Claude Lorrain

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Claude Gellée

Avtoportret
Haqiqiy ismiClaude Gellée
Tavalludi 1600
Shaman
Vafoti 23.11.1682
Rim, Papa viloyati
Sohasi Rassom
Oqim Peyzaj

Claude Lorrain (fransuzcha: Claude Lorrain; haqiqiy familiya Gellée yoki Gelée; 1600-yil, Chamagne, Lotaringiya — 1682-yil 23-noyabr, Rim) — frantsuz rassomi, chizmachi va oʻymakor, frantsuz klassitsizmining ajoyib manzara rassomi ustalaridan biri. Romanist. U Italiyada ishlagan va u erda „Lorrain“ laqabini olgan (fransuzcha: Lе Lorrain — „Lotaringiya“)[1][2].

Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Claude Lorrain 1600-yilda oʻsha paytdagi mustaqil Lotaringiya gersogligida (Lorrain, hozir Frantsiyaning shimoli-sharqidagi Vosges departamenti) Chamagne shahrida dehqon uyida tugʻilgan. U oiladagi besh oʻgʻildan biri edi. Claude qishloq maktabida oʻqidi, lekin u deyarli hech narsa oʻrganmayotganini koʻrib, ota-onasi uni qandolatchiga shogird qilishdi. Oʻn ikki yoshida ota-onasidan ayrilgan Claude bir muncha vaqt Fribourgda yogʻoch oʻymakor boʻlib ishlagan akasi bilan birga yashagan boʻlishi mumkin (gʻarbiy Shveysariyadagi Fribourg shahri, Germaniyaning Freiburg im Breisgau shahri bilan adashtirmaslik kerak)[3].

Oʻn toʻrt yoshida, 1613-1614-yillarda Claude Rimga bir guruh qandolatchi oshpazlarga ergashdi. U erda u Pol Brilning shogirdlaridan biri boʻlgan manzara rassomi Agostino Tassi uchun uy oshpazi boʻlib ishga joylashdi va u erda manzara rasmining baʼzi badiiy va texnik usullarini oʻrgandi. Biroq, rassomning dastlabki tarjimai hollari Yoaxim fon Sandrart va Filippo Baldinuchchi uni Rimda bilar edi, lekin uning dastlabki mashgʻulotlarini boshqacha tasvirlaydilr. Rimda yoki Neapolda u nemis asli rassom Goffredo Walsdan (taxminan 1590-1640 yilgacha) tahsil olgan boʻlsa kerak[4].

Yigirma besh yoshida u Italiyani tark etib, Frantsiya va Shveysariyaga uzoq safarlar qildi. Ammo uning hayotining katta qismi Rimda oʻtdi, faqat ikki yil (1625-1627), u oʻz vataniga qaytib, Nansida yashadi, u erda Nansidagi karmelit cherkovining rasmlarida Lotaringiya gersogi saroy rassomi Claude Deruet bilan hamkorlik qildi[5].

1626-yil oxiriga kelib u Rimda doimiy joylashib, rassomlar kvartalidagi Via Marguttada yashadi. Rimda Claude Lorrain xorijiy rassomlar jamiyatiga qoʻshildi „Oʻtish qushlari“(Bent Vogels). 1634-yilda u Avliyo Luqo akademiyasiga qabul qilindi. Keyinchalik, 1650-yilda unga akademiyaning princepsi (prezidenti) boʻlishni taklif qilishdi, ammo Lorrain bunday sharafdan voz kechib, tinch ishni afzal koʻrdi. 1635-yildan boshlab uning ijodi tan olindi va uning rasmlari katta talabga ega edi. Uning muhim mijozlari bor edi.

1637-yilda Frantsiyaning Vatikandagi elchisi Lorraindan ikkita rasm sotib oldi, ular hozir Louvrda saqlanmoqda: „Rim forumining koʻrinishi“ va „Kapitoliy portidan manzara“. 1639-yilda Ispaniya qiroli Filipp IV Lorraindan (hozirgi Prado muzeyida) yettita rasmga buyurtma berdi, ulardan ikkitasi zohidlar tasvirlangan manzara edi. Boshqa mijozlarga Papa Urban VIII (toʻrtta asar), Kardinal Bentivoglio, Shahzoda Kolonna kiradi[6].

