Kontent qismiga oʻtish

Cheklanmagan monarxiya

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Cheklanmagan monarxiya[1] (absolyutizm) — monarxiyaning oʻziga xos tarzda hukmronlik qiladigan shakli. Bunday monarxiya sharoitida qirol yoki malika hokimiyati odatda konstitutsiya bilan chegaralanadi (zamonaviy davrdan boshlab). Biroq, cheklanmagan monarxiya davlatlarda qirol yoki malika hech qanday chegaralanmagan va mutlaq hokimiyatga ega boʻlishgan va baʼzi mamlakatlarda bu tuzum hozir ham saqlanib qolmoqda.[2].

Monarxik davatlar xaritasi (Mutloq (qizil), Konstitutsiyaviy (yashil) and aralash(sariq))

Umumiy tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yevropada cheklanmagan monarxiya Fransiya inqilobi va Birinchi jahon urushidan keyin sezilarli darajada pasayib ketdi va bu hodisalar xalq suvereniteti tushunchasiga asoslangan hukumat nazariyalarining ommalashishiga olib keldi. Bugungi kunda mutlaq monarxiyalarga Bruney, Esvatini, Ummon, Saudiya Arabistoni, Vatikan va Birlashgan Arab Amirliklari kabi davlatlar misol boʻla oladi.[3][4][5][6][7][8]

Tarixda monarxiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmonli imperiyasida Sulton davlat ustidan cheklanmagan (mutlaq) hokimiyatga ega edi va oʻz xalqi tomonidan „Buyuk podshoh“ maʼnosini anglatuvchi padishah hisoblangan. Koʻpgina sultonlar oʻzlarining unvonlarida aks ettirilgan samoviy nomlar orqali mutlaq hokimiyatga ega edilar, masalan, „Yerdagi Xudoning soyasi“. Shuningdek, Qadimgi Mesopotamiyada, Ossuriya, Bobil va Shumerning koʻplab hukmdorlari ham mutlaq monarxlar boʻlgan.

Xitoy imperiyasi koʻplab imperatorlar Osmon farzandlari nomi ostida mutlaq hokimiyatga ega edilar. Kolumbgacha boʻlgan Amerikada Inklar Imperiyasini quyosh ilohi va xalqlar ustidan mutlaq hukmdor xudo Intining oʻgʻli deb taʼriflanadigan hujkronlar boshqargan. Joseon sulolasi va qisqa muddatli Imperiya davridagi Koreya ham mutlaq monarxiya edi, garchi Shimoliy Koreyadagi Kim sulolasi hozirda ham amalda monarxiya hisoblanadi.[9]

Soʻnggi oʻzgarishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Demokratlashuv

Ilgari mutlaq monarxiyalarga ega boʻlgan koʻplab davlatlar, masalan, Iordaniya, Quvayt va Marokash konstitutsiyaviy monarxiyaga oʻtishdi. Biroq, ushbu davlatlarda monarx hali ham ulkan hokimiyatni saqlab qolgan, hattoki baʼzi choralar bilan parlamentning siyosiy hayotga taʼsirini chegaralab qoʻymoqda[10][11][12].

Butanda davlat boshqaruvi 2003-yilda Tshogduga rejalashtirilgan parlament saylovlari va 2008-yilda Milliy Assambleya saylovlaridan keyin mutlaq monarxiyadan konstitutsiyaviy monarxiyaga oʻtdi.

Nepalda konstitutsiyaviy boshqaruv va Nepal fuqarolar urushi, maochilar qoʻzgʻoloni va 2001-yildagi Nepal qirollik qirgʻini bilan bogʻliq toʻgʻridan-toʻgʻri boshqaruv oʻrtasida bir qancha oʻzgarishlar sababli Nepal monarxiyasi 2008-yil 28-mayda bekor qilingan[13].

Tongada qirol 2010-yilgacha Qonunchilik Assambleyasini mutloq nazorat qilgan.

