Buyuk turk bosqini
| Buyuk turk bosqini | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Gruziya-Saljuqiylar urushlari | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Raqiblar | |||||||||
 Gruziya qirolligi
|
 Saljuqiylar davlati
| ||||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||||
| George II | Sulton Malikshoh | ||||||||
Buyuk turk bosqini (gruzincha: დიდი თურქობა, didi turkoba) — Gruziya tarixshunosligida 1080-yillarda George II hukmronligi davrida saljuqiylar boshchiligidagi turkiy qabilalarning Gruziya zaminlarida doimiy hujumlaridir. Bu atama XII asrdagi Gruziya xronikasidan kelib chiqqan[1] va Gruziyaning zamonaviy tarixshunoslari tomonidan tan olingan. Saljuqiylarning istilolari natijasida Gruziya qirolligida ogʻir inqiroz yuzaga keldi va uning bir qancha viloyatlarini aholi tark etdi va qirol hokimiyatini susaytirdi, toki bu oqim toʻlqinlar Gruziya qiroli David IV ning harbiy gʻalabalari boshlanguniga qadar davom etdi[2].
Bosqin
[tahrir | manbasini tahrirlash]1080-yilda George II, Keli atrofida, Ahmadning boshchiligidagi katta turk kuchlari, ehtimol Gruziya xronikasi „qudratli amir va kuchli kamonchi“ deb ataydigan Mamlon sulolasidan boʻlgan kuchlarga hayratda qoldi. George Adjariyadan Abxaziyaga ketdi. Turklar Karsni gruzinlardan tortib olib, boylik orttirilgandan keyin qarorgohlariga qaytishdi. Tez orada Yoqub va Iso-Bori boshchiligidagi yanada katta hujumlar boshlandi. 1080-yil 24-iyun kuni yarim koʻchmanchi turklar Gruziyaning janubiy provinsiyalariga ommaviy ravishda kela boshladilar va tezda mamlakatga oʻrnashib, Asispori, Klarjeti, Shavsheti, Adjara, Samtsxe, Kartli, Argueti, Samokalako va Chqondidini bosib olishdi[3]. Kutaisi va Artanujining muhim shaharlari va Klarjetining jonli xristianlik ibodatxonalari yonib ketgan.
Koʻz oʻngida mamlakati harob boʻlayotgan George II Sulton Malikshohga taslim boʻldi va xiroj toʻlashga rozi boʻldi[4].
Natija
[tahrir | manbasini tahrirlash]Georgening Saljuqiylar vassalligini qabul qilishi Gruziya uchun haqiqiy tinchlik olib kelmadi. Turklar Kura vodiysidagi boy oʻtlardan foydalanish uchun Gruziya hududiga mavsumiy harakatlarini davom ettirdilar va Saljuqiy garnizonlari Gruziyaning janubidagi muhim qalʼalarni egallab olishdi. Bu yangidan-yangi urushlar boshlanishiga sabab boʻldi.
Oqibatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]1089-yilda George II Qirollik tojini 16 yoshli oʻgʻli David IV ga berdi. Buni u amaldorlar bosimi ostida qilgan degan taxmin mavjud[5]. Bu gʻayratli yosh hukmdor 1092-yilda Malikshohning vafoti va 1096-yilda Oʻrta Sharqqa birinchi salib yurishi kelganidan keyin Saljuqiylar imperiyasidagi tartibsizlikdan foydalana oldi va aristokratik oppozitsiyani jilovlash va saljuqiylarni quvib chiqarishga qaratilgan muntazam hujumlarni boshladi. 1099-yilga kelib, Quddus salibchilar qoʻliga oʻtgan yili, David saljuqiylarga yillik soliqni toʻlamslik darajasida oʻzini kuchli his qildi[6][7]. Saljuqiylar imperiyasining mintaqaviy vorislari ustidan bir qator harbiy yutuqlar 1121-yilda Didgʻorida musulmon qoʻshinlari ustidan qozonilgan yirik gʻalaba bilan yakunlandi, bu esa Gruziya qirolligini Kavkaz va Sharqiy Onadoʻlida dahshatli kuchga aylantirdi[8][9].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Thomson 1996, s. 311
- ↑ Suny 1994, s. 34
- ↑ Allen 1932, ss. 93–94
- ↑ Thomson 1996, ss. 312–313
- ↑ Eastmond 1998, s. 46
- ↑ Thomson 1996, s. 317
- ↑ Suny 1994, s. 35
- ↑ Suny 1994, ss. 36–37
- ↑ Peacock 2006, s. 127
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Allen, W.E.D.. A history of the Georgian people; from the beginning down to the Russian conquest in the nineteenth century. London: Routledge & K. Paul, 1932. ISBN 0-7100-6959-6.
- Eastmond, Antony. Royal imagery in medieval Georgia. University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 1998. ISBN 0271016280.
- Lordkipanidze, Mariam. Georgia in the XI-XII Centuries. Tbilisi: Ganatleba, 1987.
- Peacock, Andrew (2006). „Georgia and the Anatolian Turks in the 12th and 13th centuries“. Anatolian Studies. 56-jild. 127–146-bet. doi:10.1017/S0066154600000806. JSTOR 20065551.
{{cite magazine}}: Invalid|ref=harv(yordam) - Suny, Ronald Grigor. The making of the Georgian nation, 2., Bloomington: Indiana Univ. Press, 1994. ISBN 0253209153.
- Thomson, Robert W.. Rewriting Caucasian history: the medieval Armenian adaptation of the Georgian chronicles ; the original Georgian texts and the Armenian adaptation. Oxford: Clarendon Press, 1996. ISBN 0198263732.