Kontent qismiga oʻtish

Crambe maritima

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Crambe maritima gullari; Saaremaa, Estoniya
Dengiz karamli Shingle plyaji, Landguard Fort, Suffolk

Crambe maritima, umumiy nomi dengiz karamchasi, dengiz karami yoki crambe[1] — Brassicaceae oilasining Crambe turkumiga mansub galofit (tuzga chidamli), gullaydigan oʻsimlik turi. U Yevropa va Britaniya orollari qirgʻoqlari boʻylab yovvoyi holda oʻsadi.

Crambe maritima ko‘chati

Oʻsimlik karam bilan bogʻliq va birinchi marta sabzavot sifatida Buyuk Britaniyada XVII asrning boshlarida yetishtirilgan. Oqartirilgan poyalari sabzavot sifatida isteʼmol qilinadi va XIX asr oʻrtalarida mashhur boʻlgan.

Tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bo‘yi 75 sm gacha oʻsadi, kengligi 60 cm (24 in) ga yetuvchi tepalik hosil qiladigan, yoyilib o‘suvchi koʻp yillik oʻsimlikdir[2]. Katta etli yoqaga oʻxshash barglari va moʻl-koʻl oq gullari bor. Globulyar dukkaklarda bitta urugʻ bor.

Tarqalish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu tur Yevropada endemik, tarqalishi odatda Yevropaning ikkita qirgʻoq mintaqalari bilan chegaralangan. Bu tur Bolgariya, Ruminiya, Turkiya va Ukrainaning Qora dengiz sohillarida, shu jumladan Qrimda uchraydi, lekin Oʻrta yer dengizining koʻp qismida mavjid emas. Pireney yarim orolida, Gretsiyada va Italiyada Crambe hispanica turi uchraydi. Bu tur Portugaliya, Gretsiya, Italiya[3][4] va Ispaniyada yoʻq[5][6], ammo Xorvatiyada uchraydi[3].

  • Crambe maritima
    Crambe maritima
  • Crambe maritima
    Crambe maritima
  • Crambe maritima
    Crambe maritima
  • Crambe maritima
    Crambe maritima

Bu Shimoliy Irlandiyada juda kam uchraydi, lekin Down va Antrim grafliklaridan[7] va Irlandiya orolining qolgan qismida bir qator dengiz boʻyidagi okruglardan qayd etilgan[8][9].

Norvegiya qirgʻoqlarida, ayniqsa Færder milliy bogʻida kamdan-kam uchraydi[10].

Ekologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shoreham Beach qoʻriqxonasida, Buyuk Britaniyaning odatiy yashash joylarida oʻsadigan dengiz karam.

Crambe maritima — galofit. Yaʼni, u tuzga toqat qiladi va shuning uchun qirgʻoqlarida ko‘plab topish mumkin[11]. Odatda qum tosh yoki toshni oʻz ichiga olgan plyajlarda suv toshqini belgisi ustida o‘sadi[12]. Britaniyadagi turlarning odatiy o‘sish joyi oʻsimlik bilan qoplangan plyajlar boʻlib, u yerda sariq shoxli koʻknori va jingalak dock bilan birga oʻsadi[13]. Bu Shvetsiya, Finlandiya va Estoniyaning janubiy Boltiq sohillarida, Meklenburggacha sharqda, Leymus arenarius, Euphorbia palustris, Honkenya peploides bilan birga oʻsadigan shingilli plyajlar va barlardagi parcha-parcha, yoʻqolib ketish xavfi ostida boʻlgan oʻsimlik jamoalaridagi dominant oʻsimlik turidir[14]. Shamolda uchib ketgan qum, dengiz karamlarining ko‘payishiga yordam mumkin[15].

Kultivatsiya va pazandachilikda foydalanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XVIII asrda Angliyaning baʼzi qirgʻoqlari boʻyida mahalliy aholi erta bahorda ildiz kurtaklaridan paydo boʻlgan sabzavotlarni qazib, yigʻib olishlari haqida yozuvlar mavjud. Bu odat birinchi marta Fillip Miller tomonidan 1731-yilda Sasseksning tub aholisi orasida qoʻllangan bogʻbonlar lugʻatida xabar qilingan. Jon Martin Miller asarining kech nashrida oʻsimlikni yetishtirish boʻyicha baʼzi amaliy eslatmalarni birinchi boʻlib eʼlon qilgan, ammo Uilyam Kertis 1799-yilda Londonda oʻsimlikni sabzavot ekinlari sifatida yetishtirish boʻyicha tajribalari haqidagi traktatni birinchi boʻlib nashr etgan. Kertis ham, Maher ham oʻsimlikni majburiy, oqartirilgan sabzavot sifatida yetishtirishni tavsiya qildilar[16][17].