  • Monarxlashuv

Lixtenshteyn monarx hokimiyatini kengaytirish tomon yurdi: Lixtenshteyn shahzodasiga 2003-yilda Lixtenshteyn Konstitutsiyasiga oʻzgartirishlar kiritish boʻyicha referendumdan soʻng kengaytirilgan vakolatlar berildi, bu esa BBCning shahzodani „yana mutlaq monarx“ deb taʼriflashiga sabab boʻldi[14].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Leopardi, Giacomo. Zibaldone. Farrar Straus Giroux [original 1898], 2013 — 1438-bet. ISBN 978-0374296827. 
  2. ↑ Harris, Nathanial. Systems of Government Monarchy (en). Evans Brothers, 2009. ISBN 978-0-237-53932-0. 
  3. ↑ Stephens, Michael. „Qatar: regional backwater to global player“. BBC News (2013-yil 7-yanvar).
  4. ↑ „Q&A: Elections to Oman's Consultative Council“. BBC News (2011-yil 13-oktyabr).
  5. ↑ Cavendish, Marshall. World and Its Peoples: the Arabian Peninsula, 2007 — 78-bet. ISBN 978-0-7614-7571-2. 
  6. ↑ „Swaziland profile“. BBC News (2018-yil 3-sentyabr).
  7. ↑ „State Departments“. Vaticanstate.va. 2013-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-yanvar.
  8. ↑ „Vatican to Emirates, monarchs keep the reins in modern world“. The Times of India. 2013-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ Choi, Sang-hun. Interior Space and Furniture of Joseon Upper-class Houses. Ewha Womans University Press, 27-oktabr 2017-yil — 16-bet. ISBN 9788973007202. „Joseon was an absolute monarchy“ 
  10. ↑ Tusalem, Rollin F. (16-sentabr 2021-yil). „Bringing the Legislature Back In: Examining the Structural Effects of National Legislatures on Effective Democratic Governance“. Government and Opposition (inglizcha). 1–25-bet. doi:10.1017/gov.2021.32. ISSN 0017-257X.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  11. ↑ Tartter, Jean R. „Government and politics“, . Morocco, a country study, Area Handbook Nelson: . Foreign Area Studies: The American University, 1986 — 246–247-bet. OCLC 12749718. „By 1985 the legislature appeared to have become more firmly established and recognized as a body in which notables representing authentic forces in the political spectrum could address national issues and problems. But it had not gained real autonomy or a direct role in the shaping of government policies." [...] "In spite of its formally defined role in the lawmaking and budgetary processes, the parliament had not established itself as an independent branch of government, owing to the restrictions on its constitutional authority and the dominating influence of the king. The fact that the king has been able to govern for long periods by zahir after dissolving the legislative body has further underscored the marginality of the chamber.“ 
  12. ↑ Rafayah, Shakir. „What role for political parties in Jordan?“ (en). Arab Weekly (29-yanvar 2022-yil). Qaraldi: 25-mart 2022-yil.
  13. ↑ Sharma, Gopal. „Nepal abolishes centuries-old Hindu monarchy“ (en). Reuters (2008-yil 29-may). Qaraldi: 2020-yil 1-dekabr.
  14. ↑ „Liechtenstein prince wins powers“. BBC News (2003-yil 16-mart). Qaraldi: 2015-yil 26-oktyabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Anderson, Perri. Absolyutistik davlatning nasl-nasabi. London: Verso, 1974.
  • Beloff, Maks. Absolutizm davri 1660-yildan 1815-yilgacha (1961)
  • Blum, Jerom va boshqalar. Yevropa dunyosi (1970-yil 1-jild) 267-466-betlar
  • ——. IX asrdan XIX asrgacha Rossiyada lord va dehqon. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1951-yil.
  • Kimmel, Maykl S. Absolutizm va uning noroziliklari: XVII asrdagi Fransiya va Angliyada davlat va jamiyat. Nyu-Brunsvik, NJ: Tranzaksiya kitoblari, 1988-yil.
  • Mettam, Rojer. Lui XIV davridagi Fransiyadagi hokimiyat va fraksiya. Nyu-York: Blackwell Publishers, 1988-yil.
  • Miller, Jon (tahrir.). XVII asr Evropada absolyutizm. Nyu-York: Palgrave Makmillan, 1990-yil.
  • Uilson, Piter X. Markaziy Evropada absolyutizm. Nyu-York: Routledge, 2000-yil.
  • Zmohra, Xilay. Evropada monarxiya, aristokratiya va davlat — 1300-1800. Nyu-York: Routledge, 2001-yil
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Cheklanmagan_monarxiya&oldid=3719895" dan olindi