Aylanmoq
Aylanmoq (feʼl) — Alisher Navoiy „Muhokamat ul-lugʻatayn“ asarida alohida taʼkidlagan yuzta feʼlning oʻn sakkizinchisi[1]. Bu feʼlning asli qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, doira shaklida harakat qil maʼnosini anglatgan „ay-“ feʼliga eski oʻzbek tilida takror maʼnosini ifodalovchi „-la“ va oʻzlik maʼnosini ifodalovchi „-n“ qoʻshimchalari qoʻshib hosil qilingan. Aylanmoq feʼli Navoiy asarlarida turli maʼnolarda qoʻllangan:
1) aylanmoq, buralmoq; yon atrofida yurmoq:
Ikki parvonaki, bir shamʼ ustiga aylansalar,
Gah muvofiq, gah muxolif, shak yoʻq oʻlmoq muhtariq.
(„Favoyid ul-kibar“, 310-gʻazal)[2]
2) kezmoq; hozir boʻlmoq:
To buzugʻ koʻnglum aro zulfung xayoli aylanur,
Ajdahoyedurki, bir vayrona ichra toʻlgʻonur.
(„Favoyid ul-kibar“, 139-gʻazal)[2]
3) oʻzgarmoq:
…bu adolat avjining toʻlun oyigʻa kamlik yuzlanmasun va bu saltanat burjining xurshidi olamoroyi kamol darajasidin aylanmasun. („Majolis un-nafoyis“, 8-majlis)[3]
4) qaytmoq, yuz oʻgirmoq:
…oʻz aqidalaridin aylanib, faqirning aqidasigʻa keldilar. („Xamsat ul-mutahayyirin“, 1-maqolat)[4]
5) oʻgirilmoq, burilmoq:
Tavajjuh haq subhonahu taologʻa yuzlanmak va ul yon aylanmoqdur va xalqdin taalluq torini uzub, anga ulanmoqdur. („Mahbub ul-qulub“, 86-tanbeh)[5][6]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
|
Bu maqolada boshqa til boʻlimlariga ishorat yoʻq. Siz ularni topib va ushbu maqolaga qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz mumkin. |