Oqartirilgan kurtaklar nish

Niderlandiyadagi Shimoliy dengiz boʻyidagi Texel orolida dengiz karami kichik tajriba uchastkasida yetishtiriladi. O‘simliklar soxta dengiz suvi bilan sugʻoriladi[18].

Crambe maritima gullari

Maherning taʼkidlashicha, oʻzi oqartirilgan dengiz karamini delikates deb hisoblagan[16]. Kertisning soʻzlariga koʻra, yigirma daqiqa qaynatilgan va eritilgan sariyog‘ bilan qoplangan taom sifatida u karamning xushboʻy hidiga ega boʻlsa-da, qushqoʻnmasga oʻxshardi. Garchi baʼzilar uni karamdan yaxshiroq deb bilishmagan boʻlsa-da, qushqoʻnmasdan ham ustun deb hisoblashgan[19].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Andoza:Cite NIE
  2. ↑ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley, 2008 — 1136-bet. ISBN 978-1405332965. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Marhold. „Details for: Crambe maritima“. The Euro+Med PlantBase. Botanic Garden and Botanical Museum Berlin-Dahlem (2006). Qaraldi: 2020-yil 5-iyul.
  4. ↑ Marhold. „Details for: Crambe hispanica“. The Euro+Med PlantBase. Botanic Garden and Botanical Museum Berlin-Dahlem (2006). Qaraldi: 2020-yil 5-iyul.
  5. ↑ „Crambe“ (es). Anthos. Fundación Biodiversidad; Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente; and the Real Jardín Botánico (2012-yil 2-mart). Qaraldi: 2020-yil 9-iyul.
  6. ↑ Gómez Campo, C. „71. Crambe L.“, . Flora iberica (es). Madrid: Real Jardín Botánico, 2003 — 429–431-bet. 
  7. ↑ Hackney, P. 1992. Stewartʼ and Corry’s Flora of the North-east of Ireland. Third edition. Institute of Irish Studies and Queenʼs University of Belfast. ISBN 0 85389 446 9 (HB)
  8. ↑ Scannell, M. J. P. and Synnott, D. M. 1972. Census Catalogue of the Flora of Ireland. Dublin, Published by the Stationery Office
  9. ↑ „Crambe maritima“. 2019-yil 12-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-iyul.
  10. ↑ Holtung. „Viltvoksende øy-vekster kan løse matproblemer“ (no). NRK (2016-yil 8-fevral). Qaraldi: 2022-yil 4-oktyabr.
  11. ↑ Webb, D. A.. An Irish Flora. Dundalk: Dundalgan Press, 1996. ISBN 0-85221-131-7. 
  12. ↑ Maher, John (1820). "III. On the Cultivation of the Crambe Maritima of Linné, or Sea Kale". Transactions of the Horticultural Society of London 1: 13–20. https://www.biodiversitylibrary.org/page/44162120. Qaraldi: 7 July 2020. Crambe maritima]]
  13. ↑ Pigott, C. D.. British Plant Communities. Cambridge: Cambridge University Press, 2000 — 128–129-bet. ISBN 0-521-64476-3. 
  14. ↑ „Baltic Crambe maritima communities“. EUNIS habitat classification 2012 amended 2019. European Environment Agency, European Union (2019-yil 22-aprel). Qaraldi: 2020-yil 8-iyul.
  15. ↑ Packham, John R.. Ecology of Dunes, Salt Marsh and Shingle. Cambridge: Springer, 1997 — 163-bet. ISBN 0-412-57980-4. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Maher, John (1820). "III. On the Cultivation of the Crambe Maritima of Linné, or Sea Kale". Transactions of the Horticultural Society of London 1: 13–20. https://www.biodiversitylibrary.org/page/44162120. Qaraldi: 7 July 2020. Crambe maritima]]Maher, John (1820) [1812]. „III. On the Cultivation of the Crambe Maritima of Linné, or Sea Kale“. Transactions of the Horticultural Society of London (3rd ed.). 1: 13-20. Retrieved 7 July 2020.
  17. ↑ Curtis, William. Directions for cultivating the Crambe Maritima: or sea Kale, for the use of the table. London: Stephen Couchman, 1799 — 1–18-bet. 
  18. ↑ „Zilte Zeekool“.
  19. ↑ Curtis, William. Directions for cultivating the Crambe Maritima: or sea Kale, for the use of the table. London: Stephen Couchman, 1799 — 1–18-bet. Curtis, William (1799). Directions for cultivating the Crambe Maritima: or sea Kale, for the use of the table. London: Stephen Couchman. pp. 1-18. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Crambe_maritima&oldid=5191704" dan olindi