Akademik sanʼatda manzara har doim ikkinchi darajali janr hisoblangan. Biroq, Lorrain eʼtirofga sazovor boʻldi va farovonlikda yashadi. U Italiya poytaxti markazida, Piazza di Spagna yaqinida katta, uch qavatli uyni ijaraga oldi. Uning qoʻshnisi Nikola Pussen bolgan 1660- yillarda va uni tashrif buyurganedi. Biroq, u ogʻir kasal edi, podagra bilan azob chekkan. Umrining soʻnggi yillarida u faqat sanʼat bilan yashadi. Moliyaviy tashvishlardan xoli boʻlsa-da, kamtarona hayot kechirdi, kambagʻal sanʼatkorlarni qoʻllab-quvvatladi. Oʻlimidan soʻng, 1682-yil 23-noyabrda Claude Lorrain Rimda frantsuz Santissima Trinita dei Monti cherkovida dafn qilindi. 1836-yilda uning qabri San-Luiji dei Francesi cherkoviga koʻchirildi[7].

Oʻz vasiyatnomasida u tugʻilgan qishlogʻida ommaviy bayramlar oʻtkazilishini soʻradi: Italiyaning tabiati va ulkan boyligiga qoyil qolganiga qaramay, Claude Gelée har doim Chamagnegabogʻlanib qolgan[8].

Lorrain uylanmagan, lekin 1653-yilda tugʻilgan qizi (Agnes) bor edi. U butun mol-mulkini unga vasiyat qildi.

Ijod[tahrir | manbasini tahrirlash]

Claude Lorrain oʻzining dastlabki uslubini Annibale Carracci manzaralari taʼsirida ishlab chiqardi. Dastlab Lorrain buyurtma asosida „manzra freskalari“ deb nomlangan dekor ishlarini bajargan, ammo keyinchalik u mustaqil manzara rassomi boʻlishga va dastgoh rasmlariga eʼtibor berishga muvaffaq boʻldi. Lorrain mohir oʻymakor va ofort ustasi edi; U faqat 1642-yilda ofortni voz kechdi va nihoyat rassomlikni tanladi. U kichik asarlarni chizgan: tuval yoki misga pastoral „figurali manzaralari“. U qadimiy meʼmorchilik xarobalari fonida xayoliy portlar, kemalar va yuk koʻtaruvchilarni oʻziga xos „sayohatga taklif“ sifatida tasvirlagan („Dengiz manzarasi“, 1634; „Quyosh botishidagi dengiz porti“, 1639; „Kleopatraning Tarsusga qoʻnishi“, 1642).

Münchendagi rassomni haykali
Nansida Auguste Rodin tomonidan rassomni haykali
Shabo malikasining suzib ketishi bilan dengiz porti. 1648. Kanvas, moy. The National Gallery, Londan

Lorrainning sanʼati koʻpincha va sababsiz emas, Pussen yoki Gaspard Duguayning rasmlari bilan taqqoslanadi, lekin Lorrain, bu mavzuga koʻproq qiziqqan Pussendan farqli oʻlaroq, odatiy klassik manzaradan ramkadan chiqdi. Uning ishida yorugʻlik doimo muhim ahamiyatga ega. A. N. Benois Lorrainni „inson zerikishidan keng, sahro tabiatga qochgan zohid“deb atagan[9].

