Armaniston — Fransiya munosabatlari
 | |
 Fransiya |
 Armaniston |
Armaniston va Fransiya oʻrtasidagi munosabatlar XII asrda Kilikiya Armaniston qirolligida fransuzlar va armanlar aloqa oʻrnatganidan beri mavjud. Armaniston va Fransiya oʻrtasida rasmiy diplomatik munosabatlar 1992-yil 24-fevralda oʻrnatilgan. Ikki mamlakat diplomatiya, madaniyat va harbiy sohalarda hamkorlik qilib kelayotgan munosabatlar juda yaxshi deb baholanadi. Ikki davlat oʻrtasidagi ijobiy munosabatlar tufayli 2006-yil Fransiyada Armaniston yili deb eʼlon qilindi[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻrta asrlarda
[tahrir | manbasini tahrirlash]
XI asrgacha franklar va armanlar ikki xalq orasidagi jismoniy masofa tufayli cheklangan aloqaga ega edilar. Biroq, ilgari Rim imperiyasi orqali armanlar va franklar oʻrtasida aloqalar mavjud boʻlgan. 554-yilda Kasilinum jangi paytida Sharqiy Rim imperiyasining arman generali Narses Franklar va ularning ittifoqchilari Alemanni Italiya yarim orolidan quvib chiqardi.
XI asrga kelib, armanlar Knyazlikni, keyin esa Oʻrta yer dengizi sohilida joylashgan, salib yurishlarida qatnashgan franklar va boshqa yevropaliklar uchun ochiq boʻlgan Kilikiya qirolligini tuzadilar. Armaniston Suriya va Falastinga qarshi yurishdan oldin salibchilar uchun soʻnggi xavfsiz nasroniy boshpana edi. Turklarning hududga kelishidan farqli oʻlaroq, franklarning kelishi arman yozuvchilari va boshqa ziyolilar tomonidan ijobiy talqin qilingan.
XII—XIII asrlarda Gʻarbiy Yevropa bilan, ayniqsa Franklar qirolligi bilan uzluksiz aloqalar Kilikiya Armanistonida katta ijtimoiy, madaniy va siyosiy oʻzgarishlarga yoʻl ochdi. Armanlar xristian katolikligining oʻz tarmogʻiga ega.
Kilikiya Armanistonini boshqargan oxirgi sulola (Luzinyanlar) franklardan boʻlgan. Armanistonning soʻnggi qiroli Leo VI Avliyo Denis Bazilikasida Charlz Martel, Lui XIV va boshqa koʻplab fransuz qirollari bilan birga dafn etilgan. Leo VI aslida u yerda dafn etilgan yagona chet ellik edi.
Usmonli imperiyasi doirasida aloqa
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Lyudovik XIV hukmronligi davrida Fransiya Milliy kutubxonasiga koʻplab arman qoʻlyozmalari qabul qilingan. Armancha belgilar koʻpincha klassik fransuz adabiyotida uchraydi. Monteskye, Volter, Russo va boshqa koʻplab mualliflar koʻpincha oʻzlarining bosh qahramonlarini ikkinchi darajali arman qahramonlari bilan aloqasi haqida gapirishgan.
Fransiyada Armanshunoslik Napoleon I tashabbusi bilan Sharq tillari maktabining arman boʻlimi tashkil etilgandan soʻng rivojlana boshlaydi.
Zamonaviy diplomatik munosabatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Armaniston va Fransiya oʻrtasida diplomatik munosabatlar 1992-yil 24-fevralda oʻrnatilgan. 2009-yil 2-oktyabrda Vigen Chitechian Armanistonning Fransiyadagi Favqulodda va Muxtor Elchisi etib tayinlangan[2]. 2010-yil 5-noyabr kuni Fransiya Respublikasining Armanistondagi Favqulodda va Muxtor Elchisi Anri Reyno Armaniston Prezidenti Serj Sarkisyanga ishonch yorliqlarini topshirdi. Shuningdek, 2011-yil 1-dekabrda Vardan Sirmakes Armanistonning Marseldagi Bosh konsuli etib tayinlangan[3].
2015-yilning 7-yanvar kuni Armaniston tashqi ishlar vaziri Eduard Nalbandyan Charlie Hebdo jurnalidagi otishma boʻyicha press-reliz eʼlon qilib, „Biz Parijdagi „Charlie Hebdo“ jurnali ofisida sodir etilgan terrorchilik harakatini keskin qoralaymiz“ va "bunday Ekstremistlarning dahshatli harakatlari hech qanday asosga ega emas va xalqaro hamjamiyatning terrorizmga qarshi kurashda kengroq birdamlik zarurligini yana bir bor isbotlaydi. Armaniston hukumati, shuningdek, „doʻst Fransiya xalqi, hukumati, „Charlie Hebdo“ jurnali tahririyati va qurbonlarning yaqinlariga hamdardlik va taʼziya izhor etadi“ degan edi.
Fransuz tilida soʻzlashuvchi aholisi juda oz boʻlsa-da, Fransiya bilan tarixiy aloqalari natijasida Armaniston 2018-yilda ikki yilda bir marta oʻtkaziladigan Frankofoniya sammitiga mezbonlik qilish uchun tanlangan[4]. Fransuz tili Yerevandagi Fondation Université Française en Arménie da oʻqitiladi.
