Bhadrakali

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Bhadrakali[1] — maʼbuda sanaladi. U bu nomdan tashqari Mahakali va Kali nomi bilan ham tanilgan, hindu maʼbudasi hisoblanadi.

Shaktizmga koʻra, u Devi Mahatmyam’da eslatib oʻtilgan Oliy maʼbuda Shakti yoki Adi Parashakti’nin shafqatsiz shakllaridan biridir. Vaishnavizmda Bhadrakali Yogamayaning koʻplab epitetlari qatoriga kiradi, saqlovchi xudo Vishnu illyuziyasining ichki kuchi[2]. Bir nechta Puranasga koʻra, Bhadrakali Parvati maʼbudasining bir shakli sanaladi[3]. U Keralada Bhagavati, Mahakali, Chamunda, Sree Kurumba va Kariam Kali Murti sifatida sajda qilinadi. U Bhadra nomi bilan mashhur boʻlgan yaxshilikni himoya qiluvchi Mahakalining xayrli va omadli shakli deb hisoblashadi.

Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sanskrit tilida Bhadra xayrli degan maʼnoni anglatadi. Bu ismning yana bir talqini shundaki, Bhadra „Bha“ va „dra“ dan keladi, „Bha“ harfi „aldanish“ degan maʼnoni anglatadi yoki „Maya“ va „dra“ ustunlik sifatida ishlatiladi, yaʼni „eng/eng buyuk va hokazo“ degan maʼnoni anglatadi, yaʼni Maha Maya sifatida Bhadra maʼnosini ham beradi[4].

Ikonografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu maʼbuda uchta koʻz va toʻrt, oʻn olti yoki oʻn sakkiz qoʻl bilan tasvirlab berilgan. Uning boshidan alanga oqib turgan bir qancha qurol-yarogʻlar, ogʻzidan kichik tish chiqib turgan. Uning sajdasi, shuningdek, Matrikalarning tantrik anʼanasi, shuningdek, oʻn Mahavidiya anʼanasi bilan bogʻliq va Shaktizmning kengroq soyaboni ostida deyilgan.

Shakllari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bhadrakali asosan toʻrtta shaklda topiladi: Darikajit (Darika jinining qotili sifatida), Dakshajit (Daksha qotili sifatida), Rurujit (Ruru jinining qotili sifatida) va Mahishajit (Maishisurani oʻldirgan ayol sifatida). Bhadrakalining kelib chiqishi yoki avatariga oid kamida beshta anʼanaviy versiya mavjud ekan.

Darikajit[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bhadrakaliga sigʻinish bugungi kunda ham keng tarqalgan Keralada u koʻpincha Markandeya Puranada paydo boʻlgan va „Bhadrakali Mahatmyam“ yoki „Darika“ deb nomlangan hikoyaga asoslangan Darika qotili vadham „Darikajit“ sifatida sajda qilinadi.

Chamundi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bhadrakali hikoyasining yana bir versiyasi Raktabija va maʼbuda Kaushiki (Durga) oʻrtasidagi jang paytida Markandeya Purananing Devi Mahatmyamdan olingan. Kali maʼbuda Kaushiki gʻazabidan, uning peshonasidan tugʻilgan. U Chanda va Mundani oʻldirdi va „Chamundi“ laqabini oldi. U bundan tashqari, jin Raktabijani oʻldirdi, bu uning eng mashhur jasoratidir deyilgan. Ushbu Chamundi-Kali shakli Sapta-Matrikalarning etakchisi deb aytiladi va Shimoliy Hindistondagi maʼbudaning eng mashhur shaklidir.

maʼbuda Bhadrakali, qogʻozdagi guash (taxminan 1660-1670-yillarda)

Oila xudosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kerala Janubiy Karnataka va Janubiy Tamilnadudagi hind jamoalari, jumladan Ezhavas, Billavas, Kodavas, Nadarlar, Namboodhirilar, Moosathu Brahminlar va Nairlar, Bhadrakaliga oʻzlarining oilaviy xudosi (Paradevata) sifatida sigʻinadilar. Ular maʼbuda ishlatgan qurollar deb hisoblagan maʼbadlarida maʼlum qurollarga sigʻinadilar. Kudumbi jamoasining Kuladevata yoki jamoat xudosi Kodungalluramma, Kodungallurning ona maʼbudasi hisoblanadi. Kodungallur Bhagavati ibodatxonasi Keraladagi Bhadrakaliga bagʻishlangan eng mashhur ibodatxonalardan biridir. Asosan Makar Sankrantida nishonlanadigan „Thalappoli“ festivalida maʼbadga shtatning turli burchaklaridan (asosan Malabar, Tulunad, Kodaka) kudumbilar keladi. Shimoliy Kerala va Janubiy Karnatakadagi koʻplab Thiyas ibodatxonalari Kali Sree Kurumba, Cheermba, Paradevata deb ataladi. Edgar Thurston tomonidan Janubiy Hindistonning kastalari va qabilalari soʻzlariga koʻra, Bhadrakali Travankorlik Ezhavasning bosh xudosi. Tamilnaduning Nadar hamjamiyatiga koʻra, Devarishis va Devakanyasning yetti nafar farzandi tugʻilgan. Ular bolalarini Bhadrakaliga berishdi. U ularni olib, bolalarga sut berdi. Bu bolalarning avlodlari bugungi kunda Nadar jamoasining ajdodlari ekanligiga ishonishadi. U Nadarsning onasi hisoblanadi. Nadarlar ham Bhadrakalining avlodlari ekanliklarini daʼvo qilishadi. Bhadrakali ibodatxonasi odatda deyarli har bir Nadar aholi punktining markazida joylashgan. Bhadrakali Tamil Nadudagi Nadar jamoasining vasiylik xudosi[5]. Bhadrasda ildizlarga ega boʻlgan Kanyakubja Brahmins, Kanpur unga Kuladevi sifatida sajda qiladi. Bu joy juda qadimgi Bhadra Kali ibodatxonasi mavjudligi sababli Bhadras deb ataladi.

