Cho‘l bo‘ktargisi
| Choʻl boʻktargisi | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Qushlar |
| Oila: | Qarchigʻaysimonlar |
| Urugʻ: | Boʻktargilar |
| Turlari: | Choʻl boʻktargisi |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Circus macrourus (S.G.Gmelin, 1770) | |
Choʻl boʻktargisi (lotincha: Circus macrourus) — qarchigʻaylar oilasiga mansub boʻlib, uchib oʻtuvchi qushlar turkumiga kiradi.
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]Voyaga etgan erkaklarning yelkalari orqasi och zangori, yelkasi toʻqishroq; qoshlari va yonoqlari oq rangda. Tananing pastki qismi och kulrang, deyarli oqish rangga ega. "Barmoqlar" da - birlamchi asosiy patlari - qora-jigarrang dogʻlar; ikkilamchi momiq patlar zangori tusda, uchlarida oq chiziq bor. Birlamchilarining rangi ikkilamchi bilan bir xil boʻlib, ichki tomon patlarining uchi kulrang. Barcha patlarning ichki tomoni oq rangga ega. Dumning tepasi kul-kulrang bilan chegaralangan; dum patlari, ikki oʻrtadan tashqari, kulrang va oq rang bilan ifodalangan, bir xil kulrang tusda; dum patlarining uchlari va pastki qismlari oq rangda. Tumshugʻi qora, koʻz kamalaklari va oyoqlari sariq boʻladi[1].
Voyaga etgan urgʻochilarning boshi va boʻyni tepasi jigarrang; qanotning ustki qismi va kichik patlarining uchlari qizgʻish bilan chegaralangan. Peshona, qosh va koʻz ostidagi dogʻlar oq rangga ega. Yonoqlari toʻq qoʻngʻir, och jigarrang tusga ega. "Barmoqlar" zangori-jigarrang; birlamchi qanot patlari tepasi kul-kulrang rangga boʻyalgan va ikkilamchi qanot patlar kabi uchlariga qadar qorayib, sargʻish-jigarrang bilan tugallanadi. Dumning tepasi oq, toʻq jigarrang chegara yoki dogʻlar bilan ifodalangan. Dumida ikkita markaziy patlar kulrang-jigarrang, oltita gorizontal qora-jigarrang chiziqlar; qolgan dum patlari toʻrtta chiziqli, quyruqning pastki qismi och malla tusga ega. Pastki qismi qizgʻish yoki malla. Qanot ostidagi qoplamalar qaymoq rang boʻlib, jigarrang dogʻlar va chiziqlar mavjud. Tumshugʻi tagi yashil-sariq tusda. Oyoqlari sariq; kamalagi jigarrang boʻladi[1].
Tarqalishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyoning janubiy qismida bu qushlar turini uchratish mumkin. U asosan Hindiston va Janubi-Sharqiy Osiyoda qishlaydi. Buyuk Britaniya va Gʻarbiy Yevropada juda kam uchraydi.
Oʻzbekistonda: Qizilqum, Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon va Surxondaryo daryosi vohalari (uchib oʻtishi). Janubda nomuntazam ravishda qishlab qoladi.
Soni
[tahrir | manbasini tahrirlash]1970—1980-yillarda uchrashi odatiy edi, ayrim joylarda koʻp boʻlgan. Hozirda uchib oʻtish davrida yakka va mayda guruh shaklida uchraydi. Sanoqli darajasi qishlab qoladi. Global populyasiyasi (9-15 ming juft) qisqarib bormoqda.
Hayot tarzi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bahor uchib-oʻtishi — mart-may oylarida; kuzgisi - avgust-oktyabr oylarida. Kichik qushlar, kemiruvchilar, kaltakesaklar bilan oziqlanadi.
Uyalash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ular yer ustiga uyalashadi. Juftlashgach, 4-6 ta oq tuxum qoʻyadi. Tuxum ochib chiqishi aprel oyining oxiri yoki may oyining boshida roʻy beradi. Bosib yotish muddati taxminan bir oy. Joʻjalar iyun oxiri - iyul oyining boshlarida tuxumdan chiqadi va avgustgacha onasi bilan qoladi.
Cheklovchi omillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Choʻl va yarim choʻl zonalaridagi qoʻriq yerlarning oʻzlashtirilishi. Uyalash, koʻchish va qishlash joylarida ekologik shart-sharoitlarning oʻzgarishi, qurgʻoqchilik, ozuqa (mayda sutemizuvchilar) yetishmasligi oqibatida bu tur kamayib bormoqda[2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 James A. Murray. The Avifauna of the island of Ceylon. New Delhi: Asian Educational Services, 2005. ISBN 81-206-1974-9.
- ↑ ЧЎЛ БЎКТАРГИСИ (Wayback Machine saytida 2022-08-11 sanasida arxivlangan) Redbook.uz