Vaqt oʻtishi bilan klassitsizm mafkurasi taʼsirida Claude Lorrain asarlari antik adabiyot syujetlariga ishoralar bilan borgan sari keng koʻlamli boʻlib bordi. Lorrain maxsus gumanitar taʼlim olmagan — u oʻzi oʻqigan; shunga qaramay, u italyan tilida oʻqigan va yozgan. Rassomning kompozitsiyalari tobora koʻproq „adabiy“ boʻlib borgan: koʻpincha Vergilining Aeneid, Ovidiy yoki Homer dostoniga havolalar bilan. Bular „Eney bilan Delos qirgʻogʻining koʻrinishi“ (1672, National Gallery, London), „Parnas“ (Tasviriy sanʼat muzeyi, Boston). Biroq, uning manzaralari odatda jonlantirilgan figuralarni koʻpincha rassom doʻstlari — F. Lauri, J. Mil, Fr. Allegri va N. Kolonbel.

Sankt-Peterburg Ermitajida Lorrainning „Kunning toʻrt vaqti“ mavzusida birlashtirilgan toʻrtta rasmi mavjud: „Peshin“, „Kechqurun“, „Tun“, „Portdagii tong“ (rassomning jamida oʻn ikkita rasmi muzeyda mavjud). Bu rasmlardagi figuralarni F.Lauri chizgan. Butun seriya 1815-yilda Malmeyson (Frantsiya) qal’asidagi imperator Jozefina kolleksiyasidan olingan[10]. A. N. Benois taʼkidlaganidek, „Kunning lahzalari“ „u [Lorrain] yaratgan narsalarning eng yaxshisiga tegishli, garchi bu uning ishining oxirgi davriga tegishli boʻlsa ham“[11]. Claude Lorrain — quyosh nurini ertalab va kechqurun oʻz rasmlarining asosiy mavzusiga aylantirgan rassomlarning birinchisidir; birinchi boʻlib yorugʻlik va rang bilan toʻyingan havoning tasviriy tasviriga jiddiy qiziqish bildirgan. Rassom kunning turli soatlarida quyosh nurlarining oʻynashini, tongning yangiligini, peshin jaziramasini, alacakaranlıkta gʻamgin miltillashini, iliq tunlarning salqin soyalarini, sokinlik yoki biroz chayqalish porlashini katta mahorat bilan tasvirlagan, suvlar, toza havoning shaffofligi va engil tuman bilan qoplangan masofa. Uning ishida ikkita uslubni ajratib koʻrsatish mumkin: faoliyatining ilk davriga oid rasmlar kuchli, qalin, issiq ranglarda boʻyalgan; keyingilari sovuq ohangda.

Soʻnggi oʻn yilliklarda (1660-1680) Lorrain sekinroq ishladi, lekin har doim muvaffaqiyatga erishdi. „Kunning lahzalari“ bu davrga tegishli. U oʻzining „mifologik figuralar“ bilan antiqa manzaralar qadimiy xarobalar, dengiz, kemalar, osmon va botayotgan quyoshni tasvirlagan — har doim kompozitsiyaning markazida, oʻziga xos yorugʻlik „pulsatsiyasi“ ni yaratgan istiqbolli chiziqlarning birlashishi nuqtasida. Bu A. N. Benoisning Lorrainni „luminist“ va uning rasmlarini „engil arxitektura“ (nemischa: Scheinarchitectur)[12].

Klassizm sanʼatida rasmlarning kompozitsion tashkil etilishi naqshlarini tadqiqotchisi S. M. Daniel Claude Lorrainning aksariyat rasmlarini „tuvaldan tuvalga oʻtib, printsipial kuchga ega boʻlgan“ barqaror kompozitsion texnika birlashtirganini mohirlik bilan taʼkidladi. Bundan tashqari, ufq chizigʻining nisbiy doimiyligi shundan iboratki, "agar Lorrainning rasmlari bir qatorda joylashgan boʻlsa, bu chiziq ularning oʻqiga aylanadi …

S. M. Daniel tomonidan taʼriflangan Lorrain sanʼatidagi tabiat tasviri „mifologik“, ammo shunga qaramay, „Baxtli Arkadiya“ ning odatdagi tasviridan ancha murakkabroq. Lorrainning soʻnggi asari „Askanius Silvina kiyigʻini ovlashi“ (Landscape with Ascanius Shooting the Stag of Sylvia, Oxford) rassom vafot etgan yili yakunlangan va haqiqiy shoh asar hisoblanadi.