Arman genotsidi
[tahrir | manbasini tahrirlash]XX asr boshlariga kelib, armanparast fransuzlar, agar ular hurmat qilinmasa, armanlar huquqlarini himoya qilishlarini eʼlon qilishdi. 1915-yil davomida fransuzlar oʻn minglab armanlarni oʻz mamlakatlariga qabul qilishdi. Fransiya armanistonliklar ular uchun xavfsiz boshpana edi. Fransiya ham armanlar uchun qutqaruv qayiqlarini yuborgan kam sonli davlatlardan biri boʻlgan. 53 kunlik qahramonona mudofaa jangidan soʻng Musa Dagʻning aholisi fransuzlar tomonidan qutqarilgan. Aholisi oxir-oqibat Livanda, asosan, Anjar shahriga kelib joylashadi.
1998-yilda Fransiya Milliy Assambleyasining „Fransiya 1915-yildagi arman genotsidini tan oladi“ degan rezolyutsiyasi qabul qilindi, bu esa Turkiyaning keskin eʼtiroziga sabab boʻldi[5].
Fransiya, shuningdek, armanlar genotsidini rasman tan olgan birinchi Yevropa davlatidir (2001).
2006-yilda Fransiya Milliy Assambleyasi armanlar genotsidini inkor etishni noqonuniy deb hisoblovchi qonun loyihasini yoqlab ovoz berganidan keyin Fransiya va Turkiya oʻrtasida keskinlik kuchaydi.
Fransiyadagi armanlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fransiya armanlari hozirda 250 000[6] dan 750 000[7] gacha orasida boʻlib, oʻzlarining madaniy kelib chiqishini fransuzlarga yaqin deb hisoblaydilar.
Sarian, Kochar, Issahakyan, Komitas va boshqa koʻplab arman yozuvchilari, rassomlari va musiqachilari Fransiyada ishlagan va vafot etgan. Fransuzlar ham, armanlar ham Sharl Aznavur va Anri Verneuil kabi kishilar bilan faxrlanadilar.
Doimiy diplomatik vakolatxonalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Armanistonning Parijda elchixonasi va Lion va Marselda bosh konsulliklari bor.
- Fransiyaning Yerevanda elchixonasi bor.
-
Armanistonning Parijdagi elchixonasi -
Fransiyaning Yerevandagi elchixonasi
Mamlakatni taqqoslash
[tahrir | manbasini tahrirlash] Armaniston
|
 Fransiya
| |
|---|---|---|
| Aholi | 3 262 200 | 67 087 000 |
| Hudud | 29 743 km 2 | 674 843 km 2 |
| Aholi zichligi | 108,4/km 2 | 116/km 2 |
| Poytaxt | Yerevan | Parij |
| Eng katta shahar | Yerevan — 1,121,900 kishi | Parij — 2 234 105 kishi |
| Hukumat | Unitar parlamentar respublika | Unitar yarim prezidentlik konstitutsiyaviy respublika |
| Rasmiy tillar | arman | fransuz |
| Hozirgi rahbar | Prezident Vahagn Xachaturyan Bosh vazir Nikol Pashinyan |
Prezident Emmanuel Makron Bosh vazir Elizabet Born |
| Asosiy dinlar | 99 % xristian, 1 % yazidiy | 58 % xristianlik, 31 % dinsizlar, 7 % islom, 1 % yahudiylik, 1 % buddizm, 2 % boshqalar |
| Etnik guruhlar | 97,9 % armanlar, 1,3 % yazidiylar, 0,5 % ruslar, 0,3 % boshqalar | 86 % fransuzlar, 7 % boshqa yevropaliklar, 7 % Shimoliy Afrika, boshqa Sahroi Kabir afrikaliklari, Hindixitoy, Osiyo, Lotin Amerikasi va Tinch okeani orollari. |
| YaIM (nominal) | 10,106 milliard AQSh dollari (jon boshiga 3032 AQSh dollari) | 2,590 trillion AQSh dollari, aholi jon boshiga 43,550 AQSh dollari |
| YaIM (PPP) | 17,941 milliard dollar (jon boshiga 5,384 dollar) | 2,846 trillion dollar, aholi jon boshiga 39,932 dollar |
| Harbiy xarajatlar | 312 000 000 dollar (YaIMning 4,2 %) | 62,5 milliard dollar |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Armenia“. Diplomatie.gouv.fr (2017-yil 1-mart). Qaraldi: 16-noyabr 2017-yil.
- ↑ „France - Embassies - Ministry of Foreign Affairs of Armenia“. Mfa.am. 2015-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-noyabr 2017-yil.
- ↑ „Franck Muller CEO to become Armenia's Consul General in Marseilles“. Mediamax.am. Qaraldi: 16-noyabr 2017-yil.
- ↑ Leblanc, Daniel. „Prime Minister Trudeau has last shot to help Michaëlle Jean stay on as Francophonie leader“. Globe and Mail. The Globe and Mail Inc. (9-oktabr 2018-yil). Qaraldi: 9-oktabr 2018-yil.
- ↑ Jones, Adam. Genocide: A Comprehensive Introduction, 2010 — 170-bet.
- ↑ Thon, Caroline. Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success. Berlin: LIT Verlag Münster, 2012 — 25-bet. ISBN 978-3-643-90226-9.
- ↑ Taylor, Tony. Denial: history betrayed. Carlton, Victoria: Melbourne University Publishing, 2008 — 4-bet. ISBN 978-0-522-85482-4.