Bahoiy dinida Xudo
Bahoiylikda Xudo tushunchasi, butun borliqning manbai boʻlmish „anglab boʻlmaydigan mohiyat“dan iboratdir va Uni insoniy fazilatlarni idrok etish orqali bilish mumkin. Bahoiy Eʼtiqodi monoteizm va dispensatsionizm anʼanalariga amal qilib, Xudoning jismoniy shakli yoʻqligiga, ammo vaqti-vaqti bilan ruhiy tarbiya manbalari boʻlgan inson qiyofasidagi ilohiy elchilarni yuborib turishiga ishonadi. Boshqa bir maʼnoda, Bahoiylarning Xudo haqidagi taʼlimoti panenteistik ham boʻlib, jamiyki narsalarda Xudoning alomatlarini koʻradi, lekin Xudoning realligini moddiy dunyodan yuksak deb biladi.[1][2]
1921-1957 yillardagi din rahbari boʻlgan Shogʻiy Effendi Xudoni „shaxsiyatly Xudo, anglab boʻlmaydigan, erishib boʻlmaydigan, barcha Zuhurlarning manbai, abadiy, hamma narsani biluvchi, hamma joyda mavjud va qudratli“ deb taʼriflagan.[3]
Bahoiy taʼlimotiga koʻra, Xudo insoniyatga Oʻz irodasi va maqsadini inson tarixi davomida dinlarga asos solig kelgan paygʻambarlar va elchilar boʻlmish „Xudoning Mazharlari“ deb nomlanuvchi vositachilar orqali yetkazadi. Ushbu Mazharlarni qabul qilish odamlarga Xudoga yaqinlashish va ruhiy taraqqiyotga erishish imkonini beradi.
Bahoiylar Xudoning insoniy yoki jismoniy shakli borligiga ishonishmaydilar; Bahoiy oyatlarida erkak olmoshlaridan foydalanish jinsga aloqador boʻlmay, balki anʼanaviy tarzda qoʻllanadi. Bitiklarda Xudoga murojaat qilish uchun turli ismlar qoʻllanilgan, ular ichida eng ulugʻi sifatida arabcha „Shonli“ yaʼni „Baho“ ishlatiladi.
Xudo
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bahoiylar Xudoni jamiyki mavjudlikning yaratilishining mas’uli deb biladilar.[4] Taʼlimot gʻoyalari yagona Xudo borligini va uning mohiyatini jismoniy mavjudot olam nuqtai nazaridan mutlaqo tushunib boʻlmasligini va shuning uchun uning haqiqatini butunlay anglash imkonsiz ekanlligini taʼkidlaydilar.[5] Shunday qilib, tarix davomida insoniyat ega boʻlgan Xudo haqidagi barcha tushunchalar, inson ongi tasavvurining samarasi boʻlib, Uning asl mohiyatini aks ettirmaydi.[6]
Xudoning mohiyatini angle yetish idrokdan yiroq boʻlsa-da, ilohiy elchilarning vositachiligi orqali bilimning subordinatsiya shakli mavjud boʻlib, ular „Xudoning Mazharlari“ deb nomlanadi.[7] Xudoning Mazharlari tarixning maʼlum bir davridagi insoniyat uchun Xudoning irodasi va maqsadini aks ettiruvchi taʼlimotlarni ochib beradi.[8][9] Ushbu Mazharlarni tan olish orqali insoniyat oʻzining yaratuvchisini bilish va sevishdek oʻziga xos maqsadini amalga oshirishi mumkin.[10] Bahoiy taʼlimotida aytilishicha, ibodat, muqaddas bitiklarni oʻrganish, maqtovga sazovor fazilatlarni rivojlantirish va insoniyatga xizmat qilish orqali Xudo bilan yaqinroq munosabatlarni rivojlantirish mumkin.[11][12]
