Kontent qismiga oʻtish

Koʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(BIMSTECdan yoʻnaltirildi)
Emblemasi
Emblema:
Koʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusi
Atamasi: Koʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusi
Asl atamasi: inglizcha: Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation
Rasmiy tili: inglizcha
Aʼzo mamlakatlar: Bangladesh bayrogʻi Bangladesh

Butan bayrogʻi Butan Hindiston bayrogʻi Hindiston Burma bayrogʻi Myanma Nepal bayrogʻi Nepal Shri Lanka bayrogʻi Shri Lanka Tailand bayrogʻi Tailand

Kotibiyat: Dakka, Bangladesh[1]
Tahkilot Bosh kotibi: Tenzin Lekphell

Butan bayrogʻi Butan [2]

Raislik: Shri Lanka bayrogʻi Shri Lanka (2018-yil sentabrdan buyon)[3]
Asos solingan: 6-iyun, 1997-yil (27 yil avval) (1997-06-06)
Maydoni: 4,876,941
Aholisi: 1,723,388,648[4]
Zichligi: 353.37
YIM: US$15.08 trillion[5]
YIM: 2022-yil nominal-$4.64 trillion[5]
Veb Sayt: bimstec.org

Koʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusi (KTTIHBKT; inglizcha: BIMSTEC) Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyoning yetti davlatidan iborat xalqaro tashkilot boʻlib, ushbu tashkilot mamlakatlarida umumiy hisobda 1,73 milliard kishi istiqomat qiladi. Umumiy yalpi ichki mahsuloti 4,4 trillion AQSH dollarini tashkil etadi (2022-yil)[6]. KTTIHBKT aʼzo davlatlar — Bangladesh, Butan, Hindiston, Myanma, Nepal, Shri-Lanka va Tailand[7] — Bengal koʻrfaziga qaram davlatlar qatoriga kiradi.

Hamkorlikning oʻn toʻrtta ustuvor sektori aniqlandi va ushbu sektorlarga eʼtibor qaratish uchun bir nechta KTTIHBKT markazlari tashkil etildi[8]. KTTIHBKTda erkin savdo shartnomasi muzokaralari olib borilmoqda (taxminan 2018-yil).

Rahbarlik mamlakat nomlari alifbo tartibida almashtiriladi. Doimiy kotibiyat Bangladeshning Dakka shahrida joylashgan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1997-yil 6-iyunda Bangkokda BHShT-IH (Bangladesh, Hindiston, Shri-Lanka va Tailand iqtisodiy hamkorligi) nomi ostida yangi submintaqaviy guruh tashkil etildi[9][10]. 1997-yil 22-dekabrda Bangkokda boʻlib oʻtgan maxsus vazirlar yigʻilishiga Myanma qoʻshilganidan soʻng, guruh „BHMShT-IH“ (Bangladesh, Hindiston, Myanma, Shri-Lanka va Tailand Iqtisodiy Hamkorligi) deb oʻzgartirildi. 1998-yilda Nepal kuzatuvchiga aylandi. 2004-yil fevral oyida Nepal va Butan toʻliq aʼzo boʻlishdi[11].

2004-yil 31-iyulda boʻlib oʻtgan birinchi sammitda guruh KTTIHBKT yoki „Koʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusi“ deb oʻzgartirildi[12].

Maqsad

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bengal koʻrfazi qirgʻoqlari boʻylab Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari oʻrtasida texnologik va iqtisodiy hamkorlik boʻyicha KTTIHBKTning 16 ta asosiy sektori mavjud.

  1. Savdo va investitsiyalar;
  2. Transport va aloqa;
  3. Energiya;
  4. Turizm;
  5. Texnologiya;
  6. Baliqchilik;
  7. Qishloq xoʻjaligi;
  8. Jamoat salomatligi;
  9. Qashshoqlikni yumshatish;
  10. Terrorizm va transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurash;
  11. Atrof-muhit va tabiiy ofatlarni boshqarish;
  12. Odamlar oʻrtasidagi aloqa;
  13. Madaniy hamkorlik;
  14. Iqlim oʻzgarishi[13].

2005-yilda Dakkada boʻlib oʻtgan 8-Vazirlar yigʻilishida 7 dan 13 gacha sektorlar qoʻshilgan boʻlsa[14], 2008-yilda Nyu Delida boʻlib oʻtgan 11-Vazirlar yigʻilishida 14-sektor qoʻshilgan[15].

Aʼzo davlatlar har bir sektor boʻyicha yetakchi davlatlar sifatida belgilangan.