Lorrain qalam va choʻtka chizmalarida bistre va akvarel bilan koʻplab manzaralarni yaratdi. Bunday rasmlardan oʻzining ijodiy jarayonini yozib, „Haqiqat kitobi“ (Liber veritatis) deb nomlangan ikki yuz varaqdan iborat toʻplamni tuzdi; Toʻplam Angliyadagi Devonshire gersogi kollektsiyasida edi). Keyinchalik, 1799-yilda Londonning mashhur noshiri Jon Boydell ingliz oʻymakori Richard Erlomga barcha 200 ta chizmani gravyura sifatida nusxalashni topshirdi, ular 1774-yildan 1777-yilgacha nashr etilgan, oʻshanda Lorrainning oʻz rasmlari toʻplami ham ikki jilddab „Liber Veritatis“ nomida nashr etilgan. Kitob Londondagi Britaniya muzeyida saqlanadi. Kitob koʻplab rassomlarga katta taʼsir koʻrsatgan, asosan Claude Lorrainning manzara rasmining ajoyib ahamiyati tufayli. „Liber Veritatis“ nomi gravyuralar uchun yaratilgan, ammo keyinchalik u chizmalar uchun ham ishlatilgan[13] .

Lorrain rasmlarining mashhurligi koʻplab taqlidlar va toʻgʻridan-toʻgʻri soxta rasmlarga sabab boʻldi. Lorrain taʼsirida B. Torreggiani, R. Uilson ishlashgan. Lorrainning ishi Evropa manzarasining rivojlanishiga, xususan, ingliz rassomi Uilyam Tyornerning ijodiga sezilarli taʼsir koʻrsatdi.

Lorrainning rasmlari Yevropaning deyarli barcha yirik galereyalarida mavjud. Ularning koʻpchiligi Angliyadagi jamoat va shaxsiy kollektsiyalarda, shuningdek, Parijdagi Luvrda, Rimdagi Palazzo Doria-Pamphiljda, Münchendagi Eski Pinakothekda, Drezden galereyasida va Sankt-Peterburg Ermitajida mavjud.

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Claude Lorrain tomonidan chizilgan rasm[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Utro. Iakov, Raxil i Liya u kolodsa. 1666. Xolst, maslo. Gosudarstvenniy Ermitaj, Sankt-Peterburg
    Ertalab. Yoqub, Rohila va Lea quduq yonida. 1666. Tuvalga moyli boʻyoq. Davlat Ermitaj muzeyi, Sankt-Peterburg
  • Morskoy port. 1660-e. Xolst, maslo. Staraya pinakoteka, Myunxen
    Dengiz porti. 1660-yil. Tuvalga moyli boʻyoq. Eski Pinakothek,München
  • Eney na o. Delos. 1671—1672. Xolst, maslo. Natsionalnaya galereya, London
    Delos orolidagi Aeneas. 1671-1672. Tuvalga moyli boʻyoq. Milliy galereya, London