Garchi inson madaniyati va dinlar Xudo va Uning tabiati haqidagi tushunchalarda bir-biridan farq qilsa-da, Bahoiylar ular baribir yagona bir zotga ishora qiladi, deb ishonishadi.[4] Tafovutlar, murosasiz deb hisoblanish oʻrniga, turli dinlar paydo boʻlgan jamiyatlarning turli ehtiyojlarini maqsadli ravishda aks ettiradi deb qaraladi. Shunday qilib, biron bir eʼtiqod va u bilan bogʻliq boʻlgan Xudo tushunchasi, oʻzining asl ijtimoiy konteksti nuqtai nazaridan boshqasidan ustun deb hisoblana olmaydi; holbuki, soʻnggi dinlar mahalliy, mintaqaviy yoki global tsivilizatsiyaning oʻzgaruvchan ehtiyojlari talab qilganidek, Xudo haqidagi yanada taraqqiy etgan tushunchani oʻrgatishi mumkin. Shunday qilib, Bahoiylar dunyo dinlarini yagona eʼtiqod tarixidagi boblar deb bilishadi, ular Xudoning Mazharlari tomonidan izchil va bosqichma-bosqich nozil qilingan. [13] Bahoulloh bu haqda shunday yozadi:
Jamiyki hamdlar Ollohning birligiga va jamiyki shon-sharaf Unga, olamning beqiyos va ulugʻvor hukmdori, mustagʻniy Rabbga, U butkul yoʻqlikdan jamiyki ashyolarning javharini yaratdi, Oʻz ijodining eng nafis va nozik unsurlarini yoʻqdan bor etdi, U Oʻz mavjudotlarini yiroqlik xorligidan va nihoyat mahv boʻlib ketish xavfidan qutqarib, ularni Oʻz bezavol shavkatining saltanatiga qabul qildi. Uning barchani qamrab olguvchi inoyati, keng qamrovli marhamatidan boshqa biron bir narsa bunga erisha olmagay.[14]
Bahoiy bitiklari aql, iroda va maqsad kabi qobiliyatlarga ega boʻlgan shaxsiyatly xudo haqida oʻrgatsa-da, bu inson yoki jismoniy shaklni anglatmasligini aniq taʼkidlaydi.[15][16] Muqaddas Kitobda Xudo erkak olmoshlari bilan tilga olingan boʻlsa-da, bu jinsga ishora boʻlmay, anʼanaga rioyadir.[17] 20-asrning birinchi yarmida Bahoiy dinining rahbari boʻlgan Shavqiy Effendi Xudoni yetishib boʻlmaydigan, hamma narsani bilguvchi, qudratli, shaxsona va idrokli deb taʼriflagan va panteistik, antropomorfik va mujassamlashgan aqidalarni rad etgan.[15]
Xudoning Mazharlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Asosiy maqol: Xudoning Mazharlari (Bahoiylik)
Bahoiylar Xudo Oʻz irodasini dunyoda zamon ehtiyojlarini aks ettiruvchi dinni oʻrnatgan „Xudoning Mazharlari“ deb ataladigan qator izchil ilohiy elchilar orqali insoniyatga bildiradi, deb hisoblashadi.[18] Tarix davomida Xudoning namoyon boʻlishi Krishna, Zardusht, Budda, Muso, Masih va Muhammad kabi Mazharlarni oʻz ichiga olgan. Bahoiylarga binoan, Bahoʻulloh bu Mazharlarning eng oxirgisidir.[19]
Xudoning Mazharlari Xudoning ilohiy sifatlarini aks ettiruvchi ilohiy koʻzgularga oʻxshash boʻlib, mujassam boʻlmagan holda Xudoning jihatlarini ochib beradi.[20] Ushbu murabbiylar orqali insonlar ruhan yuksalib, Xudoga yaqinlasha oladilar.[21] Bu borada Bahoulloh aytadi:
Ey, Ollohning birligiga iymon keltirganlar, toki Uning Amri Mazharlari orasida yoki ular keltirgan Zuhurlarni tarannum etgan belgilar orasida farq oʻtkazish vasvasasiga tushib qolishdan ehtiyot boʻlinglar. Gar siz ushbu haqiqatni tushunib, unga ishonganlardan boʻlsangiz, bu, darhaqiqat, Ilohiy Birlikning asl maʼnosidir. Qolaversa, ishonchingiz komil boʻlsinki, ushbu Olloh Mazharlaridan har birining ishi va harakati, yoʻq, hatto har neki ularga taaluqli boʻlsa va har neki ular kelajakda Ular tomonidan namoyon etiladigan boʻlsa, hammasi Olloh tomonidan belgilab qoʻyilgan va Uning irodasining aksidir.[22]
Xudoning ismlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bahoiy oyatlarida Xudoga Kuchli, Qudratli, Hikmatli, Beqiyos, Rahmli, Yordamchi, Ulugʻvor, Hamma narsani biluvchi va Hammani Sevuvchi kabi turli unvon va sifatlar bilan murojaat qilinadi.[23][24] Bahoiylar Xudoning barcha ismlari ichida eng buyugi „Eng Shonli“ yoki arabcha Baho ekanligiga ishonishadi. Baho quyidagi ism va iboralarning oʻzagi boʻlib: salomlashganda Alloh-u-Abho (Olloh eng Shonlidir), zikr Yo Bahoul-Abho (Yo Shonlilar Shonlisi), Bahoulloh (Ollohning Shon-shuhrati) va Bahoiy (Bahoning izdoshi).[25] Ular qoʻllanilayotgan tildan qatʼi nazar, arab tilida ifodalanadi (qarang: Bahoiy ramzlari).[26]
Shuningdek qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bahoiylik eʼtiqodi va dinning birligi
- Xudo haqidagi tushunchalar
- Axloqiy monoteizm
- Xudoning mavjudligi
- Ibrohim dinlarida Xudo
- Xristianlikda Xudo
- Yahudiylikda Xudo
- Islomda Xudo
- Bahoiy dinidagi ibodat
Iqtiboslar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Momen, Moojan (2003). „The God of Baháʼu’lláh“. The Bahaʼi Faith and the World’s Religions. Oxford, UK: George Ronald. pp. 1–38.
- ↑ Stockman, Robert (2013). Baháʼí Faith: A Guide For The Perplexed. New York, NY: Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-4411-8781-9.
- ↑ Effendi, Shoghi (1944). God Passes By. Wilmette, Illinois, USA: Baháʼí Publishing Trust. ISBN 9781508530732.
- ↑ 4,0 4,1 Hatcher & Martin 1985, s. 125
- ↑ Momen 1988
- ↑ Momen 1997
- ↑ Adamson 2007, ss. 186–188
- ↑ Hatcher & Martin 1985, ss. 21, 171
- ↑ Smith 2008, ss. 107–108
- ↑ Smith 2008, s. 111
- ↑ Smith 2008.
- ↑ Hayes et al. 2006.
- ↑ Fathea'zam 2002.
- ↑ Hatcher, William S.; Martin, Douglas (1985). The Baháʼí Faith (PDF). San Francisco: Harper & Row. ISBN 9780060637934.
- ↑ 15,0 15,1 Smith 2008, s. 106
- ↑ McLean & Lee 1997, s. 67,78
- ↑ Research Department of the Universal House of Justice (2002). The Use of the Masculine Gender in the Bahá'í Writings.
- ↑ Fathea'zam 2002, ss. 14–21
- ↑ Palmer, David; Tavangar, Temily (2021). „The Bahá'í Faith and Covenantal Pluralism: Promoting Oneness, Respecting Difference“. The Review of Faith & International Affairs. 19-jild, № 2. 29–39-bet. doi:10.1080/15570274.2021.1917138.