  • Taʼlim kasbiy va texnik sohalarda oʻquv va ilmiy-tadqiqot vositalari bilan taʼminlash uchun bir-birlari bilan hamkorlikni taʼminlaydi
  • Umumiy manfaatlarga ega boʻlgan iqtisodiy, ijtimoiy, texnik va ilmiy sohalarda faol hamkorlik va oʻzaro yordamni ragʻbatlantirish
  • Aʼzo mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy oʻsishini oshirishga yordam beradi.

Doimiy kotibiyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dakkadagi KTTIHBKT Doimiy Kotibiyati 2014-yilda ochilgan va Hindiston uning xarajatlarining 32 foizini tashkil qiladi[16]. KTTIHBKTning hozirgi Bosh kotibi butanlik elchi Tenzin Lekphell[17] va sobiq Bosh kotib bangladeshlik M Shahidul Islom edi. Birinchi Bosh kotib shri-lankalik Sumit Nakandala edi[18].

Raislik

[tahrir | manbasini tahrirlash]
MaldivBangladeshButanNepalShri LankaHindistonMyanmarThaylandKambodjaLaosVetnamBruneyIndoneziyaMalayziyaFilippinSingapurAfg'onistanPokistanTurkmanistanEranOzarbayjonQozog'istonO'zbekistonQirg'izistonTojikistonXitoyRossiyaTurkiyaYaponiyaMongoliyaJanubiy KoreyaBahraynQuvaytUmmonQatarSaudiya ArabistoniBAASouth Asian Association for Regional CooperationKoʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusiMekong–Ganga CooperationJanubi-Sharqiy Osiyo davlatlari uyushmasiShanxay hamkorlik tashkilotiTurkiy davlatlar tashkilotiIqtisodiy hamkorlik tashkilotiGulf Cooperation CouncilOsiyo hamkorlik muloqoti
Turli Osiyo mintaqaviy tashkilotlari o'rtasidagi munosabatlarni ko'rsatuvchi bosiladigan euler diagramma v • d • e

KTTIHBKT raislik uchun alifbo tartibidan foydalanadi. KTTIHBKT raisligi Bangladeshdan (1997—1999) boshlab almashildi[19].

Aʼzo davlatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mamlakatlar Davlat rahbari Hukumat rahbari Bosh ijrochi Aholi Nominal YaIM / milliard AQSh$[20] Jahon banki SAARC
 Bangladesh Abdul Hamid, Bangladesh Prezidenti Sheikh Hasina, Bangladesh Bosh vaziri Bosh Vazir 169,356,251 396.543 Green tickY Green tickY
 Butan Jigme Khesar Namgyel Wangchuk, Butan qiroli Lotay Tshering, Butan Bosh vaziri Bosh Vazir 777,486 2.653 Green tickY Green tickY
 Hindiston Droupadi Murmu, Hindiston Prezidenti Narendra Modi, Hindiston Bosh vaziri Bosh Vazir 1,407,563,842 3,534,743 Green tickY Green tickY
 Myanma Myint Sve, Myanma prezidenti vazifasini bajaruvchi Min Aung Xlaing, Myanma Bosh vaziri Bosh vazir 53,798,084 69.262 Green tickY Red XN
   Nepal Bidhya Devi Bhandari, Nepal Prezidenti Sher Bahadur Deuba, Nepal Bosh vaziri Bosh Vazir 30,034,989 36.315 Green tickY Green tickY
 Shri Lanka Ranil Wickremesinghe, Shri-Lanka Prezidenti Dinesh Gunawardena, Shri-Lanka Bosh vaziri Prezident 21,773,441 81.934 Green tickY Green tickY
 Tailand Vajiralongkorn (Rama X), Tailand qiroli Prayut Chan-o-cha, Tailand Bosh vaziri Bosh Vazir 71,601,103 522.012 Green tickY Red XN

Aʼzo davlatlar rahbarlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Liderlar davlat yoki hukumat boshliqlari boʻlib, ular konstitutsiyaga koʻra mamlakat hukumatining bosh ijrochi organi hisoblanadi.

KTTIHBKT ustuvor tarmoqlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saʼy-harakatlarga yetakchilik qilish uchun tayinlangan yetakchi davlatlar bilan 14 ta ustuvor yoʻnalish belgilandi[21]: Tashkilot hamkorlikning 15 ta ustuvor yoʻnalishiga ega, jumladan:

  1. Savdo va investitsiyalar;
  2. Transport va aloqa;
  3. Energetika;
  4. Turizm;
  5. Texnologiya;
  6. Baliqchilik;
  7. Qishloq xoʻjaligi;
  8. Sogʻliqni saqlash;
  9. Qashshoqlikka qarshi kurash;
  10. Terrorizm va transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurash;
  11. Atrof-muhit va tabiiy ofatlarni boshqarish;
  12. Odamlar oʻrtasidagi aloqa;
  13. Madaniy hamkorlik;
  14. Iqlim oʻzgarishi;
  15. Moviy iqtisodiyot.
Ustuvor hudud Yetakchi mamlakat Markaz Izohlar
Transport va aloqa Hindiston bayrogʻi Hindiston
Turizm KTTIHBKT turizm axborot markazi, Dehli
Terrorizmga qarshi kurash va transmilliy jinoyat Toʻrt kichik guruh: razvedka almashish — Shri-Lanka (yetakchi),
Terrorni moliyalashtirish — Tailand,
Yuridik — Myanma,
Huquqni muhofaza qilish va giyohvandlik —  Myanma
Atrof-muhit va tabiiy ofatlarni boshqarish KTTIHBKT ob-havo va iqlim markazi, Noida
Energiya  Myanma KTTIHBKT energiya markazi, Bangaluru KTTIHBKT Grid Interconnection Memorandumi 2014-yilda imzolangan[22][23].
Jamoat salomatligi  Thailand Hindistondagi KTTIHBKT anʼanaviy tibbiyot tarmogʻi
Qishloq xoʻjaligi  Myanma
Savdo va investitsiyalar  Bangladesh
Texnologiya  Sri Lanka
Baliqchilik  Thailand
Odamlar oʻrtasidagi aloqa  Thailand
Qashshoqlikni yumshatish    Nepal
Iqlim oʻzgarishi  Bangladesh
Madaniy hamkorlik  Bhutan Hindiston tomonidan 1200 ITEC stipendiyalari

2022-yil 30-martda boʻlib oʻtgan virtual KTTIHBKT Kolombo sammitida hamkorlik tarmoqlari sonini noqulay 14 tadan boshqariladigan 7 tagacha qisqartirish, qayta tashkil etish va rekonstruksiya qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi.

  1. Savdo, investitsiyalar va rivojlanish — Bangladesh;
  2. Atrof-muhit va iqlim oʻzgarishi — Butan;
  3. Xavfsizlik va energiya — Hindiston;
  4. Qishloq xoʻjaligi va oziq-ovqat xavfsizligi — Myanma;
  5. Odamlar bilan aloqa — Nepal;
  6. Fan, texnologiya va innovatsiyalar — Shri-Lanka;
  7. Ulanish — Tailand[24].

KTTIHBKT erkin savdo shartnomasi (KESHDSh)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

KTTIHBKT Erkin Savdo Hududi Doimiy Shartnomasi (KESHDSh; inglizcha: BIFTAFA) barcha aʼzo davlatlar tomonidan tomonlarga savdo va investitsiyalarni ragʻbatlantirish, KTTIHBKT mamlakatlari bilan savdo qilish va ularga yuqori darajada sarmoya kiritish uchun investitorlarni jalb qilish maqsadida imzolangan. Keyinchalik, tovarlar va xizmatlar savdosi, investitsiyalar, iqtisodiy hamkorlik, savdoni osonlashtirish va kam rivojlangan mamlakatlarga texnik yordam koʻrsatish sohalarida muzokaralar olib borish maqsadida doimiy rais sifatida Tailandda "Savdo muzokaralari qoʻmitasi" (SMQ; inglizcha: TNC) tuzildi. Tovarlar savdosi boʻyicha muzokaralar yakunlangach, SMQ xizmatlar savdosi va investitsiyalar boʻyicha muzokaralarni davom ettiradi[25].

2019-yil 7 va 8-noyabr kunlari Hindistonning Visakxapatnam shahrida birinchi KTTIHBKT portlar konklavi sammiti boʻlib oʻtdi[26]. Ushbu sammitning asosiy maqsadi dengiz oʻzaro taʼsirini kuchaytirish, port orqali ulanish tashabbuslari va aʼzo mamlakatlar oʻrtasida ilgʻor tajriba almashish uchun platforma yaratishdir.

2022-yilda sammitda mintaqaviy va ichki aloqalar uchun asos boʻladigan transport aloqasi bosh rejasi deklaratsiyasi qabul qilindi.

Osiyo taraqqiyot banki (OTB) bilan hamkorlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo taraqqiyot banki (OTB) 2005-yilda 2014-yilda yakunlangan „KTTIHBKT Transport infratuzilmasi va logistika tadqiqotlari“ (KTILT) boʻyicha hamkor boʻladi[27].