Boshqa afsonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afsonalarga koʻra, mashhur hind sanskrit shoiri Kalidasa qanday boʻlsa, shunday boʻldi Bhadrakalining ilohiy irodasi tufayli. Boshqa bir afsonada aytilishicha, imperator Vikramaditya va uning ukasi Bhatti ham Bhadrakalining ashaddiy fidoyilari boʻlgan, ularning barakalari barcha muvaffaqiyatlarga erishgan. Vikramaditya shuningdek, Janubiy Hindistonning koʻplab qismlarida, ayniqsa Tamil Naduda ziyoratchilar uchun Bhadrakali ibodatxonalari va ibodat markazlarini tashkil etishga yordam berdi. Ushbu kichik ibodatxonalar atrofidagi ibodat anʼanalari bugungi kunda ham mavjud[6].

Madurai Meenakshi ibodatxonasidagi Bhadrakali Murti

Keralada Bhadrakali shaklida Deviga sigʻinish bilan bogʻliq xalq rassomlari marosimlari va raqslari anʼanasi mavjud. Ushbu marosimlar Kavu (taxminan oʻrmon deb tarjima qilingan) deb nomlangan ibodat joylarida yoki kichik ibodatxonalarda oʻtkaziladi. Bu marosimlar qishloqning umumiy farovonligi bilan bir qatorda chechak va boshqa epidemik kasalliklar kabi ofatlardan ham himoya qilishga qaratilgan deyilgan va shu gapga ishonishgan. Ritual mavzular odatda Bhadrakalining iblis Darika va boshqa yovuz belgilar ustidan gʻalaba qozonishi atrofida aylanadi.

Raqs shakllari:

  1. Ularyam,
  2. Theeyattu,
  3. Padayani,
  4. Poothanumthirayum,
  5. Mudiyettu,
  6. Kuthiyottam,
  7. Kettukazcha,
  8. Apindi Vilakku yoki alpindivilakku,
  9. Tira kabi raqsning shakillari mavjud.
Katmandu, Nepaldagi Bhadrakali ibodatxonasi .
  • Kalika Mata Temple, Chittorgarh Fort
    Kalika Mata ibodatxonasi, Chittorgarh qal’asi
    Kalika Mata ibodatxonasi, Chittorgarh[7][8].
Thoothukudi, Sivagnanapuram, Arulmigu Bhadrakali Amman
Sivakasidagi Bhadrakali Amman

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Hudson, D. Dennis. The Body of God: An Emperor's Palace for Krishna in Eighth-Century Kanchipuram (inglizcha). Oxford University Press, USA, 25-sentabr 2008-yil — 562 bet. ISBN 978-0-19-536922-9. 
  2. ↑ Bryant, Edwin F.. Krishna: A Sourcebook (inglizcha). Oxford University Press, 18-iyun 2007-yil — 468 bet. ISBN 978-0-19-028756-6. 
  3. ↑ www.wisdomlib.org. „Story of Bhadrakālī“ (inglizcha). www.wisdomlib.org (28-yanvar 2019-yil). Qaraldi: 13-sentabr 2022-yil.
  4. ↑ „Sanskrit Dictionary“. sanskritdictionary.com. 7-yanvar 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-noyabr 2022-yil.
  5. ↑ Robert L. Hardgrave. The Nadars of Tamilnad: The Political Culture of a Community in Change. University of California Press, 1969 — 38 bet. ISBN 81-7304-701-4. 
  6. ↑ Ujjaini Mahakali Ammanin Varalaru, Mahatmyam
  7. ↑ Amit Nigam: Ratlam ki Tripura sundari, Democratic World, 28 December 2006
  8. ↑ Amit Nigam: Ratlam ki Tripura sundari, Democratic World, 28 December 2006

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

 Vikiomborda Bhadrakali
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bhadrakali&oldid=4207642" dan olindi