- ↑ Cole, Juan (1982). „The Concept of Manifestation in the Baháʼí Writings“. Baháʼí Studies. monograph 9-jild.
- ↑ Hatcher & Martin 1985, s. 190
- ↑ Baháʼu’lláh (1976). Gleanings from the Writings of Baháʼu’lláh. Wilmette, Illinois, USA: Baháʼí Publishing Trust. ISBN 9781618510730.
- ↑ Adamson, Hugh (2007). Historical Dictionary of the Baháʼí Faith. Oxford, UK: Scarecrow Press. ISBN 9780810864672.
- ↑ Smith 2000, ss. 164–165
- ↑ Faizi 2002
- ↑ Smith, Peter (2000). A Concise Encyclopedia of the Baháʼí Faith. Oxford, UK: Oneworld Press. ISBN 9781851681846.
Bibliografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Adamson, Hugh. Historical Dictionary of the Baháʼí Faith. Oxford, UK: Scarecrow Press, 2007. ISBN 9780810864672.
- Baháʼu'lláh. Gleanings from the Writings of Baháʼu'lláh. Wilmette, Illinois, USA: Baháʼí Publishing Trust, 1976. ISBN 9781618510730.
- Effendi, Shoghi. God Passes By. Wilmette, Illinois, USA: Baháʼí Publishing Trust, 1944. ISBN 9781508530732.
- Faizi, Abu'l-Qasim. Conqueror of Hearts: Excerpts from Letters, Talks, and Writings of Hand of the Cause of God Abu'l-Qásim Faizí. Baháʼí Library Online, 2002.
- Fathea'zam, Hushmand. The New Garden: An Introduction to the Bahá'í Faith. Juxta Publishing Limited, 2002. ISBN 9788185091556.
- Hatcher, William S.. The Baháʼí Faith. San Francisco: Harper & Row, 1985. ISBN 9780060637934.
- The Journey of the Soul: Life, Death & Immortality Hayes: . Baháʼí Publishing [1994], 2006. ISBN 9781931847285.
- McLean, Jack; Lee, Anthony A. (1997), Revisioning the Sacred: New Perspectives on a Baha'i Theology, Kalimat Press, ISBN 0933770960
- Momen, Moojan „The God of Baháʼu'lláh“, . The Baha'i Faith and the World's Religions. Oxford, UK: George Ronald, 2003 — 1–38-bet.
- Momen, Moojan. A Short Introduction to the Bahá'í Faith. Oneworld, 1997. ISBN 9781851681204.
- Momen, Moojan. Studies in Honor of the Late Husayn M. Balyuzi. Kalimat Press, 1988 — 185–217-bet. ISBN 9780933770720.
- Smith, Peter. An Introduction to the Baha'i Faith. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. ISBN 9780521862516.
- Smith, Peter. A Concise Encyclopedia of the Baháʼí Faith. Oxford, UK: Oneworld Press, 2000. ISBN 9781851681846.
- Stockman, Robert. Baháʼí Faith: A Guide For The Perplexed. New York, NY: Bloomsbury Academic, 2013. ISBN 978-1-4411-8781-9.
- Momen, Moojan „The God of Baháʼu'lláh“, . The Baha'i Faith and the World's Religions. Oxford, UK: George Ronald, 2003 — 1–38-bet.
Qoʻshimcha oʻqish
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Hall, Joshua (2022). „Bahá'u'lláh and the God of Avicenna“. Journal of Bahá'í Studies. 31:3-jild, № 3. Ottawa: Association for Bahá'í Studies. 7–90-bet. doi:10.31581/jbs-31.3.307(2021).
- The Desire of the World: Materials for the contemplation of God and His Manifestation for this Day Rabbani, Ruhiyyih: . New Delhi, India: Baha'i Publishing Trust, 1982. ISBN 81-7896-053-2.
Tashqi havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bahai.org: Xudo va Uning yaratilishi
 | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (Aprel 2024) |