Claude Lorrain tomonidan grafika[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Eney na ostrove Delos. Mejdu 1670 i 1672. Bumaga, karandash, pero, kist, akvarel, belila. Reyksmyuseum, Amsterdam
    Delos orolidagi Aeneas.1670-1672 yillar orasida. Qogʻoz, qalam, choʻtka, akvarel, oq.Rijks muzeyi,Amsterdam
  • Risunok iz „Liber Veritatis“. Mejdu 1635 i 1682. Bumaga, pero, kist, sepiya, belila. Britanskiy muzey, London
    ''Liber Veritatis''dan chizilgan.1635-1682 yillar oligʻida. Qogʻoz, qalam, choʻtka, sepiya, oq. Britaniya muzeyi,London
  • Peyzaj s bitvoy na mostu. Risunok iz „Liber Veritatis“. Ok. 1655. Bumaga, pero, kist, sepiya, belila
    Ko'prik ustidagi jang bilan manzara.''Liber Veritatis''dan chizilgan. 1655. Qoʻgʻoz, qalam, choʻtka, sepiya, oq
  • Peyzaj s krugloy bashney i buxtoy. Mejdu 1635 i 1640. Bumaga, pero, kist, sepiya, belila. Shtedelevskiy xudojestvenniy institut, Frankfurt-na-Mayne
    Dumaloq minora va koʻrfazli manzara.1635-1640 yillar oligʻida. Qogʻoz, qalam, choʻtka, sepiya, oq. Shtadel sanʼat instituti,Frankfurtmayn
  • Peyzaj s Apollonom, oxranyayuщim stada Admeta, i Merkuriem, poxiщayuщim ix. Kopiya R. Irloma po originalu K. Lorrena. 1775. Ofort, messo-tinto
    Admet podalarini qoʻriqlayotganApollon va ularni oʻgʻirlagan Germes bilan manzara. C. Lorrain asl nusxasi asosida R. Irlom tomonidan koʻchirilgan. 1775. Ofort, mezzotint
  • Stado, vozvraщayuщeesya v nenastnuyu pogodu. Mejdu 1650 i 1651. Ofort
    Noqulay ob-havoda qaytib kelayotgan poda.1650 va 1651 yillar oraligʻida. Ofort

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Neues allgemeines Künstler-Lexicon; oder Nachrichten von dem Leben und den Werken der Maler, Bildhauer, Baumeister, Kupferstecher etc. Bearb. von Dr. G. K. Nagler. — München: E. A. Fleischmann, 1835—1852
  2. ↑ Vlasov V. G. Lorren, Lorren, Klod // Stili v iskusstve. V 3-x t. — SPb.: Kolna. — T. 2. — Slovar imyon, 1996. — S. 526. — ISBN-5-88737-005-X
  3. ↑ Biographie Metropolitan (Katharine Baetjer 2014) [archive]
  4. ↑ Joachim von Sandrart. Claude Gellée dit Le Lorrain: Cinquante-deux reproductions de Léon Marotte avec un catalogue et une vie du peintre. —Paris: Helleu et Sergent, 1922
  5. ↑ Daniel S. Le Lorrain. — Paris: Litres, 2017 (ISBN 978-5-457-48283-8, lire en ligne [archive]). — R. 5
  6. ↑ Chastel A. Nicolas Poussin. Paris: Centre National de la Recherche Scientifique, 1960 (OCLC 721838739, lire en ligne [archive]). — R. 51
  7. ↑ Rome. — Paris: Michelin et Cie, 1997. — R. 156
  8. ↑ Sylvestre Michel. Claude Gellée entre Chamagne et Rome: Nouveaux documents sur le peintre et sa famille d’après les archives lorraines // Mélanges de l’Ecole française de Rome. Moyen-Age, Temps modernes. — Vol. 94, № 94,‎ 1982. — R. 929—947 (DOI 10.3406/mefr.1982.2678, lire en ligne [archive], consulté le 19 juillet 2017).
  9. ↑ A. N. Benua. Putevoditel po Kartinnoy galeree Imperatorskogo Ermitaja (1910). — M.: Izobrazitelnoe iskusstvo, 1997. — S. 82
  10. ↑ Gosudarstvenniy Ermitaj. Zapadnoevropeyskaya jivopis. Katalog 1. — L.: Avrora, 1976. — S. 200
  11. ↑ A. N. Benua, 1997. — S. 83
  12. ↑ Benua A. N. Istoriya jivopisi vsex vremyon i narodov. — SPb.: Shipovnik. — Vip. 19. — 1913. — S. 204
  13. ↑ Lambert S. The Image Multiplied. Five centuries of printed reproductions of paintings and drawings. — London: Trefoil Publications, 1987. — ISBN 0862940966. — R. 112

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Fridlander V. , Klod Lorren, Berlin, 1921;
  • Rotlisberger M., Klod Lorren. Rasmlar, v. 1-2, London, 1963 yil.

Hujjatli film[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • „Quyosh teatri“, Alen Jober filmi (Fransiya, 1989).

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Claude_Lorrain&oldid=4304325" dan olindi