KTTIHBKT sammitlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hindistonning Nyu Deli shahridagi ikkinchi sammit
Myanmaning Neypido shahrida uchinchi sammit
Son Sana Mezbon mamlakat Mehmon shahar
1 2004-yil 31-iyul  Tailand Bangkok
2 2008-yil 13-noyabr  Hindiston Nyu Deli
3 2014-yil 4-mart  Myanma Neypido[28]
4 2018-yil 30-31-avgust    Nepal Katmandu[29][30][31]
5 2022-yil 30-mart  Shri Lanka Kolombo (Virtual uchrashuv)[32]

Loyihalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Sohilda tashish
  • Elektr tarmoqlarini oʻzaro bogʻlash
  • Mintaqaviy ofatlar monitoringi va ogohlantirish tizimi
  • Yoʻl va temir yoʻl — Sharqqa ulanish loyihalari[33].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Nepal unlikely to host fourth 'Bimstec' summit this year“. Business Standard India (2016-yil 3-iyun). Qaraldi: 2016-yil 17-dekabr.
  2. ↑ „Tenzin Lekphell begins journey as BIMSTEC Secretary General“. UNB (2020-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 19-yanvar.
  3. ↑ „BIMSTEC summit ends with Oli presenting Kathmandu declaration“ (2018-yil 31-avgust). Qaraldi: 2018-yil 31-avgust.
  4. ↑ „World Urbanization Prospects — Population Division — United Nations“. un.org. 2015-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-fevral.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Report for Selected Countries and Subjects“. imf.org.
  6. ↑ BIMSTEC
  7. ↑ „Regional economic integration in the Bay of Bengal“ (2016-yil 25-fevral).
  8. ↑ „Energy“ (en-US). bimstec.org. 2017-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 6-dekabr.
  9. ↑ Haidar, Suhasini. „BIMSTEC a sunny prospect in BRICS summit at Goa“ (en-IN). The Hindu (2016-yil 15-oktyabr). Qaraldi: 2016-yil 16-oktyabr.
  10. ↑ „BRICS Summit 2016: BIMSTEC members have economic opportunities to share, said Narendra Modi“. The Economic Times. Qaraldi: 2016-yil 16-oktyabr.
  11. ↑ „Bimstec Members in 2021“.
  12. ↑ See for a detailed historical account of the founding and evolution of BIST-EC and BIMST-EC e.g.
  13. ↑ „BIMSTEC Working Bodies“.
  14. ↑ „/5th-bimstec-summit-in-january-dhaka-emphasises-expediting-consolidating-cooperation-1954785“.
  15. ↑ „daily-updates/daily-news-analysis/4th-bimstec-summit-2018“.
  16. ↑ „Area of cooperation“. 2017-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-dekabr.
  17. ↑ „/category/Bangladesh/tenzin-lekphell-begins-journey-as-bimstec-secretary-general/60073“.
  18. ↑ „en/national/news/1“.
  19. ↑ „Third BIMSTEC Summit Declaration“. Qaraldi: 2014-yil 12-mart.
  20. ↑ „World Economic Outlook Database, October 2019“. IMF.org. International Monetary Fund (2019-yil 15-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 3-sentyabr.
  21. ↑ „BIMSTC sectors“. 2017-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-avgust.
  22. ↑ „India Cabinet Approves Signing of BIMSTEC Power Grid Pact | News | South Asia Subregional Economic Cooperation“ (en-US). www.sasec.asia. Qaraldi: 2017-yil 6-dekabr.
  23. ↑ „Nepal to join BIMSTEC Grid Interconnection“ (en). 2018-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 6-dekabr.
  24. ↑ „/research/bimstec-summit-2022-conversations/“.
  25. ↑ „Bimstec committee mulls free trade deal in Dhaka“ (2018-yil 13-noyabr). 2019-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 30-mart.
  26. ↑ „First BIMSTEC Conclave of Ports, Vishakhapatnam (November 7-8, 2019)“.
  27. ↑ BIMSTEC Transport Infrastructure and Logistic Study
  28. ↑ „BIMSTEC Summit“. Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation. 2017-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 17-dekabr.
  29. ↑ „Nepal proposes dates for Bimstec Summit“. Business Standard India (2018-yil 5-iyun). Qaraldi: 2018-yil 1-iyul.
  30. ↑ „4th BIMSTEC Summit: Kathmandu Declaration adopted by Member States“ (2018-yil 31-avgust). Qaraldi: 2018-yil 31-avgust.
  31. ↑ „/wp-content/uploads/2018/08/Fourth-BIMSTEC-Summit-Declaration-final.pdf“.
  32. ↑ „5th BIMSTEC Summit, Sri Lanka (March 30, 2022)“. mea.gov.in. Qaraldi: 2022-yil 28-mart.
  33. ↑ „bimstec-bridge-to-south-asia-and-south-east-asia“.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Koʻp_tarmoqli_texnik_va_iqtisodiy_hamkorlik_uchun_Bengal_koʻrfazi_tashabbusi&oldid=3815235" dan olindi