ Zagorodny A. G., Schram P. P. J. M., Trigger S. A. (2000). "Stationary velocity and charge distributions of grains in dusty plasmas". Phys. Rev. Lett. 84 (16): 3594–3597. doi:10.1103/PhysRevLett.84.3594. PMID 11019154. 
  8. ↑ Zagorodny A. G., Schram P. P. J. M., Trigger S. A. (2000). "ZagorodnStationary velocity and charge distributions of grains in dusty plasmas". Phys. Rev. Lett. 84 (16): 3594–3597. doi:10.1103/PhysRevLett.84.3594. PMID 11019154. https://research.tue.nl/nl/publications/stationary-velocity-and-charge-distributions-of-grains-in-dusty-plasmas(314b2b77-ca88-46de-82e8-de10b94953e0).html. 
  9. ↑ Bystrenko O., Zagorodny A. (2003). "Screening of dust grains in a weakly ionized gas: Effects of charging by plasma currents.". Phys. Rev. E 67 (6 2): 066403/1–066403/5. doi:10.1103/PhysRevE.67.066403. PMID 16241355. 
  10. ↑ Ilyin V., Procaccia I., Zagorodny A. (2010). "Stochastic processes crossing from ballistic to fractional diffusion with memory: Exact results.". Phys. Rev. E 81 (3): 030105. doi:10.1103/PhysRevE.81.030105. PMID 20365685. 
  11. ↑ Semenov I. L., Zagorodny A. G., Krivtsun I. V. (2013). "SIon drag force on a dust grain in a weakly ionized collisional plasma". Physics of Plasmas 20 (1): 013701. doi:10.1063/1.4773438. 
  12. ↑ Momot A. I., Zagorodny A. G., Momot O. V. (2019). "Electron density fluctuations in collisional dusty plasma with variable grain charge". Phys. Rev. E 99 (1): 013206. doi:10.1103/PhysRevE.99.013206. PMID 30780254.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Anatoliy_Zahorodniy&oldid=5242918" dan olindi